درباره خبری از یک طاعون یا مرگ سیاه

متن زیر خبری از یک طاعون از کتاب نهر الذهب فی تاریخ حلب است که سال ۷۴۹ آمده و دامنه تلفات آن بسیار گسترده بوده است.
طاعون، همیشه، ضربات سهمگینی بر جامعه بشری در شرق و غرب زده است، اما عبرت گرفتن از گذشته و تلاش برای کاستن از دشواری های آن، بسیار سودمند است. دانش بشر در باره بیماری های واگیر دار تا اواخر قرن نوزدهم بسیار اندک بود، و برای حل آن جز قرنطینه و جداسازی، راهی نمی شناخت. امروزه می دانیم، تمام راه حل های قدیمی که در کتابهای طبی در این زمینه داده می شده، مبنای غلطی داشته است، زیرا اساسا شناخت درستی از ماهیت بیماری و ویروس ها وجود نداشته، و در واقع، اطلاعات پزشکی قدیمی در این زمینه، صفر بوده است.

و اما در قرن اخیر هم به رغم کشف های بزرگ علمی، ساختن ابزارهای دقیق، و حل بسیاری از مشکلات واگیردار شناخته شده و ساختن انواع واکسن ها، به قول بیل گیتس، قدرت بشر،  در برابر یبماری های فراگیر ناشناخته عاجز است، بیماری هایی که ممکن است در یک زمان کوتاه، تا نیمی از مردم جهان را گرفتار مرگ کند.
و اما سادگی های ما در این زمینه که ناشی از عقب ماندگی های ذهنی است، همچنان در این روزگار هم دیده می شود، مسائلی که سبب می شود مسائل را سبک بگیریم و برای آنها هزینه و وقت و دقت و آموزش و پژوهش کافی اختصاص ندهیم. مشکل ما ساده انگاشتن مسائل، اعتماد به نفس بیهوده، و بکار بردن راه حلهای قدیمی و کهنه و بی خاصیت، و از همه مهم تر فلسفه های کلی در این زمینه است.

چنان که گذشت، متن زیر، گزارش یک خبر در باره یک بیماری فراگیر است و از جهات مختلف می توان در آن تأمل کرد.
سال ۷۴۹ طاعون بزرگی آمد که مرگ و میر فراوانی به دنبال داشت، و بسیار فراگیر بود و در گذر زمان، مثل آن شنیده نشده بود. بسیاری از سرزمین ها و خانه ها را خالی کرد و مردمان را گرفتار بیماری سکوت نمود. وقتی کسی به این طاعون گرفتار می شد، یک ساعت شنی بیشتر دوام نمی آورد. همان وقت با خانواده اش وداع می کرد، آسیابش را تعطیل می کرد، قبرش را آماده می کرد، به خانه می رفت و می مرد. گاهی تلفات یک روز  شهر حلب تا ۵۰۰ نفر می رسید. در دمشق تا ۱۰۰۰ نفر می رسید. در دیار مصر، در یک روز، تا ۲۰ هزار نفر هم مردند. این خبری است که رسیده است. این طاعون یک سال طول کشید و طی آن یک ثلث مردم عالم از بین رفتند.

در این وقت بود که رزق و روزی شاغلان به کفن و دفن زیاد شد، و خوشی زیر دل آنها زده به لهو و لعب مشغول کند... آن وقت می دیدید که بزرگان حلب نشسته اند و کتاب های سنگین طبی را مطالعه می کنند [و هم یطالعون من کتب الطب الغوامض ] و با خوردن ترشیجات خود را درمان می کنند، و از خاک ارمنی استمداد می گیرند و خانه هایشان را با عنبر و کافور و صندل بخور می دهند، و انگشتری از یاقوت درست می کنند، و در خوراکشان از سرکه و پیاز استفاده می نمایند. گویند که مبدأ این طاعون از ظلمات [سمت مغرب و اقیانوس اطلس] بوده؛ آن هم پانزده سال پیش از آن که به حلب برسد. این ششمین طاعون در اسلام است. (نهر الذهب فی تاریخ حلب: ۳/۱۵۲)

* استاد دانشگاه تهران
* منتشر شده در کانال تلگرام نویسنده . ۱۴ اسفند ۱۳۹۸