آنچه اما اهمیت این سفر را برای رسانه های جمعی افزایش داده است شرایط موجود منطقه وافزایش تنش ها بین ایران و امریکا و نقش احتمالی ژاپن در این ارتباط است. در سفر اخیر دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا به ژاپن وی ضمن بیان سخنان ملایمی درارتباط با ایران و ابراز تمایل وی به میانجی گری ژاپن در حل اختلافات آن کشور با ایران، از دولت ژاپن خواست به دلیل روابط خوب با دولت جمهوری اسلامی ایران بین آن کشورو ایران میانجی گری کند. ترامپ در کنفرانس خبری مشترک با آبه مدعی شد که آمریکا خواهان تغییر نظام ایران نیست. در این کنفرانس دونالد ترامپ افزود: من نمی‌خواهم به ایران لطمه وارد کنم، و تنها می‌خواهم ایران به سلاح‌های هسته‌ای «نه» بگوید. این درحالی بیان شد که مقامات ایران همواره تاکید داشته و دارند که سلاح اتمی در دکترین دفاعی ما هیچ جایگاهی نداشته و نخواهد داشت. رئیس‌جمهور آمریکا درششم خرداد در کنفرانس خبری مشترک با نخست‌وزیر ژاپن، از تلاش‌های نخست‌وزیر ژاپن برای میانجیگری و ایجاد گفت‌وگو میان ایران و آمریکا استقبال کرد.
دراین سفر مقامات ژاپنی آمادگی خود را برای این امر اعلام داشتند. «یاسوتوشی نیشیمورا» معاون دبیر ارشد کابینه ژاپن در گفت و گو با خبرنگاران اعلام کرد کشورش آماده است تا در راستای کمک به نجات برجام و حفظ صلح و ثبات منطقه، بین ایران و آمریکا میانجیگری کند.این مقام ژاپنی ضمن اشاره به تمایل دولت متبوعش برای میانجیگری بین ایران و آمریکا افزود: «ما قصد داریم با بهره‌گیری از روابط سنتی و حسنه خود با ایران، به بهبود صلح و ثبات در منطقه کمک کنیم.»ژاپن اگرچه خود جزو طرف‌های برجام نبوده اما همواره از این توافق حمایت کرده و آن را گامی مثبت در راستای بهبود صلح و ثبات در منطقه و جهان خوانده است. روزنامه ژاپن‌تایمزنیز نوشت: دولت ژاپن امیدوار است که بتواند در راستای حفظ توافق هسته‌ای ایران میان آمریکا و ایران میانجیگری کند.
دلیل ورود ژاپن به مسئله میانجی گری بین ایران وآمریکا به منافع آن کشور برمی گردد شینزو آبه پس از دیدار با ترامپ در کنفرانس خبری مشترک با وی درخصوص ایران گفت: صلح و ثبات خاورمیانه، برای ژاپن، آمریکا و جامعه جهانی بسیار مهم است. وما برای به صلح و ثبات رساندن خاورمیانه، هرکاری بتوانیم انجام خواهیم داد. تنش‌ها حول ایران باید کاهش یابد و به اختلاف نظامی منجر نشود. این سخنان اشاره به اهمیت صادرات نفت منطقه برای ژاپن وهمچن منافع اقتصادی ژاپن دربازار منطقه است . به بیان دیگر ژاپن بشدت به نفت منطقه وایران وابسته است به طوری که یکی از اصلی ترین محور همکاری های اقتصادی ایران و ژاپن در طول چند دهه گذشته پس از گسترش روابط دو کشور، موضوع انرژی و قراردادهای نفت و گاز بوده است که همچنان ادامه دارد و ژاپن از مهمترین خریداران نفت ایران است. موسسه تحقیقاتی خاورمیانه اخیرا با انتشار گزارشی اعلام کرد که ژاپن به شدت به نفت خاورمیانه متکی است و می کوشد تا در این راستا همچنان بر بازار ایران متمرکز باشد.
ژاپن سومین اقتصاد بزرگ جهان و سومین وارد کننده بزرگ نفت پس از آمریکا و چین است و نمی تواند بازار انرژی ایران را نادیده بگیرد برای ژاپن امنیت انرژی بسیار حائز اهمیت است و به باور کارشناسان حوزه اقتصادی، این کشور به دلیل روابط دوستانه سنتی خود با ایران، به انرژی ایران وابستگی راهبردی دارد. خرید نفت از ایران هم از دیگر دستاوردهای روابط دو کشور در دو سال گذشته بوده است به گونه ای که واردات نفت ژاپن در سال ۲۰۱۶ میلادی از ایران یعنی مدت کوتاهی پس از توافق هسته ای روند صعودی داشته است. در همان زمان پالایشگاه های ژاپن آماده سازی برای واردات بیشتر نفت از ایران را شروع کردند.
و از سوی دیگر بازار ایران برای ژاپن از اهمیت خاصی برخوردار است و به طور سنتی توکیو همواره با بازار کشورمان ارتباط نزدیکی داشته ولی پس از برجام، اراده خود را برای حضور در آن راسخ تر کرده است به طوری که دولتمردان ژاپنی بسیاری از شرکت های این کشور را ترغیب کرده اند که بویژه پس از برجام و لغو تحریمها، سرمایه گذاری کلانی در بازار ایران انجام دهند. توکیو بارها تاکید کرده است که حضور شرکت های ژاپنی در بازار ایران برای هر دو طرف دارای اهمیت است و باعث افزایش تجارت دوجانبه خواهد شد وانتظارمی رود درسفر اخیر نخست وزیر ژاپن به ایران نیز علاوه برموضوعات سیاسی، طرفین درباره حضور شرکت های ژاپنی در ایران و سرمایه گذاری در طرح های مختلف گفت و گو کنند. ژاپن از جمله کشورهایی است که پس از برجام تلاش زیادی کرده است تا حضور قوی در بازار ایران از جمله در صنایع سنگین و هواپیما داشته باشد. گزارش ها حاکی است که طرفین همچنان مذاکراتی را دراین باره ادامه می دهند.
درمورد دستاوردها و میزان موفقیت ابه دراین سفر نیز باید گفت:
۱- از یکسو مقامات ایرانی باهرگونه مذاکره با آمریکا بخصوص درمسائل ناموسی که عمدتا دربردارنده دو بحث توان دفاع موشکی ونفوذ منطقه ای ایران است مخالفت کرده اند وآنرا سم دانسته اند ورهبری انقلاب مذاکره را مکمل فشارهای اقتصادی آمریکا دانسته ودعوت آمریکا به مذاکره رانوعی فریب دانسته اند ، رهبری در این دیدار که در حسینیه "امام خمینی"تهران برگزار شد، همچنین گفت"مذاکره تاکتیک آمریکا برای تکمیل راهبرد فشار به ایران است. مقصود آنها از برگشتن به میز مذاکره، مطلق «مذاکره» نیست؛ بلکه «مذاکره با آمریکا» است وی افزود ما که با مذاکره با دیگران و اروپایی‌ها مشکلی نداریم. معنی مذاکره در این مسئله، معامله است؛ یعنی از توانایی دفاعی کوتاه بیایید. در مذاکره با دیگران و اروپایی‌ها هم مسئله ما تعیین موضوع است".
محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه اخیرا در گفت‌وگوی اختصاصی خود با شبکه خبری سی‌ان‌ان با انتقاد از خروج آمریکا از برجام اظهار کرد: ما [در برجام] با حسن‌نیت عمل کردیم، اما نمی‌خواهیم با کسانی که زیر تعهداتشان زده‌اند گفت‌وگو کنیم. ظریف تاکید کرد: ما تسلیم تهدید نمی‌شویم. ایران هرگز تحت‌فشار مذاکره نمی‌کند. شما نمی‌توانید ایرانی‌ها را تهدید کنید و سپس از آنها انتظار تعامل داشته باشید. راه درست برای این کار احترام است، نه تهدید. این مقام بلندپایه ایران تاکید کرد که ایران با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا وارد مذاکره نخواهد شد مگر اینکه این کشور با اجرای تعهداتش در برجام به تهران احترام بگذارد معاون سیاسی وزیر خارجه ایران نیز تاکید کرد: هیچ گفت‌وگوی مستقیم یا غیر مستقیمی با آمریکا نخواهیم داشت.
از سوی دیگر رئیس جمهور درسخنان مختلفی خواستار بازگشت آمریکا به میز مذاکره شده است. حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در جلسه هیات دولت در واکنش به پیشنهاد مذاکره دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا گفت: معیار برای ما کلام نیست، بلکه عمل آنها است؛ هر زمان آنها دست از ظلم نسبت به ملت ایران برداشته و تحریم‌های ظالمانه را کنار گذاشته و در برابر تعهدات خود پایبند بوده و به میز مذاکره‌ای که خودشان ترک کردند و برهم زدند، بازگشتند، راه به روی آنها بسته نیست. وی در ادامه افزود: سخن‌های بسیاری از سوی آنها بیان می‌شود و فراز و نشیب در سخنان آنها زیاد بوده است. استقامت مردم آنها را وادار کرده که گاهی سخنان متناقضی بیان کنند.
روحانی خطاب به ترامپ گفت: اگر در کردار، راه دیگری را انتخاب کنید و در تصمیمات اجرایی خود ظلم را کنار گذاشته و به عدالت و قانون بازگردید، ملت ایران راه را به روی شما بازمی‌گذارد اما این دست خودتان است که در مقام عمل نشان دهید که نمی‌خواهید به ظلم و جنایت گذشته خود ادامه دهید.
جمع بین این دونوع سخنان مقامات ایرانی را باید در این امر دانست که آنها معتقدند که هرچند ترامپ درسخنان خود لحن آشتی جویانه ای اتخاذکرد اما اگر این لحن با رفتاری عملی توام نباشد نوعی فریب تلقی شده وارزشی برای ایران نخواهد داشت و در واقع این سخنان درزمانی گفته می شود که آمریکا بخش عمده ای از برگ های برنده خود درموضوع فشار به اقتصادی ایران راروکرده اما نتیجه ای نگرفته است وایران درحال برنامه ریزی برای برون رفت از مشکلات درداخل است. علاوه براینکه این تغییر لحن هنوز با لحن دیگر مقامات دولت از جمله سخنان وزیر خارجه آمریکا و عمل و رفتار عملی آمریکا متفاوت است. واین سخنان ترامپ با هدف کمک به تلاش‌های وی دربحث معامله قرن در خاورمیانه وایجاد وجهه برای ایشان در انتخابات امریکا تلقی می شود.
۲- از سوی دیگر احتمال بازگشت آمریکا به برجام نیز بسیار نامحتمل است هرچند ترامپ تاکید کرده که هدف او جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح اتمی است که درسخنان اخیر وی بر آن تاکید کرده باید گفت این هدف از طریق برجام براورده شده وازانس انرژی اتمی بشدت برآن نظارت دارد ولذا تحقق این هدف از طریق بازگشت آمریکا به برجام قابل انجام است ونیازی به فشارهای گسترده ومذاکرات جدید با ایران دراین مورد نیست. علاوه براینکه رهبری نیز اخیرا مجددا برممنوعیت وحرمت تلاش برای ساخت ونگهداری بمب اتم تاکید کردکه این تاکید درواقع پاسخی به ترامپ محسوب می شد. اما علیرغم این امر ،احتمال برگشت آمریکا به برجام نیز بسیار ضعیف است زیرا با شعارها وتبلیغات ضد برجامی ترامپ هماهنگی نخواهد داشت وتبعات مخرب زیادی درانتخابات آینده آمریکا ضد ترامپ ایجاد خواهد کرد.
۳- درخصوص کاهش تحریمها نیز به نظر نمی رسد تغییری انجام شود زیرا از دید ترامپ این فشارها تاحد زیادی براقتصاد ایران تاثیر گذاربوده بطوریکه موجب واکنش ایران وزمینه ساز تصمیم احتمالی به خروج ایران از برجام فراهم شده است است علاوه براینکه اصولا تلفیق فشار ومذاکره راهبرد اصلی آمریکاست.
۴- براین اساس درموردمیزان موفقیت این میانجیگری توسط ژاپن باید نوعی انتظار حداقلی وگام به گام را مطرح ساخت. اصولا باید گفت بیشترین دغدغه ژاپنی ها جلوگیری ازتشدید بحران درمنطقه ودرگیری بین ایران وآمریکا است که این امر می تواند از یکسو منافع اقتصادی ژاپن را بخطر انداخته واز سوی دیگر موجب تقویت ائتلاف بین ایران وچین شود ونوذ چین را درمنطقه افزایش دهد اکه این امر با سیاست های کلان ژاپن نسبت به چین ناسازگاراست.
بر این اساس ژاپن با توجه به تفاوتهای رهبران دوکشور انتظاری حداقلی را خواهد داشت.و دراین سفر علاوه بر تقویت روابط دوجانبه ، تنها قصد دارد که بابرخی پیشنهادات از تشدید این بحران جلوگیری کند. به طوری که یاسوتوشی نیشیمورا، معاون دبیر کابینه ژاپن در یک کنفرانس خبری اظهار کرد: "ما به این توجه داریم که ایران در حال خارج شدن از توافق هسته‌ای است ولذا ما قصد داریم با به کارگیری روابط دوستانه دیرینه خود با ایران به صلح و ثبات منطقه‌ای کمک کنیم." که احتمالا برای این امر ژاپنی ها با چراغ سبز آمریکا بر تداوم همکاری اقتصادی ژاپن با ایران وخرید نفت از ایران تاکید می کنند تا با این امتیازهای محدود از بحرانی شدن موضوع جلوگیری کرده تا بتوانند در آینده احتمالا گامهای بعدی را بردارند ولذا باید دستاورد این سفر را حداقلی و دراین راستا پیش‌بینی کرد.
* استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین‌الملل
۵۰۵۰
نظر شما