در این راستا چنانچه فرد تشابه ها و تمایزهای موجود میان گفتمان ها را نتواند تشخیص دهد، این امر منجر به فهم مؤثر و قابل طرح نخواهد شد. از این حیث باید توجه داشت که فهم فکر، فهم گفتمان هاست، کما این که تولید فکر نیز به نحوی هژمونیک کردن گفتمان است، از این منظر که به هر حال فکری که نتواند غالب و مسلط شود، یک فکر مؤثر، مفید و کارساز نیست.
سواد رسانه ای، عمدتاً معطوف به فهم متن رسانه ای است. متن، در این وضعیت یک حوزه محتوایی مشخصی است که در چارچوب های خاص خودش محصور است و در این میان سواد رسانه ای درصدد فهم این محتوا و تحلیل آن است.
این تحلیل می تواند یک تحلیل جدا شده از سایر محتواهای دیگر رسانه ای باشد. به عبارت دیگر، تحلیل کامل سواد رسانه ای زمانی صورت می گیرد که بتوان بین محتواهای گوناگون رسانه ای یک پل ارتباطی برای تحلیل ایجاد کنیم، ضمن آن که بدون توجه به سایر متون رسانه ای مرتبط نمی توان به یک سواد مؤثر رسانه ای رسید.
ما نیازمند خارج شدن از متن و کشف روابط بین متنی و فرامتنی هستیم. این وضعیت را نمی توان در سواد رسانه ای به دست آورد، چه آن که سواد رسانه ای در چارچوب های خودش حرکت می کند و تعاریف خاص خود را دارد و لذا این کار تنها از تحلیل گفتمان و سواد گفتمانی برمی آید.
سواد گفتمانی، شناخت گفتمان های گوناگون برای تحلیل متن رسانه ای است. بدون شناخت کافی فکر غالب که همان گفتمان مسلط است، نمی توان محتوای رسانه ها را شناخت و روابط این محتوا را با سایر محتواها به دست آورد.
سواد رسانه ای مرحله آغازین برای فهم متن رسانه ای است. مرحله کامل تر، سواد گفتمانی است، بنابراین می توان این دو سواد را مکمل همدیگر دانست، ضمن آن که بدون شناخت مقدمات فهم متن رسانه ای، نمی توان تحلیل گفتمانی و سواد گفتمانی را به یک سواد مسلط و غالب تبدیل نمود. فهم متن رسانه ای بدون فهم رابطه این متن با گفتمان دیگر یک فهم غیرمؤثر و ناقص است و از این رو بنده معتقدم که سواد رسانه ای تاکنون نتوانسته یک آموزش جدی در رابطه با فهم رسانه ای و تحلیل متون رسانه ای ایجاد کند.
* رئیس هیئت مدیره انجمن سواد رسانه‌ای ایران
* منتشر شده در خبرگزاری حوزه، 20 آبان 98
نظر شما