وزیران‌ کجا انتخاب می‌شوند

یاسر فاتحی: جست‌وجوی حلقه‌هایی که در میان آنها وزرای کابینه دهم برگزیده می‌شوند، به یکی از تلاش‌های این روزهای رسانه‌ها تبدیل شده است.  اقدامات غافلگیر‌کننده رئیس‌جمهور در نصب و عزل‌های دو هفته اخیر و توجیه نشدن افکار عمومی شائبه‌هایی را ایجاد کرده است که هر چه به روزهای سخت دولت در مجلس برای کسب رأی اعتماد نزدیک می‌شویم جدی‌تر می‌شود. 

انتشار فهرست چهره‌های گمنام و بعضاً شناخته شده از سوی کمیته ویژه ریاست‌جمهوری برای کابینه و طرح محمود احمدی‌نژاد موسوم به طرح ملی خدمت و آنچه او در اولین نطق تلویزیونی تحت عنوان ثبت نام از همه آنهایی که خود را توانمند می‌دانند مطرح کرد فقط بخشی از سناریویی است که دولت درباره کابینه بعدی مطرح کرده است.[گمانه‌زنی کابینه دوم احمدی‌نژاد] 

استفاده از حلقه‌های باز مشاوره در تصمیم‌گیری‌ها از شعارهای مطرح محمود احمدی‌نژاد در زمان تصدی شهرداری تهران بود که این شعار در انتخابات ریاست جمهوری نهم نیز توسط او مطرح شد. با تشکیل کابینه نهم تاکید احمدی‌نژاد بر استفاده نظرات و پیشنهادات دیگران به خصوص جوانان با تشکیل گروه مشاوران رئیس‌جمهور رنگ عمل به خود گرفت.

آنچه که راجع به شعارها و اظهارات رئیس‌جمهور در چهار سال دولت نهم درباره استفاده از تمام سلایق و نیروهای انقلاب اسلامی به نظر مهم می‌آمد این روزها با شائبه تشریفاتی همه مشاوره‌ها رنگ ابهام به خود گرفته است، مراکز مشاوره‌ای که ملقب به عناوین استراتژیک و با مسمایی همچون «اساتید» و «جوان»‌اند.

طرح‌های نوی رئیس‌جمهور برای مشاوره
 یکی از اقدامات رئیس‌جمهور در راستای مشاوره به دولت که اخیراً شاهد رسانه‌ای شدنش بودیم «طرح ملی خدمت» بود. طرحی که نسبت به مراکز مشاوره‌ای دیگر از جامعیت بیشتری برخوردار است ولی باید در ادامه کار دولت دهم درصد برخورداری از عنصر تبلیغی آن آزموده شود. آنچه که به عنوان اهداف این طرح اعلام شده است «از میان برداشتن فاصله‌های معمول بین مردم با مسئولان با خدمت گرفتن روش‌های نوین و بهره‌گیری از الگوی عملی است، اینکه هر کس متناسب با توان، تخصص، تجربه و استعداد خود بتواند به مسئولان کشور مشاوره دهد و یا افراد واجد شرایط را برای تصدی مسئولیت پیشنهاد دهد ودر تصمیم سازی‌های کشور سهیم باشد.» شاید کم اثر شدن جنبه‌های تبلیغی طرح‌های مشاوره‌ای سابق رئیس‌جمهور را بر آن داشت تا او را به رونمایی طرحی دیگر از این دست وا دارد.
احمدی‌نژاد که با سفرهای استانی تلاش کرد فعالیت دولت برای همه کشور را نشان دهد در طرح ملی خدمت که وعده داده است ابعاد دیگری از آن به زودی منتشر شود گفته است که در آینده نزدیک جزئیات بیشتری از ابعاد این طرح را به اطلاع هموطنان خواهد رساند. او احتمالاً امروز در مشهد و گردهمایی سالانه بسیج اساتید کشور بخش‌های دیگری از این ایده‌اش را مطرح کند، منوط به اینکه این طرح نیز مانند پروژه مشاوران جوان ریاست جمهوری فصلی و تشریفاتی نشود.

مشاوران جوان از شهرداری تا ریاست جمهوری
مهرداد بذرپاش جوان که ریاست مشاوران جوان احمدی‌نژاد در شهرداری تهران را بر عهده داشت اولین رئیس مشاوران رئیس‌جمهور در دولت نهم شد که ادامه تصدی وی در این پست بنا به دلایل مختلف از جمله عملکرد او موجب تغییرش شد. البته بعد از اینکه بذرپاش در سن حدود بیست و پنج سالگی، پس از شش ماه انتصاب به عنوان ریاست گروه مشاوران جوان رئیس‌جمهور به قصد شرکت در سومین دوره انتخابات شورای شهر تهران استعفا کرد، رئیس‌جمهور طی حکمی عبدالرضا شیخ‌الاسلامی رئیس دفتر رئیس‌جمهوری را با حفظ سمت به عنوان مشاور رئیس‌جمهور و رئیس گروه مشاوران جوان ریاست جمهوری منصوب کرد.

ضعف مدیریتی مشاوران
 در حالی که انتظار از مدیریت جدید مشاوران جوان ریاست جمهوری فعال و مؤثرتر شدن این گروه در سرنوشت تصمیمات کلان دولت و نقش‌آفرینی در وزارتخانه‌ها بود، ولی استاندار سابق هرمزگان و رئیس دفتر رئیس‌جمهور نتوانست به انتظارات موجود به صورت مقبول پاسخگو باشد. آنچه که می‌توان در خصوص وضعیت کنونی این گروه اشاره کرد، عدم کارایی لازم و تشریفاتی شدن آن است. شاید یکی از دلایل متروک شدن گروه مشاوران جوان رئیس‌جمهور که از جمله طرح‌های جالب توجه برای سیستم مدیریتی کشور بود، ‌مشغله بسیار شیخ‌الاسلامی در دفتر رئیس‌جمهور است، ولی در حقیقت عدم تأثیر تصمیمات این گروه در تصمیم‌سازی‌های کلان رئیس‌جمهور و وزرای کابینه موجب عدم رغبت این مشاوران و تبدیل آن به یک مرکز تشریفاتی شده است. با این حال برخی بر این باورند که دلیل اصلی به تعطیلی کشیده شدن این حوزه، آزمون پس دادن آن با گذشت اتمام عمر دولت کنونی است که باعث شده حساسیت اولیه درباره آن وجود نداشته باشند. با نگاهی به تشکیلات مشاوران جوان به راحتی می‌توان به این نتیجه دست یافت، چراکه وزارتخانه‌های بسیاری از همان ابتدای کار مشاور جوان نداشته و با آمدن رئیس جدید علاوه بر اینکه تغییری در وضعیت آنان ایجاد نشد، بلکه برخی از مشاورین جوان وزرای کابینه کناره‌گیری خود از گروه‌های مشاوران جوان اعلام کردند. با این تفاسیر، گروه مشاوران جوان که توسط محمود احمدی‌نژاد با هدف به‌کارگیری جوانان در جایگاه‌های مناسب و ورود آنان به عرصه اجرایی کشور تشکیل شده بود، رفته رفته رو به انحلال و تعطیلی می‌رود. هر چند که تلاش شده است با به کارگیری تعدادی از اعضای این مجموعه در هیأت 10 نفره‌ای که لیست نامزدهایی برای کابینه را تهیه کرده‌اند قدری از آنها استفاده شود.

مخالفت‌های جدید با مشاوران جوان
اگرچه در دوره جدید انتخاب‌ها برای مناصب دولت دهم، هنوز سخنی از انتخاب رئیس لایق برای گروه مشاوران جوان مطرح نیست ولی برخی محافل نزدیک به رئیس دولت از ادامه کار نهادی جوان همچون گروه مشاوران ریاست جمهوری ابراز پشیمانی می‌کند. مهدی کلهر مشاور رسانه‌ای محمود احمدی‌نژاد در گفت وگو با «مهر» از مخالفت خود با این گروه خبر داد و افزود: بنده به عنوان فردی که سالها دارای تجربه کاری هستم فکر می‌کنم که تیم مشاوران رئیس‌جمهور باید افرادی باشند که حداقل 60 سال سن داشته و دارای تجربه کاری بالایی باشند تا بتوانند براساس آن سابقه کاری و تجربه‌های که اندوخته‌اند به رئیس‌جمهور مشاورت فکری دهند. با توجه به مواضع این چنینی ادامه کار این گروه در دولت آینده حتی به شمایل تشریفاتی نیز ممکن نیست و این امر منجربه محرومیت رئیس‌جمهور از این ابزار تبلیغاتی است.

سازمان بسیج اساتید مشاوره می‌دهد
از دیگر مراکزی که به عنوان اتاق فکر به دولت در جهت اتخاذ تصمیمات کارشناسی و تخصصی مشاوره می‌دهد سازمان بسیج اساتید است. این سازمان که از جمله سازمان‌های نیروی مقاومت بسیج است با هدف ایجاد تعامل سازنده دستگاه‌های اجرایی کشور با نخبگان آغاز به کار کرد. تعامل با بدنه اجرایی کشور و دولت و کمک به قوه مجریه کشور در فرآیند تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی به شناخت مسائل، موضوعات و آسیب‌های بدنه اجرایی دولت از جمله رسالت‌های این سازمان علمی است. آنچه که در وضعیت کنونی از اهداف کلان این سازمان یاد می‌شود عبارت است شبکه سازی، ظرفیت سازی، یکپارچه‌سازی و انسجام بخشی برای حضور مؤثر در جهاد علمی و جنبش نرم افزاری، توسعه و تعمیق فرهنگ بسیجی در اساتید، کمک به اسلامی کردن دانشگاه‌ها و توسعه وحدت حوزه و دانشگاه، شناسایی مستمر و کمک به حل موضوعات و مسائل اساسی کشور در تعامل با حوزه‌های تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری است.

کار بسیار و نتیجه پنهان
بنابر اظهارات رئیس سازمان بسیج اساتید تدوین برنامه پنجم و نقد برنامه چهارم از جمله موضوعات در دستور کار گذشته این سازمان و طرح تحول اقتصادی و اصلاح الگوی مصرف از دیگر محورهای مورد بحث و بررسی فعلی در این سازمان است. اگرچه به نظر می‌رسد این سازمان می‌توانست در نحوه تصمیم‌گیری کلان و راهبردی دولت و تعامل وارتباط بدنه نخبه و عملی کشور با بدنه اجرایی کشور مؤثر واقع شود ولی متأسفانه به دلایلی شاهد عدم توفیقات این سازمان در تحقق اهداف اولیه آن هستیم. اگر چه یک سوی این پل ارتباطی به اساتید و نخبگان و بستگی به پذیرش همکاری‌های تخصصی و کارشناسی آنان دارد ولی عدم پذیرش تصمیمات و مشورت‌های صورت گرفته در این اتاق فکر‌ها از سوی بدنه قوه اجرایی می‌تواند دلیل دیگری بر عدم کارایی لازم این نهاد مشاوره‌ای باشد.

کارنامه ضعیف دولت در پذیرش مشاوره
با وجود مراکز مشورتی گوناگون که برخی از آنان توسط خود دولت تأسیس شد ولی آنچه که در پایان کار دولت نهم از نظر تحلیلگران برجسته است، عدم قبول و شاید اعتبار مشورت‌های گروه‌های مشاوره‌ای به رئیس دولت و حتی وزرا است. مشورت‌هایی که با عزل و نصب‌های اخیر دولت شائبه تشریفاتی بودنشان بیشتر دامنگیر دولت شده است.
 شائبه‌هایی که چهره‌ای پنهان و پشت پرده از حلقه مشاورین دولت ترسیم می‌کند. چه بسا گاهی شاهد ابراز انتقادات تند وزرا و نزدیکان کنارگذاشته شده دولت از این حلقه مشورتی زیرزمینی هستیم.