رفاه عمومی ایرانیان چقدر است؟

مسئولیت‌پذیری، نظارت و مدیریت از مشخصه‌های دولت‌های توانمند است و همچنین رفاه مطلق و رفاه نسبی دو شاخصه مهم رفاه عمومی محسوب می‌شوند. نیازهای اساسی شامل غذا، پوشاک و مسکن در حوزه رفاه مطلق و سرمایه‌های انسانی شامل تحصیلات، بهداشت، تغذیه و ضریب امنیت اقتصادی و اجتماعی در حوزه رفاه نسبی مطرح می‌شوند. با این توضیح می‌توان دریافت که ارتباط مستقیمی میان توانمندی دولت و افزایش شاخص‌های رفاه عمومی وجود دارد.

 امروزه دولت توانمند به دولتی اطلاق می‌شود که بتواند توزیع عادلانه درآمد را میان مردم گسترش دهد و قادر باشد سازوکارهای مهار تورم را به اجرا درآورد و همچنین در زمان بحران بتواند در بسیاری از شاخص‌های اجتماعی و اقتصادی ازجمله تعدیل نرخ ارز، تعدیل نرخ بیکاری، رونق بخشیدن به بورس و توانایی قدرت چانه‌زنی از طریق مبادلات سیاسی مداخله کند.

بنابراین در ادبیات اقتصاد جدید، دولت توانمند به دولتی اطلاق می‌شود که بتواند پدافند غیرعامل را از بعد اجتماعی، اقتصادی و طبیعی اجرا کند.

 به این معنی که دولت از بعد اجتماعی و اقتصادی از سازوکار‌های پیشگیرانه مثل تغییر نرخ ارز یا اعمال سیاستگزاری‌هایی مثل هدفمندکردن یارانه‌ها استفاده کند و در بعد طبیعی نیز می‌توان به بلایای طبیعی مثل زلزله اشاره کرد که قبل از وقوع آن باید قابلیت برخورد با آن را دارا باشد.

 از مشخصه‌های دولت توانمند این است که باید توانایی بازیافت یا بازتولید خود را داشته باشد. مشروعیت دولت‌ها که از دیگر مشخصه‌های یک دولت توانمند محسوب می‌شود، بر اساس میزان مراودات سیاسی، روابط دیپلماتیک، برنامه‌ریزی‌های راهبردی و انعقاد معاهدات با سایر کشورها تعیین می‌شود.

با توضیح یادآور می شود که درآمد سرانه، بهداشت و ضریب باسوادی افراد سه شاخص اصلی در رفاه عمومی محسوب می‌شوند. درآمد سرانه ایران سالانه بین سه هزار و هشتصد تا چهارهزار دلار برآورده شده است. ایران دارای چهل و هفتمین رتبه میان کشورهای سرمایه‌دار جهان است. از دیگر شاخص‌های رفاه عمومی شاخص‌ بهداشت است که با سطح آگاهی عمومی،‌ سواد رسانه‌ای و سطح بهداشت عمومی مرتبط است. هرقدر این سه شاخص افزایش پیدا کند، رفاه عمومی به‌لحاظ عمر متوسط افراد نیز افزایش می‌یابد. درحال‌حاضر در ایران عمر متوسط زنان 74 و عمر متوسط مردان 5/71 سال برآورد شده است. ایران از رشد سه تا سه و نیم سال بهبود شاخص متوسط در دنیا برخوردار است و نشانگر این است که ایران در این زمینه رفاه عمومی، توسعه شتابانی را دنبال می‌کند.

 ضریب باسوادی افراد از دیگر شاخص‌های رفاه عمومی است که در ایران ضریب باسوادی افراد زیر چهل سال بالای تراز 90 است. دولت‌هایی توانمندند که بتوانند بسترهایی را برای گسترش شاخص‌های یادشده به‌وجود آورند تا ضریب  دسترسی فیزیکی و اقتصادی تمامی اقشار جامعه فراهم شود. درواقع میزان ضریب دسترسی فیزیکی و دسترسی اقتصادی افراد نسبت به این سه شاخص،‌ میزان توانمندی دولت‌ها را تعیین می‌کند. خوشبختانه ایران در زمینه شاخص‌های یاد شده روند خوبی داشته و در مقایسه با کشورهای همسایه از رشد خوبی برخوردار است.

 با شرح این سه شاخص دولت جمهوری اسلامی ایران در افزایش رفاه عمومی، دولتی توانمند محسوب می‌شود،‌ اما در رابطه با توانمندی دولت در زمینه سلامت اداری در نظام کاری موجود، علامت سوال وجود دارد.

بر اساس شاخص‌های اصلی رفاه عمومی اصلی یعنی درآمد سرانه، بهداشت و ضریب باسوادی ایران دارای رتبه 50 بین کشورهای جهان است. بالابودن جمعیت جوان،‌ بالابودن ضریب بیکاری جوانان، افزایش سن ازدواج این قشر، تاخیر در بلوغ اقتصادی آنها و بالابودن نابرابری درآمد در کشور و نیز شکاف طبقاتی بسیار بالا موجب شده که ضریب جینی در ایران به چهار دهم برسد. افزایش ضریب جینی از سه دهم به چهاردهم، حاکی از نابرابری درآمد است. آنچه گفته شد زنگ خطری است مبنی بر اینکه ما فاقد رفاه عمومی هستیم.

 بر این اساس هدفمندکردن یارانه‌ها ازجمله اقدام‌هایی است که به‌صورت جدی در دستور کار دولت قرار گرفته است زیرا اجرای آن به منزله ابزار موثری برای جلوگیری از رشد شکاف اجتماعی و افزایش رفاه عمومی است.

 البته اقدام‌های موثر در زمینه بهبود رفاه عمومی را باید از مردم شروع کرد. بالابودن دانش رسانه‌ای افراد،‌ افزایش آگاهی‌های عمومی آنها و بالابردن نگرش افراد نسبت به مسائل مختلف ازجمله مواردی است که سهم عمده‌ای در رفاه عمومی دارد و باید اجرای آن در اولویت قرار گیرد.

 اطلاع‌رسانی و تعامل و اعتماد متقابل میان مردم و دولت به‌عنوان کاری مهم و اساسی باید برای بالابردن رفاه عمومی انجام شود. اطلاع‌رسانی موجب بالارفتن و گسترش دانش رسانه‌ای آحاد مردم می‌شود و این موضوع بالارفتن سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد متقابل میان مردم و دولت را درپی خواهد داشت. در صورت عدم برقراری این تعامل، دولت نمی‌تواند در رفاه عمومی تأثیر قابل توجهی داشته باشد. در دنیا اعتماد متقابل میان مردم و دولت به‌عنوان یک فاکتور مهم، از ضریب چهل درصدی در شکل‌گیری رفاه عمومی برخوردار است.

*عضو هیات علمی پژوهشکده امور اقتصادی