گرچه دوکشور ژئوپلتیک محوردر منطقه خاورمیانه از زمان وقوع انقلاب اسلامی بدلیل تضاد منافع بر سر مسایل سیاسی ومذهبی ونیز چگونگی اتئلاف سازی در منطقه دچار چالش بودند .با این وجود ، در مقاطع مختلف تاریخی تلاش کردندکه از ورود به جنگ مستقیم خوداری کنند .
وقوع انقلاب های عربی وبرهم خوردن توازن قوا وفروپاشی برخی رژیم های خودکامه نظیر بن علی در تونس ومبارک در مصر ونیز سرنگونی معمر قذافی بر وحشت حاکمان اقتدارگرای سعودی افزود در هرصورت سرایت نا آرامی مدنی در بحرین وترس از قیام شیعیان در مناطق نفت خیز حجاز واکنش جدی ریاض را بدنبال داشت . بطوریکه عربستان برای رویارویی با تحولات جدید درمنطقه ضمن اتخاذ سیاست مشت آهنین در برابر معترضین داخلی ونیز اعزام نیروهای نظامی برای سرکوب گسترده شیعیان بحرینی تلاش کرده که صف بندی های جدیدی رادرقبال ایران اتخاذ نماید .
در اولین گام با بکار گیری توا نمندی های نظامی وسیاسی شورای همکاری خلیج فارس پس از گسترش آشوب دریمن وفرار منصور هادی وقدرت یابی حوثی ها بار دیگر به فکر بازگرداندن قدرت به رئیس جمهور مخلوع شد. به نظر می رسید که وقوع تحولات کفه تراوز رابه نفع ومحور مقاومت در منطقه تغییر داده است وتلاش های پادشاه سعودی در همراه نمودن مصر وپاکستان وحتی اردن برای اعزام نیروبه یمن با شکست مواجه شده است .بطوریکه کمک های مالی وتسلیحاتی سعودی ها به ژنرال السیسی برای همراهی بیشتر مصر با این کشور ومقابله با سیاست های منطقه ای نتایج درخشانی را به همراه نداشت .
چراکه نظامیان مصری با تجربه اندوزی از گذشته حاضر به اعزام نیروی زمینی ومشارکت در جنگ فرسایشی یمن نشدند و پاکستان نیز هرگونه اتئلاف سازی ومشارکت جنگی دریمن را رد کرده است.
این درحالیکه با سقوط نظام سیاسی بعثی درعراق این فرصت فراهم شد که دراین کشور شیعیان متمایل به ایران قدرت در دست گیرند . شیعیانی عراقی بدلیل داشتن اکثریت توان سازماندهی سیاسی وتشکیل دولت را دارند وحتی کردها عراقی به دلیل تجربه تلخی که از همراهی با جریان تندرو سنی عراقی را دارند همواره در مسیر ائتلاف با ا شیعیان عراقی وهمراهی با ایران حرکت کردند این وضعیت در کنار افزایش یا فتن نقش وتاثیر گذار حزب الله لبنان در تحولات داخلی ومنطقه ای با عث گردیده که عربستان وبرخی همپیمانان منطقه ای با اذعان به ظهور هلال شیعی در منطقه علنا اعلام کنند توازن قوا به نفع ایران در حال تغییر است.
بی شک عربستان سعودی به منظور اعاده تعادل ومقابله باسیاست های ایران به اقدامات مختلفی دست زد. تلاش بارز آن رامی توان در حمایت از گروههای تندروسنی مخالف شیعی در عراق ولبنان ونیز تجهیز گروههای تکفیری برای ضربه زدن به نظام سیاسی بشار اسد متحد نزدیک ایران مشاهده کرد در هرصورت عربستان با تحولات بهار عربی واز دست دادن برخی از متحدین سابق خودرا دروضعیت ضعیف تری نسبت به گذشته می دید تلاش کرده ضمن کنترل برخی ازقیام ها از طریق نزدیکی به نهاد نظامی وامنیتی درمصر جبهه ای جدیدی رابرای انتقام گیری از محور مقاومت در سوریه باز کنند .
بنابرین با فعال نمودن محور عربی ضد سوری درکنار محورترکی وغربی به جد به دنبال سرنگونی نظام بشار اسد وروی کار آوردن حکومت دست نشان در سوریه بوده وهست . با این وجود، گذشت بیش از پنج سال از جنگ خونین داخلی ودخالت های نیروهای منطقه ای روند تحولات سوریه به نفع عربستان پیش نرفته است .در جبهه سوریه به عنوان خط مقدم درگیر فراگیر میان تهران وریاض تحولات جدیدی به وقوع پیوسته که می تواند برچگونگی تربیات امنیتی منطقه وآینده آن اثر مستقیم داشته باشد .
نکته اول اینکه روسیه به عنوان کشور مهم وتاثیر گذار بر معادلات منطقه خاورمیانه وحامی بشار اسد با بکار گیری ابزار نظامی ودیپلماسی نقش برجسته ای را درخنثی نمودن سیاست های تهاجمی عربستان در منطقه ایفا کرده است وحضور سنگین نظامی روسها درکنار نیروهای حزب الله لبنان ومستشاران نظامی ایرانی در عرصه عمل روند تحولات به نفع محور مقاومت سوق داده است.
از دیگر سو،پس از کودتای نافرجام ترکیه وتغییر درسیاست خارجی آنکارا شاهد شکاف بیشتر میان عربستان وترکیه هستیم .
نزدیکی مواضع مسکووآنکارا برسر چگونگی حل وفصل سیاسی بحران سوریه در کنار تلاش بین المللی برای نیل به یک توافق دسته جمعی برای کاهش تنش ها همگی موید ناکامی بیشتر سعودی ها هست در هرصورت اتخاذ رویکردهای مداخله جویانه وتهاجمی نسبت به محیط پیرامونی از سوی حا کمان سعودی نه تنها امنیت آن را افزایش نداده ده بلکه اصرار بر رویه های اشتباه موجب کاهش قدرت چانه زنی وچالش ثبات در حوزه های مختلف وحتی بحران مشروعیت داخلی شده است .
ترکیه نیز با تعریف جدید از موقعیت منطقه ای خود ضمن اذعان به نا کار آمدی برخی از سیاست های گذشته بدنبال نقش آفرینی بیشتر وتن دادن به سیاست عملی برای فائق آمدن بر مشکلات داخلی وخارجی خویش هست وطبیعی است از سیاست های تهاجمی عربستان سعودی فاصله بگیرد در هرصورت شکاف بیشتر میان محورعربی وترکی وسر درگمی محورغربی دراتخاذ سیاست روشن در قبال تحولات منطقه خاورمیانه به ویژه سوریه به نفع محور مقاومت وروسیه تعبیرشده است .
با این وجود ، زمامدران خام اندیش سعودی همچنان با سیاست جنگی بدنبال مقابله با ایران وحل وفصل بحرانهای موجود بوده وهستند.
طبق گزاره های تدوینی با افزایش تنش میان تهران - ریاض بر سر موضوعات منطقه ای وادامه اختلافات مذهبی به ویژه چگونگی برگزاری مراسم حج ابراهیمی امکان سرایت بحران وتشدید درگیر در حوزه های استراتژیکی وراهبردی وجود دارد . فعلا جنگ رسانه ای گسترده ای میان تهران وریاض پس از ممانعت ورود حجاج ایرانی به بیت الله الحرام وعدم توافق بر سر تضمیتن امنیت وپرداخت غرامت به قربانیان منا در گرفته است در حالیکه رسانه ای وابسته به سعودی وهمسو با آن در منطقه ایران را به سیاسی کاری درحج ودخالت در امور کشورهای عربی متهم می سازند.
ایران نیز ضمن بی کفایت خواندن زمامداران سعودی خواهان سلب مدیریت حج از ریاض وواگذاری این امر الهی به شورای کشورهای اسلامی شده است . موضوع مهمی که مطرح است با توجه به گسترش روزافزون اختلافات سیاسی وعقیدتی وجنگ های نیابتی میان ایران وعربستان آیا امکان ورود به جنگ تمام عیارمنطقه ای وجود دارد ؟وآیا طرفین به جد بدنبال گسترش دامنه جنگ ورویارویی مستقیم هستند ؟
شواهد وقراین موجود نشان می دهد عربستان به رغم لفاضی های سیاسی و جنگ تبلیغاتی گسترده علیه ایران همچنان نسبت به برخورد نظامی با ایران و حفظ بقایای سیاسی خود محتاط هست ونمی خواهد در یک جنگ گسترده فراگیر با ایران امنیت خویش را به خطر بیاندازد از دیگر سو قدرت های جهانی نیز با اذعان به خطرات جنگ ناخواسته بدنبال خویشتن داری وکنترل بحران های موجود درمنطقه هستند. توانمندی های ایران نظامی به عنوان بازیگر مهم منطقه ای برای دیگران ثابت شده هست . ایران اسلامی از رویکرد تهاجمی علیه همسایگان خویش بهره نجسته وهمواره بدنبال تنش زدایی واعتماد آفرینی بر اساس منافع دوسویه بوده وهست با این وجود ، تجربه هشت سال جنگ تحمیلی نشان داد که ایران در صورت هرگونه تعرض خارجی به خاک خویش از تمام قدرت نظامی برای دفع تجاوز استفاده می کند امری که عربستان نیز به خوبی از آن آگاهی دارد.
به نظر می رسد به رغم تشدید رقابت ژئوپلتیکی میان جریان سلفی به رهبری عربستان وجریان شیعی به رهبری ایران در محورهای مختلف مبنای مستحکمی برای آغاز جنگ مستقیم میان طرفین وجود ندارد.
داود احمدزاده، کارشناس مسایل خاورمیانه
نظر شما