بومی‌سازی و ضرورت‌امنیت سایبری در وزارت خارجه

فضای تعامل سیاست و سایبر یا به تعبیر درست‌تر فضای «سایبرپلیتیک»، جدیدترین و مهم‏ترین حوزه‏ مورد توجه کارشناسان سیاست و روابط بین‏ الملل در عرصه نظری و عملی محسوب می‏شود که غفلت از آن می‏تواند آسیب‏های جدی و غیرقابل پیش‏بینی برای کشورها به‌عنوان مهم‏ترین بازیگران در عرصه روابط بین‏الملل داشته باشد.

امروزه در عرصه روابط و سیاست بین‏الملل از «سایبرپلیتیک» و «امنیت سایبری» صحبت می‏شود. فضای سایبر فضایی واقعی در عرصه جدیدی برای تأثیرگذاری و تأثیرپذیری و درنتیجه دوستی، همکاری، رقابت، دشمنی و حتی جنگ بین کشورها و سایر بازیگران است. این موارد به‌خوبی نشان می‏دهد که اینترنت و فضای سایبر عرصه جدیدی برای سیاست مهیا نموده‏اند؛ فضایی که در آن افراد، گروه‏های مختلف و دولت‏ها درحال بازیگری و سیاست‏ورزی هستند.

سایبرپلیتیک مفهومی دوبخشی می‏باشد که اشاره به تعامل و پیوستگی دو عرصه سیاست (محل دوستی، همکاری، رقابت، ستیزه و جنگ بر سر ارزش‏ها و منافع) و اینترنت (فضایی جدید برای بازیگری) دارد. برخی کارشناسان حتی فراتر از این‏ رفته و صحبت از سایبرپلیتیک تحت عنوان «سیاست عالی» در مقابل «سیاست سفلی» نموده‏‌اند.

در عرصه روابط بین ‏الملل، تحت تأثیر سنت واقع‏گرایی، مسائل بین‏ المللی به مسائل بسیار مهم و حیاتی همچون امنیت و مسائل کمتر مهم مثل موضوعات اقتصادی تقسیم می‏شود. برخی از کارشناسان بر این باورند که به‌دلیل اهمیت فضای سایبر، ‏باید سایبرپلیتیک را جزء مسائل بسیار مهم، حیاتی و امنیتی یا سیاست عالی قرار گیرد. آنها اشاره می‏کنند که امروزه میلیون‏ها نفر در سطح جهان دسترسی به کامپیوتر و اینترنت دارند و هر روزه بر تعداد کاربران و سطح و عمق استفاده از اینترنت افزوده می‏شود که این امر فضای بسیار مهمی برای بازیگری و درنتیجه سیاست فراهم نموده است. هر روزه بر تعداد کاربران و همچنین سطح تکنولوژی‏ افزوده می‏شود. در چنین شرایطی فضای سایبر نقش مهمی در هدایت افکار عمومی، ایجاد اولویت‌‏ها و خواسته‌‏ها، دیپلماسی عمومی، جاسوسی، خرابکاری، جنگ، درگیری و هر آن چیزی را دارد که عملاً فضای سیاست واقعی را تشکیل می‏دهد. درنتیجه فضای سایبر باید جزء سیاست عالی محسوب شود.

چهارچوب نظری و مهم‏ترین تأثیرات فضای سایبر بر سیاست و روابط بین‏الملل شامل سه موضوع اساسی است:
موضوع اول؛ ارائه «نظم مفهومی» برای تبیین ارتباط بین فضای سایبر و سیاست است.
موضوع دوم؛ شناسایی و باور به ارتباط گسترده بین فضای سایبر و سیاست است.
موضوع سوم؛ تبیین مسیر و موضوعات مهم در این ارتباط است.

نظریه «فشار جانبی» نظریه قابل استفاده در این زمینه است.
منظور از نظریه فشار جانبی، ارائه ‏سطحی جدید از تحلیل فراتر از سه سطح استفان والت می‏باشد. وی بر این باور است که نمی‏توان فضای سایبر را براساس سطوح و رویکردهای گذشته افرادی همچون کنت بولدینگ و کنت‌ والتز مورد بحث قرار داد.

فضای سایبر علاوه بر سه سطح «انسان»، «دولت‏ها» و «سیستم بین‏الملل»، نیازمند سطح متفاوتی است. در این سطح جدید که همان «سطح جهانی» می‏باشد، تأثیر فضای سایبر با تأکید بر جدایی بین «سیستم اجتماعی» و«محیط طبیعی»‌ مطرح است.

در سطح جهانی، تأکید بر این است که فضای اینترنت و تأثیرات گسترده آن بر جهان سیاست را نمی‏توان با سطوح قدیمی که بر فرد یا دولت یا عرصه بین‏الملل تأکید دارند، مورد بحث قرار داد. فضای اینترنت فضای بازیگری همزمان فرد، بازیگران غیردولتی همچون تروریست‏ها و شرکت‏های خصوصی در ابعاد اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و حتی نظامی است. بنابراین، باید بر سطح جهانی تأکید نمود که ضمن ترکیب سطوح دیگر، ارتباط و پیوستگی گسترده‏ای بین همه سطوح و ابعاد ایجاد نموده و توانایی تجزیه و تحلیل فضای سایرپلیتیک را دارد. بنابراین، در نظریه فشار جانبی تلاش می‏شود تا بین سطح فردی، دولتی و بین‏المللی به‌عنوان سطوح قدیمی و سطح تحلیل جهانی ارتباط و پیوستگی برقرار شود.

بر اساس تجربه چند دهه گذشته، اینترنت و فضای سایبر بر روابط کشورها به‌خصوص آمریکا و ایران تأثیر داشته است. درواقع رقابت جدی بین کشورها در این زمینه جنبه ایجابی و سلبی یا به‌عبارتی مثبت و منفی دارد. در این جدال کشورهای بزرگ ازجمله چین و آمریکا تلاش می‏کنند از دیگری در حوزه تکنولوژی پیشی گیرند که این امر پیامدهای مثبتی در زمینه پیشرفت اینترنت دارد، اما درعین‌حال اینترنت فضای جدیدی از رقابت، دشمنی و جنگ ایجاد نموده که گاهی برخی از کشورها ازجمله آمریکا و ایران را جذب خود کرده است.

درخصوص موضوع محتوایی اینترنت و نقش و سیاست دولت‏ها برای کنترل بر فضای سایبر، کشورهای قدرتمند تلاش می‏کنند جهت و کلیت فضای اینترنت را تحت تأثیر قرار دهند و مسیر آینده آن را تعیین کنند. در مقابل کشورهای ضعیف‏تر در این حوزه با نگاهی سلبی و تدافعی تلاش می‏کنند با اقداماتی همچون فیلترینگ محتوایی اینترنت را تحت تأثیر خود قرار دهند. در چنین فضایی، رقابتی جدی که بین کشورهای غربی و سایرین به‌وجود آمده است هر روز شکل متفاوتی پیدا می‏کند.

در فضای «سایبرپلیتیک» به‌عنوان موضوعی مهم و جدید در عرصه سیاست و روابط بین‏الملل، همچون سایر حوزه‏های سیاست، «ارزش‏ها» و «منافع» توسط بازیگران مختلف همچون دولت‏ها، سازمان‏‏ها و بازیگران دولتی و غیردولتی و حتی افراد تولید، توزیع و مصرف می‏شود. درواقع سایبرپلیتیک برخلاف گذشته، بازیگران جدیدی را در کنار دولت‏ها به‌عنوان مهم‏ترین بازیگران روابط بین‏الملل قرار داده است که در فضای اینترنت گاهی تواناتر و موفق‏تر از دولت‏‌ها هستند.

به هرحال جدای از تمامی مزایا و ویژگی‏های مثبت اینترنت، واقعیت این است که اینترنت «فضای جنگی جدیدی» را مهیا نموده که از آن تحت عنوان «جنگ سایبری» یاد می‏شود. در این نوع جنگ،‏ کشورها و سایر بازیگران از اینترنت برای جاسوسی، خرابکاری، ایجاد شورش‏‌ها، انقلابات و حتی انهدام تأسیسات و مراکز نظامی و حیاتی طرف مقابل استفاده می‏‌کنند.

البته اینترنت فضایی جدید برای «همکاری» و «تعامل» کشورها نیز ایجاد نموده است. دراین‌راستا، اینترنت با توجه به سرعت و دقت بالا، ایجاد رابطه بین تمامی بازیگران ازجمله دولت‏ها، افراد، سازمان‏ها و نهادهای مختلف را ارزان و راحت نموده است. درنتیجه شرایط برای همکاری و تعامل مهیاتر از گذشته شده است. ضمن اینکه کشورها و سایر بازیگران از ضرورت همکاری‏های گسترده بین‏المللی در زمینه اینترنت آگاهی دارند و می‌دانند که فضای سایبر حوزه‏ای جدید از همکاری در عرصه بین‏المللی ایجاد نموده است.

در مورد تأثیرات گسترده اینترنت در تمامی ابعاد سیاست و روابط بین‏الملل ازطریق گسترش آگاهی و دانش افراد، واقعیت این است که اینترنت کمک فراوانی به تسهیل و توسعه دسترسی به اطلاعات و دانش در عرصه ملی و بین‏المللی داشته است. افراد و جوامع انسانی آگاه‏تر و باسوادتر از گذشته شده‏اند و جهان با پدیده جدیدی به اسم «بیداری انسانی» مواجه شده که در کشورهای اسلامی با عنوان «بیداری اسلامی» شناخته می‌شود. درنتیجه این امر خواست‏های سیاسی همچون توجه به مردم‌سالاری و ضرورت احترام به استقلال سیاسی ملت‌ها، تکریم ارزش‌های فرهنگی و مذهبی، حق توسعه اقتصادی-اجتماعی شایسته، و غیره و حساسیت نسبت به مسائلی همچون محیط زیست افزایش یافته است. بر این اساس، اینترنت فضای عمل کشورها و سایر بازیگران را تحت تأثیر قرار داده است.

درنهایت اینکه فضای جدیدی در عرصه بین‏الملل شکل گرفته که نمی‏توان آن را براساس نظریه‏ها، رویکردها و سطوح گذشته مورد تحلیل قرار دارد. درواقع محتوا و فلسفه فضای جدید که از آن با عنوان فضای سایبری یاد می‏شود، بسیار متفاوت از گذشته است. در این فضای جدید انواع جدید و متفاوتی از دوستی، همکاری، رقابت، دشمنی و جنگ در کنار الگوهای گذشته ایجاد شده است. ضمن اینکه بازیگران متنوع و متفاوتی به بازیگران سنتی اضافه شده‏اند که بسیار مبهم‏ و غیرقابل پیش‌‏بینی هستند. درنتیجه این شرایط باید بر نظریات، رویکردها و دیدگاه‏های جدیدی تأکید نمود که بسیار منعطف‏تر و بازتر از گذشته هستند.

سایبرپلیتیک و امنیت سایبری در شرایط کنونی به‌عنوان موضوع اساسی مورد توجه کارشناسان روابط بین‏الملل، در کنار موضوعات قدیمی‏تر جنگ، اقتصاد، زنان و محیط زیست قرار گرفته و حتی برخی اهمیت آن را از سایر حوزه‏ها بیشتر می‏دانند؛ زیرا فضای سایبر به شکلی تمامی حوزه‏ها و موضوعات قدیمی را در خود جای داده است.

به‌عنوان نمونه فضای سایبر شرایط جدیدی برای همکاری و رقابت کشورها و البته سایر بازیگران در عرصه نظامی و امنیتی، سیاسی، اقتصادی، محیط زیست، زنان، کودکان، بهداشت، آموزش و پرورش و موارد دیگر مهیا نموده است. بنابراین فضای سایبر شرایط جدیدی ایجاد نموده که در آن موضوعات روابط بین‌‏الملل به شکل متفاوتی مطرح می‏‌شوند و درنتیجه شکل جدیدی از سیاست با عنوان سایبرپلیتیک ایجاد شده که پیامدهای ویژه‌ای در حوزه امنیت ملی و جهانی دارد. بر این اساس با بررسی کامل و تبیین درست سایبرپلیتیک و امنیت سایبری و تأثیر آن بر تمامی حوزه‌ها، تقویت بنیه وزارت امورخارجه در سطح ملی ضرورت می‌یابد.