وقتی فقر سیاسی اعراب عیان می شود

رامی خوری
لبنان، عراق، یمن، سودان، سومالی و فلسطین، همه تجربه هایی شبیه به هم را مزه مزه می کنند. مذاکراتی داخلی چه به شکل سر یک میز نشستن و چه اسلحه با دست. تنش ها و مذاکراتی که می تواند تعیین کننده سرنوشت آنها در آینده ای نه چندان دور باشد. تنش هایی که مشخص می کند آیا این کشورها به همین شکل و شمایل فعلی به فعالیت های خود ادامه می دهند یا تجزیه و چندپاره گی را تجربه خواهند کرد. البته یک کشور هفتمی هم در این میان است :تونس. کشوری که این روزها در میانه تولدی نو است. تولدی که می تواند آغاز سرفصلی نو برای اعراب باشد. سرفصلی که جامعه های عربی را هم تحت تاثیر خود قرار دهد.

نتیجه هیچ کدام از این تحول ها و تنش ها در کشورهای عربی قابل پیش بینی نیست . رویه انتقال قدرت هم در هرکدام با دیگری متفاوت است. سودان و تونس بیشترین سروصداها را در منطقه و سطح بین المللی به راه انداخته اند. در هر دو این کشورها نسل جدیدی از اعراب سکاندار شده اند که اصرار دارند سرنوشت کشور خود را خود تعیین کنند. اوضاع در لبنان اما از همه مهیج تر است چرا که این کشور بهترین ها و بدترین های سیاست های عربی را در طول تاریخش تجربه کرده است. بحران دولتی بوجود آمده در لبنان اما رنگ و بوی خطر و پیچیده گی دارد و دلیل آن هم شش مساله ای است که بر این بحران سایه انداخته و یا ان را شکل داده است :
1. تقسیم قدرت میان 18 طیف سیاسی لبنان که هر کدام از باورهایی متفاوت آمده اند.
2. اختلاف سیاسی میان نخست وزیر سابق سعد حریری به عنوان رهبر جریان چهاردهم مارس و اتحاد حزب الله لبنان و میشل عون.
3. ناسازگاری میان قدرت نظامی و سیاسی در اختیار حزب الله لبنان با دولت مرکزی .
4. شکاف میان اعراب بر سر لبنان. رهبری یک طیف را آل سعود در دست دارندو طیف دیگر را سوری ها.
5. مخالفت سوری ها و حزب الله لبنان با دادگاه بین المللی ترور رفیق حریری
6. اختلاف میان ایران با ایالات متحده و سایه آن بر بحران داخلی در لبنان

دستیابی به توافق حداقلی در این شش حوزه سخت اما ضروری است . این توافق می تواند آغازی برای هرنوع پیشرفت برای به ثبات رسیدن لبنان باشد. آنچه که در خصوص بحران لبنان حائز اهمیت است همزمانی مذاکرات، تحقیقات، تهدید ها، اولتیماتوم ها ، پیشنهادها و تاکتیک ها برای به تعویق انداختن آغاز بحران است . این هیاهو نشان می دهد که چگونه چند بازیگر و فاکتورهای متفاوت پویایی سیاسی لبنان را نشانه رفته اند. حضور این تعداد عامل دخیل در دنیای سیاسی امروز لبنان دورنمایی از موفقیت را نشان می دهد اما دورنمایی که به سراب می ماند.

در چند روز اخیر سه سخنرانی مهم در خصوص مسائل لبنان ایراد شد. سخنران ها هم سیدحسن نصرالله از حزب الله لبنان بود ، سعد حریری در قامت سرپرست موقت دولت و میشل عون. مجموع این سخنرانی ها خط کشی های تنش در لبنان را به تصویر کشید. اما محورهای اصلی تنش در لبنان امروز : دادگاه بین المللی رسیدگی به ترور رفیق حریری ، سرنوشت نخست وزیری ، اعضای کابینه آتی و حضور اپوزیسیونی بسیار قوی . در چند ماه اخیر تلاش های بسیاری انجام گرفت تا شاید میزان اختلاف میان حزب الله لبنان و طیف طرفدار سعد حریری به کمترین حد خود برسد . این تلاش ها در نهایت ره به جایی نبرد و دو طرف همچنان در خصوص هویت و ماهیت دولت آتی با هم اختلاف دارند . پویایی سیاسی که در لبنان به راه افتاده تا چندی دیگر ادامه خواهد داشت . بی شک بخشی از این روند هم گفتگوهای مستقیم و غیرمستقیم میان طرفین دعوا است .

در این بازی فضایی هم برای ترک ها و دیگر اعراب باز می ماند تا شاید بتوانند با میانجی گری مشکل را حل و فصل کنند. در حال حاضر برخی از اعضای سهیم در قدرت با کنار کشیدن ، دولت حریری را از کار ساقط کردند . حزب الله لبنان و میشل عون با اتحاد با یکدیگر نشان دادند که از جانب جبهه ای واحد احساس خطر کرده اند و در برابر این خطر متحد شده اند . این حرکت حزب الله و طرفداران میشل عون ، طیف وابسته به سعد حریری و نزدیک به ایالات متحده را برآن داشت تا اپوزیسیون را به حرکت های یک سویه و به ضرر منفعت ملی متهم کنند. قدرت نظامی بی سابقه ای که حزب الله لبنان در اختیار دارد به سعد حریری فهمانده است که نمی توانید با این حزب و همراهانش چه در دنیای سیاست و چه در خیابانهای بیروت مواجه شوید و تاب بیاورید .لبنانی ها امروز از این واهمه دارند که بن بست های سیاسی در حقیقت آغازی باشد برای دست به خشونت بردن نیروهای حاضر در این مناقشه. خشونتی که می تواند باز پای میانجی گران را به داخل این بحث باز کند و باز راهکاری موقت برای آرم شدن اوضاع ارائه شود که در دراز مدت جواب نخواهد داد . همزمانی توسل به مذاکرات، میانجی گری های بین المللی، تنش در خیابان های بیروت ، حملات رسانه ای و مشورت های قانونی با رئیس جمهور همه و همه نشان دهنده فقر سیاسی در فرهنگ اعراب است . این حقیقت تلخ این روزها با مدرنیته در دنیای عرب در تناقض کامل است .

 مردم در سودان و تونس به راحتی راهکاری فرعی برای پایان دادن به تنش های سیاسی ارائه کردند. این نسخه اما برای لبنان امروز قابل پیچیدن نیست. توافقنامه های سیاسی بهترین راهکار مسالمت آمیز برای پایان دادن به بحران است . دولت لبنان باید از بند قومیت ها و طایفه گرایی ها رهایی یابد . با این همه هنوز یک پرسش بی پاسخ باقی مانده است : حزب الله لبنان و دولتی که روی کار می آید چگونه در تقسیم قدرت و توان سیاسی با هم کنار خواهند آمد؟ 48
دیلی استار 22 ژانویه / ترجمه : سارا معصومی