آب های ژرف که به آب های فسیلی نیز معروف هستند، در طول میلیون‌ها سال در اعماق زمین محبوس شدند که به دلیل عدم تجدیدپذیری مجدد بسیار ارزشمند بوده است و از آنها به عنوان منابع آبی استراتژیک نیز یاد می شود اما در شرایط فعلی عده ای این منابع آبی را راه نجات و برون رفت از بحران کنونی آبی کشور می دانند اما در مقابل عده ای هم مخالف برداشت آن هستند و آن را متعلق به آیندگان می دانند.
تیرماه سال ۹۵ بود که پیشنهاد طرح استفاده از آب‌های ژرف در مجلس شورای اسلامی ارائه شد تا بر اساس آن مطالعات برای بهره‌برداری و استفاده از ظرفیت آب‌های ژرف در سیستان و بلوچستان آغاز شود. در این راستا پروژه استحصال آب های ژرف در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تعریف شد تا بر اساس آن تمام جوانب برداشت یا عدم برداشت از این منابع آبی مورد پژوهش و بررسی قرار گیرد.
البته نظرات در استحصال یا عدم استحصال آب های ژرف متفاوت است، برخی معتقدند برداشت آن موجب بروز پدیده فرونشست زمین می شود اما برخی معتقدند تاثیری بر بروز این پدیده ندارد چون از اعماق بسیار زیاد زمین برداشت می شود.
ارائه نظر قطعی در زمینه برداشت آب های ژرف نیازمند بررسی بیشتر
دبیر سیاستگذاری محیط زیست در مرکز بررسی ها استراتژیک نهاد ریاست جمهوری معتقد است، ارائه نظر قطعی در این زمینه نیاز به بررسی و پژوهش دارد و تا زمانی که دولت نتیجه مطالعات و پژوهش در زمینه استحصال آب های ژرف را منتشر نکند، نمی توان در این زمینه نظری قطعی ارائه کرد.
محمد درویش روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: در زمینه تاثیر برداشت آب های ژرف بر بروز یا تشدید فرونشست زمین هنوز مطالعه جامع و مورد قبولی انجام نشده است.
وی افزود: دولت پروژه ای را برای معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تعریف کرده و بر اساس آن قرار است درباره اثرات برداشت از آب های ژرف بررسی های دقیق انجام دهند، تبعات آن را واسنجی کنند و ببینند در مجموع برداشت از آب های ژرف به نفع یا به ضرر کشور است.
این فعال محیط زیست تاکید کرد: تا زمانی که نتایج این پژوهش ها منتشر نشده باشد باید در اعلام نظر قطعی مبنی بر اینکه آیا برداشت آب از منابع ژرف بی خطر است یا خطرناک، یا در مقایسه با طرح های انتقال آب یا آب شیرین کن صرفه اقتصادی دارد یا ندارد، احتیاط کرد، البته هنوز دولت نتایج پژوهش های خود را منتشر نکرده است.
دبیر سیاستگذاری محیط زیست در مرکز بررسی ها استراتژیک نهاد ریاست جمهوری افزود: اینکه گفته می شود هر چه عمق برداشت بیشتر باشد، اثر آن بر سطح کمتر است نیز جای تامل دارد اما برخی از زلزله شناسان معتقدند ممکن است یکی از دلایل افزایش زلزله خیزی در کشور فعل و انفعالاتی باشد که در لایه های زیرین زمین اتفاق می افتد و منابع آب جابه جا می شود.
وی ادامه داد: اگر منابع آب می تواند به این ترتیب در لایه های تکتونیک اثر بگذارد، ممکن است به همین استدلال هم منابع آب عظیمی که در عمق هزار متری وجود دارد همین تاثیر را بگذارد همچنین اینکه آن منابع آبی میلیون ها سال طول کشید تا جمع شدند؛ بنابراین جایگزینی آنها به این راحتی ها نیست اگر چنین کاری بکنیم و معلوم شود که خطا است دیگر جبران کردن آن بسیار دشوار و گاها غیرممکن خواهد بود.
درویش گفت: عربستان که آب های فسیلی خود را در دهه پایانی قرن بیستم برداشت کرد و در مقطعی توانست به یکی از بزرگترین صادر کننده گندم تبدیل شود، اکنون با یک بحران جدی روبرو شده است، تمام مخازن آب های ژرف خود را از دست داده و بیش از ۳.۵ میلیون هکتار اراضی کشاورزی آن رها شده و چشمه های تولید گرد و خاک جدید به وجود آمده است، در واقع بخشی از این سرزمینش به علت توجه نکردن به هشدارهای کارشناسان کاملا ویران شده است.
وی به پروژه مطالعاتی استحصال آب های ژرف اشاره کرد و افزود: این پروژه آغاز شده و چاه های آزمایشی در منطقه سیستان و بلوچستان حفر کرده اند البته شوری آبی که از این چاه ها برداشت کردند ۲۰۰ هزار «میکروموس» بر سانتیمتر بوده که شوری بسیار بالایی است و هنوز به آبی که بشود از آن استفاده کرد دست نیافتند اما پژوهش ها ادامه دارد.
آب های ژرف نسبت به منابع سطحی تر توصیه می شود
مسعود شفیعی رئیس سازمان نقشه برداری کشور نیز در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: آن چه که تاثیر مستقیم روی بروز فرونشست دارد، آبی است که از زیر سطح زمین در اعماق حداقل ۲۰۰ متری از دست می دهیم چون عمق سفره هایی که از آنها برداشت می کنیم بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ متر است بنابراین باید آن را کنترل کنیم.
وی افزود: هر چه عمق تغییر چگالی بیشتر باشد اثر آن در سطح کمتر است از این رو استفاده از آب های ژرف یا فسیلی نسبت به منابع سطحی تر توصیه می شود چون در اعماق بسیار پایین هستند و در فرونشست اثر کمتری دارند، بنابراین استفاده از آب های فسیلی یا کارستی بر منابع سطحی تر مانند چاه های عمیق و نیمه عمیق ارجحیت دارند.
رئیس سازمان نقشه برداری کشور تاکید کرد: البته اگر در کل بخواهیم راهکارهای برون رفت از مشکل کم آبی را اولویت بندی کنیم قطعا ابتدا تغییر الگوی مصرف در شرب، کشاورزی و صنعت است.
وی افزود: دوم اینکه برای تامین آب روش های مختلفی وجود دارد در واقع آب های زیرزمینی، رودخانه ها و آب شیرین کن ها به عنوان منابع آبی در اختیار ما هستند؛ بنابراین باید سیاستی را در کشور در پیش بگیریم تا به منابع آبی خود تنوع ببخشیم و مثلا کاملا وابسته به آب زیرزمینی یا رودخانه و یا آب شیرین کن ها نباشیم.
شفیعی ادامه داد: استفاده از منابع تجدید شونده، بازیافت، تصفیه فاضلاب ها، ایجاد بارش های مصنوعی و بارور کردن ابرها روش هایی هستند که می توانند به عنوان روش های تامین منابع آبی مورد استفاده قرار گیرند.
وی درباره اینکه سازمان هواشناسی نظر مساعدی نسبت به باروری ابرها ندارد، گفت: بارور کردن ابرها تا حدی قابل قبول است، برای کشور کم آبی مانند ایران نمی توان این روش ها را نادیده گرفت بلکه باید مطالعات خود را در این زمینه بیشتر کنیم.
۵۶۵۶
نظر شما