در سال‌های اخیر و با افزایش شدت شهاب‌باران جوزایی، رفته رفته این بارش می‌رود که بارش شهابی برساووشی را از مقام خود به عنوان محبوب‌ترین بارش شهابی سال خلع کند و خود جای آن را بگیرد.
محمود حاج‌زمان: در آسمانی صاف و تاریک ممکن است در هر ساعت کمتر از ده شهاب مشاهده کنید که در نقاط مختلف آسمان ظاهر و به سرعت محو می‌شوند. اما در شب‌های خاصی از سال، تعداد شهاب‌ها به یکباره زیاد می‌شود که به این پدیده «شهاب‌باران (Meteor Shower)» گفته می‌شود. نیمه ماه دسامبر / اواخر آذرماه هر سال نیز برای دوست‌داران آسمان شب یکی از این شب‌های استثنائی است: زمانی‌که شهاب‌باران جوزایی که حاصل‌خیزترین و مرموزترین آتش‌بازی سالیانه آسمانی است، به اوج خود می‌رسد.
شهاب‌باران‌ها در اثر ورود توده‌ای از ذرات به جو زمین به وجود می‌آیند. این ذرات با سرعت‌های زیاد (چند ده کیلومتر بر ثانیه) و تقریبا موازی یکدیگر وارد جو می‌شوند؛ در نتیجه از دید ناظر زمینی به نظر می‌آید که همه شهاب‌ها از یک نقطه آسمان خارج می‌شوند که به این نقطه کانون بارش گفته می‌شود. کانون بارش در هر صورت‌فلکی باشد، بارش شهابی به نام آن صورت فلکی خوانده می‌شود. علت نام‌گذاری بارش شهابی جوزایی نیز به این خاطر است که کانون بارش در صورت فلکی جوزا (دوپیکر) واقع شده، یکی از صور فلکی دایره‌البروجی در نیمکره شمالی آسمان که در شب‌های زمستان قابل مشاهده بوده و در اوائل اسفندماه به بهترین وضعیت رصدی خود می‌رسد.
شدت بارش شهابی جوزایی در دهه اخیر به طرز چشمگیری افزایش یافته است. همچنین امسال مشاهده این شهاب‌باران در مقایسه با سال‌های قبل بهتر است، چرا که رخ دادن آن با آسمانی تقریبا خالی از ماه همراه شده است. امسال اوج این شهاب‌باران مصادف با شب 23 آذر و بامداد 24 آذر (پنج‌شنبه شب و بامداد جمعه) است و انتظار می‌رود هر ساعت چند ده شهاب دل آسمان شب را بشکافند.
تخمین‌های معمول از شدت بارش شهابی جوزایی امسال برای شرایط ایده‌آل رصدی بین 80 تا 120 شهاب در ساعت است. خوشبختانه 23 آذرماه امسال مصادف با ماه نو است، و به همین دلیل در طول شهاب‌باران ماه در آسمان حضور ندارد. تماشای بارش شهابی از تاریک‌ترین جای ممکن و دور از روشنایی شهرها، بهترین گزینه برای تماشای شهاب‌باران است.
قدرتمندتر از همیشه
از نظر تاریخی، بسیاری از منجمان آماتور از بارش شهابی جوزایی چشم‌پوشی کرده‌اند؛ چرا که وقوع این شهاب‌باران نزدیک به شلوغی‌های مراسم آغاز سال نو میلادی و شب‌های سرد زمستانی است. اما به لطف افزایش شدت این بارش طی چند دهه اخیر، شرایط در حال تغییر است. در حقیقت، بارش شهابی جوزایی رفته رفته به این سمت می‌رود که بارش شهابی برساووشی را از مقام خود به عنوان محبوب‌ترین بارش شهابی سال خلع کند و خود جای آن را بگیرد.
این بارش شهابی برای اولین بار در سال 1862 / 1241 کشف شد، و شدت آن طی سده اخیر پیوسته در حال افزایش بوده است. حدود سال‌های 1900 / 1280، اوج شهاب‌باران بین 15 تا 20 شهاب در ساعت بود؛ اما این میزان اکنون به بیش از 100 شهاب در ساعت رسیده است. (برای نمایش عکس زیر در ابعاد بزرگ اینجا کلیک کنید.)
منشاء مرموز
اما علت افزایش شدت بارش شهابی جوزایی چیست؟ اخترشناسان عقیده دارند زمین هر سال بیشتر در بقایای باستانی به جا مانده از جسم مرموز 5 کیلومتری سیارک‌مانندی که در سیستم داخلی منظومه شمسی می‌گردد عبور می‌کند. در حالی‌که منشاء بسیاری از بارش‌های شهابی دنباله‌دارها هستند، دانشمندان مطمئن نیستند که جرم والد بارش شهابی جوزایی که با نام فائتون 3200 خوانده می‌شود، یک سیارک است و یا یک دنباله‌دار در حال مرگ. این جرم زمانی‌که از نزدیک خورشید گذر می‌کند، چیزی شبیه به دنباله از خود ایجاد نمی‌کند؛ اما بخش‌هایی از آن در حین عبور از کنار خورشید از آن جدا می‌شود. زمانی‌که زمین از میان این بقایا عبور می‌کند، ما شاهد وقوع بارش شهابی جوزایی هستیم.
پس از اینکه فائتون 3200 در سال 1983 / 1362 توسط یکی از ماهواره‌های ناسا کشف شد، اخترشناسان به سرعت مدار 1.5 ساله آن را با دقت زیاد با بارش شهابی جوزایی تطبیق دادند؛ و به این ترتیب آن را به عنوان یک کاندیدای جدی برای سرمنشاء این بارش شهابی معرفی کردند.
نمایش بزرگ
از آنجایی که شهاب‌های جوزایی با سرعتی حدود 30 کیلومتر بر ثانیه با جو زمین برخورد می کنند -به مراتب آهسته‌تر از سایر بارش‌های شهابی- کمان‌های طویل و زیبایی را از خود در آسمان بر جای می‌گذارند که رد آن برای حدود 1 تا 2 ثانیه باقی می‌ماند.
صورت فلکی جوزا در این شب‌ها حدود ساعت 9 شب به وقت محلی از افق شرقی سر بر می‌آورد. علاقمندان نجوم می‌توانند برای تماشای شهاب‌ها، از ساعت 10 شب پنج‌شنبه تا 5 صبح روز جمعه سر را به سوی آسمان بگیرند؛ اما بهترین زمان برای تماشای شهاب‌باران اوایل بامداد جمعه است. حدود ساعت 2 صبح به وقت محلی، زمانی است که نمایش به اوج خود می‌رسد. در این زمان نقطه کانون بارش در صورت فلکی جوزا به حداکثر ارتفاع خود در آسمان می‌رسد.
برای کسانی‌که در این شب به تماشای شهاب‌ها می‌نشینند، آسمان جوایز دیگری هم در نظر گرفته است. در غرب صورت فلکی جوزا، سیاره مشتری با درخشندگی خاص خود تمام شب را مهمان آسمان خواهد بود. اندکی پیش از غروب نیز سیارات زحل، ناهید و عطارد در بالای افق جنوب‌شرقی آسمان منظره زیبایی را خلق خواهند کرد. در یک کلام، توصیه ما به شما این است که پتوی خود را بر دارید، یک آسمان تاریک برای خود پیدا کنید، و از تماشای این نمایش باشکوه آسمانی لذت ببرید.
53275
نظر شما