پرداختی‌ها؛ مهمترین عامل بی‌انگیزگی ناشر
یکی از فواید اشتراک نشریات، اطمینان خاطر رسانه از به دست آمدن پول فروش برای ادامه‌ی کار است، به‌نوعی محصول خود را پیش‌فروش کند. بعضی از رسانه‌ها برای ثبت‌نام در سامانه رغبت کمتری دارند و معتقدند اگر رسانه بخش اشتراک را فعال می‌کرد، این پرداختی‌ها زودتر به دست آنها می‌آمد. سید هادی فیاضی، مدیر سابق سامانه اشتراک نشریات این ایده را قبول ندارد و می‌گوید: مشترک به معنای واقعی در ایران وجود ندارد. من بعید می‌دانم پرفروش‌ترین روزنامه‌های ایران هم بیش از چهار هزار مشترک واقعی داشته باشند. در بهترین حالت، تعداد مشترک یک روزنامه که به سیستم اشتراک اعتماد دارد، کمتر از سیصد چهارصد نفر است. مگر نشریه‌ای با اشتراک رایگان که مشترک واقعی به معنی مورد نظر ما محسوب نمی‌شود.
او معتقد است نشریات ایرانی نتوانسته اند اعتماد مخاطب را جلب کنند و گواه حرف خود را فروش نشریات می‌داند: اگر به هر باجه مطبوعاتی مراجعه کنید بیش از پنج روزنامه و چند مجله خاص فروش ندارند و کیوسک برای بقیه انبارداری می‌کند. سامانه اشتراک اگر بخواهد نتیجه درستی داشته باشد فرهنگ‌سازی لازم است و باید این سامانه سال‌ها تداوم داشته باشد و اعتمادسازی کند تا مشترکی نشریه را پیش‌خرید کند و مطمئن باشد هر روز به دستش می‌رسد.
فیاضی میانگین تأخیر پرداختی‌ها در سامانه اشتراک را در سال ۹۴ حدود ۲۲ روز می‌داند و می‌گوید: اگر ناشری به این وضعیت اعتراض دارد باید وضعیت دولت را ببیند تا متوجه شود زمان پرداخت‌ها در سامانه اشتراک خیلی هم خوب است. کمی تاخیر در ماههای نخست ۹۵ با توجه به وضعیت ابلاغ بودجه طبیعی بود که با پیگیری و تلاش معاونت مطبوعاتی تمامی مبالغ اما پرداخت شد.
به اعتقاد فیاضی تکمیل اطلاعات مشترکان هنگام ثبت نام می‌تواند بانک اطلاعاتی خوبی از مخاطبان برای رسانه باشد تا بتواند برای مخاطبش برنامه ریزی کند.
راستی آزمایی توزیع؛ چرا و چگونه؟
آیا نشریه‌ها با کیفیت‌های متفاوت در دریافتی با هم برابرند یا متفاوت؟ فیاضی توضیح می‌دهد: ما در قرارداد با نشریات چند پارامتر را به حمایت‌هایمان متصل کرده‌ایم. یکی از آنها ضریب راستی آزمایی است که از تماس با مشترکان و رضایت آنها از دریافت نشریه به دست می‌آوریم. یکی دیگر ضریب کیفی نشریات در طرح رتبه بندی است که به عنوان پارامتر بعدی در سامانه اشتراک است که این احتمال می رود همه حمایت‌ها و سیاست‌ها در معاونت مطبوعاتی به این ضریب کیفی گره بخورد. در طرح اشتراک فرض کنید ضریب کیفی روزنامه‌ای ۷۰ و ضریب راستی آزمایی مشترک آن ۸۰ است و مشترک برای هر نسخه ۵۰۰ تومان واریز می‌کند. این ۵۰۰ تومان به‌اضافه ۵۰۰ تومان حمایت ما ضرب‌در۷۰ درصد و ضرب‌در ۸۰ درصد می‌شود و چیزی حدود ۲۸۰ تومان و با ۵۰۰ تومانی که از مشترک گرفتیم جمع می‌شود و در آخر ۷۸۰ تومان به ناشر پرداخت می شود.
ضریب راستی آزمایی بیشتر به مجری توزیع برمی‌گردد یا ناشر؟ فیاضی می‌گوید: ضریب راستی آزمایی بیشتر به مجری توزیع برمی‌گردد اما چون ناشر تعهد دارد بر ارسال نظارت کند، این ضریب راستی آزمایی را از ناشر قطع نمی‌کنیم. ناشری که شیوه ارسال نشریه به مشترک را رصد نکند، از نظر ما تعهدی به مشترک ندارد. ضمن این که مجری توزیع، منتخب ناشر است و ما قراردادی با مجری توزیع نداریم.
نشریات داغ، نشریات سوخته
زمان دریافت نشریه برای جلب نظر مشترک بسیار مهم است. گاهی پیش آمده هفته‌نامه یک هفته بعد از زمان توزیع اصلی به دست مخاطب رسیده است یا روزنامه نزدیک ظهر. راستی آزمایی در این زمینه چگونه است؟ مدیر سابق سامانه اشتراک نشریات می‌گوید: در متن قرارداد تأکید شده است که باید روزنامه تا ۱۰ صبح و هفته‌نامه یا غیر روزنامه تا ۴۸ ساعت بعد از انتشار به دست مشترک برسد. وقتی ما با مشترک تماس می‌گیریم و می‌پرسیم این روزنامه به دست شما رسیده است، ساعت می‌پرسیم و اگر دیر به دست مشترک رسیده باشد تأخیر حساب می‌کنیم. ساعت رسیدن جزء تعهد ناشر طرف قرارداد ما است.
ضامن کیفیت نشریه؛ ناشر یا توزیع‌کننده؟
در متن قرارداد ناشر و سامانه اشتراک تعهدی برای پوشش سلفونی نشریه وجود ندارد، اما هوای بارانی، حیاط خاک گرفته یک ساختمان، منگنه‌ی مشخصات ناشر و توزیع کننده روی روزنامه‌ها و هر اتفاق طبیعی و غیرطبیعی دیگری ممکن است بر کیفیت نشریه دریافتی مشترک تأثیر بگذارد. اگرچه تعهدی برای سلفون وجود ندارد اما شرطی هم برای دریافت نشریه کثیف هم وجود ندارد. فیاضی می‌گوید: ناشر باید برای شیوه ارسال محصول اهمیت قائل شود اما متأسفانه ناشران ما نسبت به محصول تولید شده هیچ دلسوزی ندارند. البته نشریات خوب هم هستند که ناشر به شیوه توزیع نشریه اهمیت می‌دهد اما متأسفانه ضعف از خود ما مطبوعاتی‌هاست. او ادامه می دهد: من ادعا نمی‌کنم سامانه بدون ایراد است. اما برخی ناشران هم متاسفانه نسبت به محصول تولیدی خود تعهد و دلسوزی ندارد؟
گاهی پیش آمده در سامانه آغاز اشتراک یک نشریه ثبت و اعلام شده همه‌ی نشریات در طی دوران اشتراک به دست مخاطب رسیده است در حالی که مشترک حتی یک شماره هم دریافت نکرده است. چگونه این مشکل پیگیری می‌شود؟ او با پذیرش چنین مشکلاتی می‌گوید: این ایراد از توزیع است و مشترک می‌تواند از حقوق خود استفاده کند. ما قبول داریم در ارسال عادی ایراداتی وجود دارد و پیگیری در این طرح کار خیلی سختی است و به ستاد بزرگی برای پیگیری نیاز دارد. مشترک می‌تواند به‌صورت سفارشی نشریه را تهیه و ناشر باید حمایت کند. ضمن این که مشترک می‌تواند شکایت کند و با ناشر، مجری توزیع یا سامانه تماس بگیرد. این راه‌های ارتباطی در سایت وجود دارد و در هر لحظه می‌تواند انصراف دهد و پول او بازگردانده شود.
ابزارهای نظارت بر توزیع؟
فیاضی توضیح می‌دهد: ابزارهای نظارتی ما شامل پیامک به مشترک‌ها، تماس با مشترک‌ها، بازرس برای عملکرد مجریان توزیع است. او البته ابراز امیدواری می‌کند، به زودی سامانه «GIS» به نظارت این سامانه اضافه شود و همه‌ی پیک‌های سامانه‌ی اشتراک، اپلیکیشنی بر روی موبایلشان داشته باشند تا وقتی نشریه را به درب ساختمان می‌رساند، با استفاده از آن مشترک و ناشر اطلاع پیدا کنند در چه ساعت و مکانی چه تعداد نشریه توزیع می‌شوند. علاوه بر آن اگر مشترک شکایتی نسبت به مجری توزیع داشته باشد، از پیک خواهیم خواست از محل قراردادن روزنامه عکس بگیرد و مشخصات طول و عرض جغرافیایی و زمان آن در سامانه ثبت می شود.
اگرچه از تماس کارشناسان سامانه اشتراک با مشترک‌ها راضی هستند اما تجربه موفقی در نظرسنجی پیامکی نداشته‌اند و افراد کمی به پیامک‌های سامانه جواب داده‌اند. او درباره‌ی دلایل این تجربه می‌گوید: گاهی مشترک خود در سامانه ثبت‌نام نکرده است بلکه ناشر این مشترکان را برای خود ایجاد کرده است. فرض کنید شما را در محل کار شناسایی کرده و اطلاعات شما را گرفته است تا روزنامه برای شما ارسال کند؛ و این یعنی مشترک چون مبلغی پرداخت نکرده نسبت به روزنامه یا مجله پیگیری هم ندارد. بنابراین برای مشترک مهم نیست جواب پیامک سامانه را بدهد گاهی ممکن است روزنامه‌ی ارسال شده را حتی نگاه نکند.
اما مجری توزیع چه منفعتی در این چرخه‌ی توزیع دارد تا برای کار دلسوزی و خودنظارتی کند؟ به نظر فیاضی وجود «ضریب راستی‌آزمایی» عامل مهمی است: اگر مجری توزیع در تماس‌های کارشناسان سامانه با مشترکان ضریب پایینی بگیرد، بسیار ضرر می‌کند. مثلاَ یک مجری توزیع در این سامانه ۱۴۰ موتورسوار دارد و باید ساعت ۴ صبح این موتورسوارها در یک مکان جمع شوند. با این مشغله قرار است ۵۷۵ تومان بابت توزیع این روزنامه داده شود، بنابراین روی این پول حساب، و این موتورسوارها را استخدام کرده است. اگر در نتیجه‌ی توزیع بد ۳۵۰ تومان پرداختی باشد، قطعا دچار ضرر مالی می‌شود.
در بعضی کشورها بخشی از توزیع نشریات را نوجوانان و جوانان دوچرخه‌سوار برعهده دارند. در ایران هم با توجه به جمعیت جوانان و دانشجویان شاید بتوان از این ظرفیت‌ها استفاده کرد. مدیر سابق سامانه اشتراک تصمیم‌گیری درباره‌ی چنین مسائلی را مربوط به سیاست مجری توزیع می‌داند و توضیح می‌دهد: در شهر هایی مانند مشهد دیده‌ام که افرادی ساماندهی شده با هماهنگی بهزیستی و شهرداری با جلیقه و کارت شناسایی، سر چهارراه‌ها روزنامه می‌فروشند اما در تهران به نظرم این کار را ممنوع کرده‌اند و افراد بسیار کمی این کار را انجام می‌دهند. اما به هر حال قوانینی بابت عدم به کار گیری جوانان و نوجوانان در کشور وجود دارد.
فیاضی ادعا می‌کند: نشریاتی وجود داشتند که چاپ نمی‌شدند اما به واسطه حمایت این طرح، امروز چاپ می‌شوند و به نظرم این طرح دوگام جلوتر از یارانه مستقیم مطبوعات است، چون قبلاً اعلام وصول می‌شد و با محاسباتی یارانه‌ای به آن رسانه اختصاص می‌دادند اما در این طرح قطعا هم نشریه چاپ می شود و هم به دست خواننده‌ای می‌رسد.
اما آنچه این طرح را مثل سایر طرح‌های بالقوه پیشرو در مطبوعات، آسیب‌پذیر می‌کند، بی‌ثباتی در فضای رسانه‌ای است. مدیر سابق سامانه اشتراک اما معتقد است: یکی از مهمترین عوامل بی‌ثباتی در همه طرح‌های مطبوعاتی‌حمایت‌نکردن صنف است. اگر همکاران رسانه‌ای احساس می‌کنند این طرح مفید است، باید از آن حمایت کنند. در مصوبه هیئت دولت درصدی از یارانه مطبوعات به طرح اشتراک اختصاص پیداکرده است که این گام بسیار مهمی است چون وارد قانون شده و به رسمیت شناخته‌شده است. اگر ناشران این طرح را حمایت کنند مستمر است که البته چندی پیش، بسیاری از مدیران مسئول با رسانه‌های مختلف گفتگو کرده بودند و گویا از کلیات طرح رضایت داشتند و شاید همین موضوع دولت و مجلس را برای حمایت ویژه از این طرح مجاب کرد. اما تعطیلی‌های خواسته و ناخواسته روزنامه‌ها چه طور؟ فیاضی می‌گوید: در سامانه اشتراک اگر نشریه تعطیل شود، پول اشتراک به مشترکان پس داده می‌شود.
*گفتگو با شفقنا 20 شهریور 95
نظر شما