هندوستان چنان اهمیتی در سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا به دست آورده است که خانم کلینتون 5 روز کاری خود را به دیدار و ملاقات با مقامات هندی اختصاص می‌دهد. سفر وزیر امور خارجه آمریکا به هند از جهات مختلف حائز اهمیت است. نخست اینکه شروع دور جدید مناسبات آمریکا و هند از زمان رئیس‌جمهور اسبق آمریکا بیل کلینتون بود. در آن دوره وقتی آقای کلینتون به هند سفر کرد مردم هندوستان آنقدر شادی و خوشحالی بروز دادند که برخی رسانه‌های غربی به این احساسات عنوان جنون کلینتون را دادند. تصور عمومی در هند بر این بود که در صورت هم پیمانی با آمریکا فصل جدیدی در توسعه این کشور گشوده شده و خوشبختی و رفاه بیشتر در انتظار مردم این کشور است.
در آن مقطع بسیاری از استراتژیست‌های هندی بر این باور بودند که هند طی 50 سال گذشته بر دنده چپ خوابیده و از محل ارتباط با بلوک شرق هیچ نفعی نبرده است، پس بهتر است الان با دنیای غرب هم پیمان شده تا شاید از مواهب توسعه غربی برخوردار شود. براین اساس هم بود که در عرصه سیاسی هندوستان نیز تحولاتی رخ داد و حزب راستگرای کنگره با شعار توسعه اقتصادی و پیشرفت تکنولوژیکی موفق به کسب قدرت شد.
از این منظر سفر خانم کلینتون به دهلی برای هندوستان یک فرصت تاریخی است تا توسعه اقتصادی را که از سال 1990 آغاز کرده با کمک غرب به‌ویژه ایالات‌متحده آمریکا با موفقیت به پیش ببرد.
از سوی دیگر روابط با هندوستان برای ایالات‌متحده آمریکا نیز منافع متعددی دارد. در جهان امروز، همچنان که دیکتاتوری در داخل کشورها مطرود، پرهزینه و خطرناک است به همان میزان در نظام بینالملل تمایل به هژمونی و یا تک قطبی کاهش یافته است. به عبارت دیگر تکامل بشر و جامعه بشری و تناقض دمو‌کراسی و هژمونی (نمی توان در داخل برای جوامع دمو‌کراسی را تجویز کرد اما در سطح نظام بینالملل غیردموکراتیک عمل کرد) مهمترین عوامل محدود‌کننده در مسیر هژمونی آمریکاست.
ایالات‌متحده بدون تردید یک بازیگر برتر در بسیاری از زمینه‌هاست. در نتیجه هرگاه احساس کند که منافع حیاتی‌اش به خطر افتاده، می‌تواند به تنهایی اقدام کند. با این وجود قدرت آمریکا به تنهایی برای تعقیب اهداف بلندپروازانه حل اختلاف میان دولت‌ها و مسائل سیاسی و اجتماعی داخلی دولت‌ها که منبع اصلی تهدیدات سیاسی ـ امنیتی هستند، ناکافی است. برای حل این مسائل، آمریکا نیازمند متقاعد ساختن دیگران نسبت به این تهدیدات و مشروعیت اقدام برای برخورد با آنها است. از این رو تلاش برای حل مسائل بین‌المللی مستلزم عناصری از چند‌جانبه‌گرایی است.
هانتینگتن تئوریسین آمریکایی در مقاله «ابرقدرت تنها» به آمریکا توصیه می‌کند برای حفظ هژمونی خود در جهان به افزایش همکاری خود با قدرت‌های منطقه‌ای روی بیاورد. از این زاویه افزایش همکاری‌های هند و آمریکا کاملاً قابل توجیه است و آمریکا امیدوار است به کمک هند بر مسائلی که در منطقه با آن درگیر است، مانند تروریسم فائق بیاید. در عین حال هندوستان طی سال‌های اخیر پیشرفت اقتصادی چشمگیری داشته و آمریکا در شرایطی که دچار بحران اقتصادی است به هند به عنوان یک بازار دست اول برای مالای آمریکایی نگاه می‌کند از این نظر نیز افزایش روابط هند و آمریکا برای واشنگتن حائز اهمیت است.
اما همکاری‌های هستهای هند و آمریکا از مدت‌ها پیش آغاز شده و در این سفر نیز مذاکراتی درباره آن به عمل آمد. هنگامی که در هجدهم جولای 2005 توافقنامه همکاری هستهای میان آمریکا و هندوستان به امضا رسید جای تردیدی باقی نماند که در جنوب آسیا، هند به اولویت اصلی سیاست خارجی امریکا تبدیل شده است. این ادعا به آن دلیل به واقعیت نزدیک است که وقتی ژنرال مشرف از جورج بوش درخواست نمود توافقنامه هستهای مشابهی با پاکستان منعقد شود، رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرد: روابط هند و آمریکا متفاوت از روابط پاکستان و آمریکا است و بدین طریق از پذیرش درخواست پاکستان سرباز زد اما هدف دیگری را نیز از این روابط دنبال می‌کند. امریکا احساس می‌کند با این کار می‌تواند زمینه پیوستن هند به پیمان ان.پی.تی را فراهم کند و فعالیت‌های هستهای این کشور را تحت قواعد آژانس در‌بیاورد.
نکته آخر اینکه از دید آمریکا توسعه مناسبات با هندوستان به منزله اجرای دکترین سد نفوذ علیه چین می‌باشد. از نگاه آمریکا روشن است که در روند در حال رشد مراکز جدید قدرت در آسیا، ظهور چین به طور طبیعی واشنگتن را در دستیابی به منافعش مورد چالش قرار می‌دهد. در مقابله با این چالش، آمریکا بعد جدیدی را به راهبرد خود در جهت مقابله با هژمونی چینی‌ها در آسیا اضافه کرده است. سیاست آمریکا در این راستا، کمک به رشد اقتصادی و نظامی مراکز جدید قدرت همسو با ارزش‌های دموکراتیک خود در آسیاست که هدفشان مهار قدرت چین و تسلط بر منطقه است. مشارکت هند در توازن آسیایی نوظهور در این راستا قابل ارزیابی است. در محافل استراتژیک آمریکا گفته می‌شود که این کشور باید برای جلوگیری از نفوذ چین اقدامات جدی‌تری انجام دهد به همین دلیل مربع آمریکا، استرالیا، ژاپن و هند برای این‌کار طراحی شده است و در سفر خانم کلینتون به دهلی‌نو روابط دو ضلع این مربع مستحکم‌تر شد.
استاد دانشگاه و کارشناس مسائل شبه قاره
نظر شما