امید سلیمی‌بنی: مهاجرت نخبه گان از ایران برای به دست آوردن فرصتهای تحصیلی بیشتر، موضوعی طبیعی است که در همه جای دنیا رخ می دهد. این را محمد حسن دوگانی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و رئیس کمیته جلوگیری از مهاجرت نخبه گان می گوید. به اعتقاد وی، تعداد دانشجویای ایرانی که به صورت غیر رسمی در دانشگاهای سراسر دنیا پراکنده شده اند، بسیار بیشتر از آماری 80 هزار نفره ای است که کامران دانشجو، وزیر علوم در اردبیل اعلام کرده بود.
دوگانی با اشاره به اینکه مالزی و هندوستان، بیشترین دانشجویان رسمی ایران را پذیرفته اند از مهاجرت ایرانیها برای تحصیل در دانشگاه های حوزه دریای خزر و کشورهای آسیای میانه، ابراز تاسف می کند و معتقد است بسیاری از این مراکز آموزشی از لحاظ علمی در رتبه هایی پایین تر از ایران قرار دارند.
با این حال نماینده مردم فسا در مجلس رسما تایید می کند بسیاری از دارندگان افتخارات المپیادی در کشور نمانده اند و برای تحصیل، جذب دانشگاه های خارج شده اند. کسانی که احتمال می رود برای ماندن، تمایل بیشتری تا بازگشت داشته باشند. دوگانی در پایان مصاحبه خود با خبرآنلاین، ضمن اعلام شتاب 11 برابر ایران در پیشرفت علمی نسبت به متوسط جهانی، این موضوع را دلیل قاطعی برای حضور نخبه گان ایرانی در وطن می داند.
آقای دوگانی، شما به عنوان رئیس کمیته جلوگیری از مهاجرت نخبه گان، سخن وزیر علوم را تایید می کنید که فرار مغزها از ایران، زاییده تخیلات و جوسازی رسانه هاست؟
من نیز به همین نقطه رسیده ام که بیش تر این مسایل تبلیغات است و سعی می کنند القا کنند ایران نمی تواند از نخبه گان خود استفاده کند. آنها جو ایجاد می کنند. حرفهای آقای دانشجو را تایید می کنم. اکثر نخبه گان در داخل زندگی و تحصیل می کنند.
ولی آمار زیادی از زندگی و تحصیل ایرانیها در ممالک مختلف دنیا منتشر می شود. گفته می شود در ایالات متحده نزدیک 200 هزار نفر دکتر و مهندس ایرانی زندگی می کنند؟
البته به بسیاری از اینها نمی توان نخبه گفت. آماری که داده می شود و مثلا می گویند 180 هزار پزشک و مهندس ایرانی در آمریکا کار می کنند، مربوط به مهاجرت نخبه گان نیست. اکثر این افراد در آنجا خانواده داشته اند و برای ادامه تحصیل یا کار رفته اند و دیگر بازنگشته اند. تعداد اندکی هستند از دانشجویان و نخبه گان ایرانی که برای ادامه تحصیل رفته اند و پس از فارغ التحصیلی دیگر باز نگشته اند. تعداد زیادتری از نخبه گان ما هستند که از دانشگاه های صنعتی شریف و امیرکبیر برای ادامه تحصیل به کشورهای خارجی می روند و پس از فارغ التحصیلی باز می گردند. از این نخبه گان شخصا تعداد زیادی را می شناسم.
پس بهتر است بپرسیم چه تعدادی از نخبه گان ایرانی در حال حاضر برای تحصیل به خارج رفته اند؟
آماری که ما از دانشجویان خارج از کشور داریم، به دلیل شرایط بهتر تحصیل در دانشگاه های داخل، به خصوص دوره های تحصیلات تکمیلی فوق لیسانس و دکترا، بسیار بهتر از گذشته است. در حال حاضر در خارج از کشور، تعداد دانشجویان رسمی ما که با مجوز و اطلاع وزارت امور خارجه، بهداشت و درمان و علوم و تحقیقات رفته اند، اندکی بیش از 60 هزار نفر است.
ولی آمار ارائه شده از طرف وزیر علوم، می گوید 80 هزار دانشجوی ایرانی برای تحصیل به خارج رفته اند؟
خب ایشان با احتساب دانشجویان آزاد این آمار را ارائه می دهد که عموما با بودجه شخصی می روند.
یعنی 60 هزار نفری که شما می فرمایید، بورسیه دولت هستند؟
خیر، اینها آمار کل دانشجویان ثبت شده در وزارتخانه هایی است که گفتم. این آمار مربوط به اشخاصی است که رسما برای رفتن به خارج به دلیل تحصیل، اعلام آمادگی کرده اند. تعداد اندکی از آنها بورسیه هستند و بسیاری با هزینه شخصی رفته اند. اگر به این آمار، تعداد کسانی را که با هزینه شخصی و به صورت غیر رسمی به خارج از کشور رفته اند را محاسبه کنیم، آمار دانشجویان ایرانی خیلی بیش از 100 هزار نفر خواهد شد. البته وزارت علوم بسیاری از دانشگاه هایی را که این افراد برای تحصیل انتخاب کرده اند، به رسمیت نمی شناسد؟
چرا وزارت علوم مدارک آنها را به رسمیت نمی شناسد؟
متاسفانه تعداد زیادی از این دانشجویان که به نظر ما غیر رسمی هستند به دانشگاه هایی رفته اند که از نظر سطح علمی پایین تر از ایران هستند. بسیاری از آنها در دانشگاه های کشورهای آسیای میانه و حاشیه دریای خزر مشغول به تحصیل هستند که از لحاظ شان و رتبه علمی، بسیار پایین تر از ایران هستند. تعجب می کنم در یکی دوساله اخیر که ظرفیتهای بالای در تحصیلات دانشگاهی به خصوص تحصیلات تکمیلی ایران پیش آمده، دانشجوها برای ادامه تحصیل به کشورهای حاشیه خزر می روند. البته تعداد آنها مشخص نیست و نمی توان قاطعانه گفت چند نفرند.
کشورهایی که با مجوز وزارت علوم، دانشجوهای ایرانی را می پذیرند، کجا هستند؟
معمولا دانشجویان ما برای تحصیل در برخی رشته ها که ممکن است در ایران نتوانسته باشند ادامه بدهند، کشورهای آسیایی را انتخاب می کنند. طبق آماری که به من اعلام شده، مالزی با 31 هزار دانشجوی ایرانی، در صدر کشورهای پذیرای دانشجو است و پس از آن هندوستان با کمتر از 8 هزار نفر، در ردیف دوم قرار دارد.
ولی گفته می شود فرار مغزهای ایرانی آماده و تحصیل کرده برای کار زندگی در کشورهای غربی بیش از سایر نقاط دنیاست؟
عرض کردم، ما این را فرار مغزها نمی دانیم. این مهاجرت نخبه گان است. تعدادی از دانشجویان خوب ایرانی که برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می روند، فرصتهای تحصیل بهتری را در کشورهای دیگر می یابند و برای آن، ممکن است به کشور بازنگردند. البته بسیاری نیز به زودی پس از فارغ التحصیلی به کشور برمی گردند. به طور مثال، شخصا با تعدادی از دانش آموزانی که رتبه های برتر در المپیادهای بین المللی داشته اند، برخورد کرده ام که پس از تحصیل در بهترین دانشگاه های اروپا به ایران بازگشته اند.
به المپیادیها اشاره کردید، آیا درست است از تعداد 130 نفر دانش آموز المپیادی جهانی ما، بیش از 90 نفر در ایالات متحده تحصیل و زندگی می کنند؟
در آمریکا خیر، بلکه این تعداد در سراسر جهان، تحصیل می کنند. آنها در دوره های کارشناسی و بالاتر تحصیل می کنند و همانطور که گفتید آمارشان در حدود 90 نفر است. ما این را فرار مغزها نمی دانیم. این مهاجرت مغزها برای تحصیل است. در کشورهای اروپایی نیز مهاجرت برای تحصیل در آمریکا رایج است. برای به دست آوردن معلومات علمی، این چنین جا به جایی هایی، کاملا رایج است. این گردش نخبه گان است که در همه جای دنیا اتفاق می افتد. مغزها برای ادامه تحصیل می روند و موارد زیادی هستند که بلافاصله پس از تحصیل به وطن خود باز می گردند.
فکر نمی کنید این مهاجرت و گردش نخبه گان برای کشور ما که در عرصه رقابت و جذابیت شغلی و تحصیلی برای نخبه گان قابل مقایسه با کشورهای ثروتمند نباشد، ضرر زیادی داشته باشد؟
همانطور که عرض کردم بیشتر نخبه گان ما در داخل کشورمان زندگی می کنند. در سال 85، از طرف معتبرترین مجلات پژوهشی اعلام شد شتاب علمی ایران برای پیشرفت، 11 برابر متوسط شتاب کشورهای جهان است. این موضوع گویای این است که در بحث علم و فناوری، نخبه گان ایرانی بسیار زنده و پویا هستند. مگر می شود ما 11 برابر رشد متوسط جهان، شتاب علمی داشته اشیم و نخبه گان ما در حال مهاجرت باشند؟ این گردش و تبادل مغزها برای به دست آوردن فرصتهای بیشتر، طبیعی است.
نظر شما