ردپای قجرها این بار در حمام های تاریخی فارس

از آینه كاري ها و استفاده از شيشه هاي رنگي در عمارت هاي تاريخي فارس گرفته تا هشتي ورودي بناها برگرفته از هنر معماري ديگر كشورها است اما تصويرسازي، بهره مندی از خط و خطوط در معماري ايران سابقه چند هزار ساله دارد و شاهد اين ادعا هم حجاريها و كتيبه هاي متعددي است كه در آثار دوره ساساني و هخامنشیان در جاي جاي فارس ديده مي شود اما آن چه كه اين روزها زيبايي عمارت هاي تاريخي استان را دو چندان ميكند تلفیق اين هنرها و نبوغ معماران فارسی در دوره های مختلف تاریخی است.
از بناهاي تاريخي استان فارس كه جزو شاخص ترين اماكن از نظر معماري و تزئينات است حمام ها هستند، حمام هايي كه به دليل ويژگي هاي منحصر به فردي چون قدمت و استفاده از تزئينات گچ، چوب و سنگ در فهرست ملي به ثبت رسيده اند و شايد شاخص ترين اين بناهاي تاريخي حمام وكيل شيراز باشد كه قدمتش به دوره زنديه برميگردد و هم اينك به موزه تبديل شده است اما در استان فارس و در اكثر شهرهاي آن حمام هایي متعلق به دوره قاجار ديده ميشود كه هريك داراي ويژگيهاي خاصي هستند و آن طور كه هانی زارعي كارشناس حوزه مرمت و مدرس دانشگاه مي گويد، اكثر حمام هاي قاجاري فارس با توجه به اقليم و شرايط آب و هوايي منطقه شباهتهای بسياري با يكديگر در نوع معماري و مصالح به كار رفته و تناسبات فضایی دارند. وي كه پژوهش در خصوص حمام هاي قاجاري داشته به بررسي ساخت و نحوه معماري حمام هاي مناطق گرم و خشك و سردسيري پرداخته است و در اين رابطه طي گفت و گويي به خبرنگار ما مي گويد: اكثر حمام ها در مناطق گرم و خشك داراي وسعت بيشتري نسبت به مناطق سردسيري هستند.به گفته وی در مناطق جنوبی فارس که گرمسیری هستند نسبت کلی پلان ها یک به دو است و نسیت سربینه و فضای کلی حمام 19 در صد می باشد که در این میان نسبت فضای گرم خانه به کل فضای حمام 21 در صد است.
این پژوهشگر ادامه داد: در حمام هاي مناطق گرم از تزئينات كاشي كاري استفاده مي شود و در مناطق سردسيري تزئينات آجركاري و آهك كاري به کار برده میشود و ارتفاع گرم خانه ها كوتاه تر است.
زارعي در ادامه اين گفت و گو با اشاره به اين كه قدمت حمام هاي تاريخي جنوب فارس عمدتاً قاجاري است مي افزايد: سبك معماري اين حمام هاي تاريخي اصفهاني است و بيشتر از سنگ و تزئينات ساده تري استفاده شده است.
اين مدرس دانشگاه مي افزايد: يكي از ويژگي هاي حمام هاي تاريخي نحوه قرارگیری فضاها است که در آن اقتباسی از معماری بیزانسی رومی در سوریه و اردن و فلسطین قابل مشاهده است.
وي در ادامه به یکی از این فضاها در حمام ها اشاره کرد و گفت: هشتی ورودي یکی از فضاهای موجود در اکثر حمام های تاریخی است که در ديگر عمارت ها و بناهاي تاريخي چون مدارس، مساجد و كوشك های موجود در باغ های تاریخی نیز دیده می شود و در واقع يكي از مفاهيم ساخت این فضاها (هشتی ها) در دوره اسلامي به وجود هشت درب بهشت برميگردد.
زارعي مي افزايد: استفاده از فضاي هشت گوش، دسترسي به آثار را بيشتر ميكند چرا كه در 8 ضلع يا 8 گوش معمار مي تواند راه هاي دسترسي بيشتري را تعريف كند.
مدرس دانشگاه هنر شيراز در خصوص تصويرسازيها در حمامهاي تاريخي نيز مي گويد: در اكثر اين معماري ها مي توان تصاويري از نقوش برجسته، خط و خطوط گياه، حجاري ها و روايت هاي اساطيري و مذهبي را مشاهده كرد؛ اصولاً تصويرسازي در معماري ايران سابقه چند هزار ساله
دارد.
زارعي با اشاره به اين كه 9 حمام قاجاري در جنوب فارس مورد بررسي قرار گرفته مي افزايد: اين حمام ها كه به صورت منطقه اي ساخته شده اند داراي پلان ها و خصوصيات مشابهي هستند.
اين مدرس دانشگاه در بخش ديگري از اين گفت و گو در خصوص احياي حمامهاي تاريخي نيز مي گويد: طبق بررسي هاي صورت گرفته از 33 حمام تاريخي کشور 55 درصد از اين آثار به موزه مردم شناسي و رستوران تبديل شده اند.
وي با تاكيد بر اين كه احيا و تغيير كاربري چنين بناهايي بايد متناسب با كاربري اوليه اين آثار باشد مي گويد: با توجه به اين كه حمام هاي تاريخي در فضاي زيرين سطح زمين قرار دارند و از نور و تهويه مناسب بهره مند نيستند تغيير كاربري اين آثار به عنوان رستوران مناسب نيست.
زارعي اضافه مي كند: تبديل شدن اين حمام هاي تاريخي به موزه و تعريف مسير گردشگري كوتاه در اين اماكن تاريخي شايد بهترين گزينه براي تغيير كاربري اين بناهاي تاريخي باشد چرا كه با اين اقدام گردشگران مدت كمتري در محل حضور خواهند داشت و از فرصت پيش آمده نيز نهايت استفاده را می برند.

46