یک فیلمساز ایرانی ساکن بریتانیا، مستندی را تحت عنوان «کودتای ۵۳» تهیه کرده است که در آن نقش مستقیم یک افسر سرویس اطلاعات مخفی انگلیس (ام آی ۶) در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و بازگرداندن «محمد رضا پهلوی» به قدرت تأیید می‌شود.
روزنامه انگلیسی گاردین در مقدمه این گزارش به پیش‌زمینه‌ای که امیرانی برای ساخت این مستند استفاده کرده اشاره کرد و نوشت که گزارشی تحت عنوان «چگونگی طرح‌ریزی نیروهای مشترک «ام آی ۶» و «سیا» برای کودتا در ایران»، از نقش «نورمن دربیشایر» افسر سرویس اطلاعات مخفی انگلیس (ام آی ۶) در هدایت کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و احیای قدرت «محمد رضا پهلوی» پرده‌برداری کرده بود.
رازی از نقش «MI6» در کودتای 28 مرداد که آبزرور آن را حذف کرد
بنا بر گزارش گاردین، گزارش فوق، در نسخه ۲۶ ماه می ۱۹۸۵ هفته‌نامه انگلیسی «آبزرور» منتشر شد اما به سرعت تمامی اسناد و شواهد موجود در آن ناپدید شد.
«کودتای53»؛ پرده‌برداری از توطئه انگلیس علیه مصدق
در مستند «کودتای ۵۳» که قرار است در تاریخ ۲۸ مرداد و شصت و هفتمین سالگرد کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ منتشر شود، «تقی امیرانی» با بررسی منابع مختلف و جستجو در اسناد و تصاویر و گفت‌وگوهای پخش نشده آرشیوی، به نقش برجسته دربیشایر و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) در کودتای ایران پی می‌برد.
این مستند در حالی نقش انگلیس را در این کودتای ایران تأیید می‌کند که بریتانیا تاکنون از پذیرفتن نقش خود در این رخداد، طفره رفته است.
طبق گزارش گاردین، در گزارشی که در هفته‌نامه آبزرور منتشر شده بود و سپس ناپدید شد، این واقعیت فاش شده بود که «نورمن دربیشایر» افسر سرویس مخفی انگلیس (ام آی ۶) برای بازگردان شاه ایران بعنوان حاکم کشور در سال ۱۹۵۳ یک عملیات پنهانی و خشونت‌آمیز را انجام داده بود.
با این وجود تنها چند روز پس از انتشار این روزنامه، تمامی مدارک و شواهد این عملیات و هویت دربیشایر از تمامی مباحثات عمومی حذف شد.
امیرانی قبل از انتشار مستند کودتای 53 تصریح کرد: «ما هنوز هم نمی‌دانیم که چه کسی این اسناد را برای (هفته‌نامه) آبزرور فاش کرد و به چه دلیل چنین کاری کرد. ما فقط می‌دانیم که هرگونه مدارک مربوط به مصاحبه با دربیشایر به سرعت ناپدید شد و هیچ‌کس دیگر آن داستان را دنبال نکرد. این مسئله حکایت از پنهانکاری کامل از نقش انگلیس (در کودتای ایران) تا به امروز است».
مدت‌هاست که گمانه‌زنی‌های بین‌المللی درباره پیشینه کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مطرح است. «وینستون چرچیل» نخست‌وزیر پیشین بریتانیا با دولت «محمد مصدق» نخست‌وزیر وقت ایران مخالف بود زیرا وی منافع بریتانیا را در صنعت نفت ایران تهدید می‌کرد.
آدم‌ربایی و شکنجه تکنیک مأمور «MI۶» برای کودتا در ایران
این گزارش می‌افزاید، هم‌اکنون با مستند کودتای ۵۳ مشخص شده است که «ام آی ۶» با همکاری «سیا» که به بازگردان محمد رضا پهلوی به قدرت امیدوار بود، خیلی بیشتر از اقدامات تحریک‌آمیز علیه دولت مصدق اقدام کرده است.
طبق این گزارش، در ماه ژوئن، اسنادی در آرشیو واشنگتن پیدا شد که نشان می‌داد چطور از نام ملکه الیزابت دوم به اشتباه برای ترغیب شاه ایران برای ماندن در ایران قبل از کودتای 28 مرداد استفاده می‌شده است. «کودتای 53» هم‌اکنون به وضوح نشان می‌دهد که انگلیس کودتای 28 را هماهنگ کرده بود و تا آدم‌ربایی و شکنجه و پرداخت پول برای آمدن به خیابان‌ها پیش رفته بود.
در مستند «کودتای ۵۳»، امیرانی با همکاری «والتر مرچ» تدوینگر برجسته و زبردست آمریکایی و برنده سه جایزه اسکار به سراغ بایگانی‌ها می‌رود و با بسیاری از آنهایی که در این ماجرا دخیل بودند، مصاحبه می‌کند.
مرچ در خصوص مستند «کودتای 53» توضیح می‌دهد: «ما وقتی ساخت فیلم را شروع کردیم، هیچ‌چیز از اسرار دربیشایر یا رمز و رازهای موجود در این داستان سری نمی‌دانستیم و هیچ‌گونه اطلاعاتی در اختیار نداشتیم. هرچه جلوتر رفتیم، تقی کشف کرد. (پیش از این) عنصر هیجان و داستان پلیسی، بخشی از الگوی کار ما نبود که (در این پروژه) شامل بررسی گفت‌وگوهای پخش نشده آرشیوی می‌شد. این بیشترین مطالبی بود که تابحال باید بر روی آن می‌کردم-532 ساعت-بیش از دو برابر چیزی که من در فیلم «آخرالزمان» مدیریت کرده بودم».
اعترافاتی از مأمور «MI۶» درباره کودتای ۲۸ مرداد که هرگز پخش نشد
گاردین در خصوص این مستند ادامه داد، نقطه عطف زمانی بود که امیرانی شواهد کلیدی را در یک تحقیق رها شده پیدا کرد. این تحقیق برای «پایان امپراطوری» یک سریال مستند شبکه گرانادا در اواسط دهه 1980 انجام شده بود. بخشی از این سریال مستند به ایران مربوط می‌شد که در آن مصاحبه‌ای با دربیشایر انجام گرفته بود که در آن این افسر «ام آی 6» جملاتی را به صراحت بیان کرده بود.
دربیشایر در آن بخش اعتراف کرد: «جلسه توجیهی من کاملاً ساده بود، به آنجا برو، سفیر را در جریان قرار نده و از سرویس اطلاعاتی (ام آی ۶) برای هرپولی که ممکن است سرنگونی مصدق را به وسیله حقوقی و شبه حقوقی تضمین کند استفاده شود».
هزینه یک و نیم میلیون پوندی سرویس مخفی انگلیس برای کودتا در ایران
این افسر ام آی 6، سپس توضیح داد که «مقادیر زیادی پول، بیش از یک میلیون و نیم پوند» هزینه کرده است و ادامه داد: «من شخصاً دستور می‌دادم و ناآرامی‌های خیابانی را هدایت می‌کردم».
با اینحال، این مصاحبه داغ و مهم هرگز پخش نشده است. در فیلم امیرانی، بخش مربوط به دربیشایر توسط «رالف فینس» ایفای نقش می‌شود که خطوطی از نسخه سانسور شده پایان امپراطوری را ارائه می‌دهد.
مقاله ۱۹۸۵ آبزور به نوشته «نگل هاوکس» درست قبل از پخش فصل مربوط به ایران سریال «پایان امپراطوری» از شبکه ۴، منتشر شد اما زمانیکه این برنامه پخش شد، اثری از دربیشایر و اعترافاتش موجود نبود.
یک هفته بعد از آن نیز، «جولیان بارنز» منتقد آبزرور، بررسی از این برنامه تلویزیونی انجام داد که هیچ اشاره‌ای به این بخش از اظهارات دربیشایر نکرد.
طبق این گزارش، امیرانی و مرچ و کارشناسان اطلاعاتی که این دو نفر با آنها رایزنی‌هایی را انجام داده اند به این نتیجه رسیدند که دولت انگلیس بعد از یک بررسی محرمانه به این قضیه ورود پیدا کرد و به تهیه‌کنندگان اجازه پخش مصاحبه با دربیشایر را نداد.
از طرف دیگر به رسانه‌ها از جمله آبزرور که در آن زمان «دونالد ترلفورد» سردبیری آن را برعهده داشت، نیز ابلاغ شده بود که دیگر به این موضوع نپردازند.
بر اساس این گزارش، دربیشایر همکاری نزدیکی با «استفان مید» افسر سیا داشت که در «پایان امپراطورری» نیز حضور داشت. او همتای بریتانیایی خود را یک فرد «بسیار شایسته می‌دانست که به زبان فارسی و فرانسه تسلط دارد».
آنطور که گاردین گزارش کرده است، یکی از حیرت‌آورترین شواهد موجود در مستند کودتای53 مربوط به نقش انگلیس در ربودن و قتل «محمد افشارطوس» افسر پلیس ایرانی می‌شود که این رخداد به عمد موجب تحریک ناآرامی‌ها در ایران شد و در نهایت به بازداشت و حبس مصدق در ماه آگوست منتهی شد.
در گفت‌وگوهای آرشیوی پخش نشده، دربیشایر مدعی می‌شود که «ذهن خوانی درستی از شخصیت اوباش ایرانی داشت».
دربیشایر در سال ۱۹۹۳ از دنیا رفت و «الیسون روپر» محقق پیشین گرانادا که بر روی «پایان امپراطوری» کار می‌کرد به همراه «مارک اندرسون» تهیه کننده و کارگردان به امیرانی گفتند که هیچ خاطره روشنی از مصاحبه با افسر ام آی ۶ یا اتفاقی که برای این بخش افتاده ندارند.
طبق این گزارش، شاه که در تبعید در ایتالیا به سر می‌برد به ایران بازگشت که در آن زمان تحت فرماندهی «فضل الله زاهدی» ژنرال مورد تأیید سیا و ام آی ۶ بود. در آمریکا، کودتای ۲۸ مرداد بعنوان عملیات «آژاکس» و در بریتانیا به عملیات «چکمه» معروف است.
311311
نظر شما