هادی نیلی: سری دوم برنامه «مستند» شوک از شبکه سوم سیما پخش می‌شود؛ این بار با موضوع وب‌سایت‌های هرزه‌نگاری.
برنامه تلویزیونی شوک در دو سری قبلی‌اش به موضوع اعتیاد پرداخته بود و هر دو بار توانست با نمایش‌دادن تصاویری بی‌پرده از آن‌چه زیر پوست شهر می‌گذرد، بینندگان را درباره اعتیاد نگران کند و همان کاری را با مخاطبانش بکند که از اسم این برنامه پیداست.
این‌بار برنامه‌سازان شوک سراغ اینترنت و وب‌سایت‌های هرزه‌نگاری رفته‌اند. روز نخست سال یک قسمت از این برنامه دو قسمتی پخش شد که مدیر تولید آن در وبلاگش نوشت که «شوکی برای تعطیلات خانواده‌های ایرانی» بوده است.
مخاطبان این برنامه می‌توانند کسانی باشند که با اینترنت و فضای وب و استفاده‌هایی که از آن می‌توان کرد به‌خوبی آشنایی دارند و اگر خودشان از وب‌بازها نباشند، دست‌کم تصویری درست از جنبه‌های مختلف این ابزار دارند؛ چنین کسانی اگر حتی جذابیتی در چنین برنامه‌ای ببینند و به تماشایش بنشینند، بعید به نظر می‌رسد به‌سادگی درباره درستی اطلاعات آن متقاعد شوند.
اطلاعات غیردقیق و مبهم و در مواردی نادرست این برنامه، شاید بیشتر سوژه تفریح و ابتهاج‌خاطر کسانی باشد که حداقل آشنایی با وب و اینترنت دارند. مثلاً در این برنامه «مستند» تلویزیونی، این وب‌گردانان سایت‌های غیراخلاقی و هرزه‌نگاری به ارتباط با آمریکا و اسراییل متهم می‌شوند؛ صرفاً بر این اساس که آنان از خدمات تبلیغی گوگل استفاده می‌کرده‌اند که این شرکت با ساده‌ترین تمهیدات به هر کاربر اینترنتی ارائه می‌کند؛ یا به این خاطر که از یک خدمات‌دهنده اینترنتی معروف ارزان‌بها در آمریکا استفاده می‌کرده‌اند و چون حجم خرید بالایی داشته‌اند از تخفیف‌های سالانه این شرکت بهره می‌گرفته‌اند؛ یا مثلاً با متمرکزشدن بر این‌که یکی از این وب‌گردان‌ها هرروز به فلان وب‌سایت خبری بریتانیایی یا فلان روزنامه اسرائیلی سر می‌زده است.
چنین استدلال‌هایی برای یک کاربر معمولی اینترنتی، هیچ طـُرفی بر‌نمی‌بندد و بسا که او را حتی نسبت به ایده‌ها و نتیجه‌گیری‌های درست چنین برنامه‌هایی بدبین می‌کند.
از آن‌جا که بعید است برنامه‌سازان تلویزیونی متوجه این نکته نباشند، شاید بتوان نتیجه گرفت که اساساً کسانی که با وب و اینترنت آشنایی دارند، مخاطبان موردتوجه برنامه سازان نبوده‌اند؛ بلکه آنان کسانی را طرف صحبت قرار داده‌اند که با تماشاکردن چنین برنامه‌هایی، تازه با جوانبی از اینترنت و وب آشنا می‌شوند. تصاویر مقهورکننده و تکنیک‌های تصویری هالیوودی این برنامه تلویزیونی در نشان‌دادن سخت‌افزارهای رایانه‌ای، شاید مؤید همین رویکرد باشد.
اما حاصل چنین جهت‌گیری‌ای چه می‌تواند باشد؟ ترساندن پدران و مادرانی که خود با وب و اینترنت آشنایی‌ای ندارند و صرفاً فرزندشان را می‌بینند که هر روز مدتی از وقتش را در وب می‌گذارند، چه فایده‌ای می‌تواند داشته باشد جز این‌که آنان را هم به وب و هم به فرزندان‌شان بدبین و حساس کند؟ بهتر نیست این بزرگ‌ترها را تشویق کرد که در کاربری وب و بهره‌گرفتن از اینترنت همراه فرزندان‌شان شوند؟
این رویکرد برنامه‌سازان شوک برخلاف توصیه مشاوران خانواده است که برای پیشگیری از رفتارهای پرخطر در اینترنت یا در حاشیه ارتباطات اینترنتی، عمدتاً به رویکرد تنظیمی راهنمایی می‌کند تا رویکرد محروم‌سازی. نهادهای مختلف به پدران و مادران توصیه کرده‌اند اولاً خودشان با اینترنت آشنا شوند و ثانیاً با فرزندان‌شان درباره حاشیه‌های خطرساز و مشکل‌آفرین وب هشدار دهند و آنان را نسبت به خطرهای ارتباط‌های اینترنتی نامطمئن و آثار روانی استفاده‌های نابه‌جا از محتوای وب هشدار بدهند.
از سوی دیگر، نتیجه تأکید چنین برنامه «شوک»دهنده و لابد پربیننده‌ای صرفاً بر این جنبه‌های منفی (که می‌توان آن را سوءاستفاده از یک ابزار مفید دانست) به عنوان استفاده رایج و اصلی اینترنت، چه می‌تواند باشد؟ جز این‌که اولین آشنایی کاربران اینترنتی بالقوه، با چنین آغازی رقم خورده است؟ برای روشن‌ترشدن این موضوع، جوان یا نوجوانی را تصور کنید که برای اولین‌بار فرصت پیدا می‌کند در اینترنت چرخی بزند. به نظر شما اگر او با تماشای برنامه شوک با اینترنت و چیزی به اسم وب‌سایت آشنا شده باشد، اولین موضوعی که ممکن است به دنبالش بگردد چه خواهد بود؟!
اولین نتیجه پخش چنین برنامه‌هایی در سطح عمومی و برای مخاطبان غربال‌نشده، این است که شکاف بین کاربران اینترنتی و کسانی که آشنایی‌ای با این شبکه ندارند را عمیق‌تر می‌کند؛ شکافی که آن را «شکاف اطلاعاتی» نیز می‌خوانند و عاقبتش، فاصله‌گرفتن هرچه بیشتر این دو قشر از یک‌دیگر است؛ شکافی که در جوامع صنعتی و در حال توسعه نگران‌کننده شده و برنامه‌ریزان اجتماعی و فناوری در پی رفع یا کاستن آن افتاده‌اند.
نظر شما