علیرضا شاکر
در آستانه سالگرد حمله روسیه به گرجستان که سرانجام به جدایی کامل اوستیای جنوبی از گرجستان منتهی شد جدال لفظی میان مقامات مسکو و تفلیس شدت گرفته است. اگرچه مقامات روسی اطمینان داده‌اند که جنگ دیگری در قفقاز صورت نمی‌گیرد، میخائیل ساکاشویلی رئیس‌جمهوری گرجستان گویا دوست دارد همچنان این جنگ لفظی را با همسایه بزرگ خود ادامه دهد و شاید به همین خاطر است که او پریروز با متهم‌کردن ولادیمیر پوتین به اینکه کمر به نابودی گرجستان بسته است گفت که نخست‌وزیر روسیه در صدد کشتن اوست. تحلیل رفتار ساکاشویلی رئیس‌جمهوری که با انقلاب مخملی در گرجستان روی کار آمد و در ماجرای اوستیای جنوبی که به جنگ کوتاهی با روسیه انجامید شکست خورده و بخشی از خاک گرجستان را از دست داد و سرانجام نیز طی ماه‌های اخیر مورد اعتراض‌های مردمی قرار گرفت بخشی از مسائل گرجستان_روسیه را روشن می‌کند. خبر در همین را بطه با مهدی سنائی استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران، کارشناس مسائل قفقاز و روسیه و رئیس مؤسسه مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز (ایراس) گفت‌وگو کرده است.
*با وجود اعتراضات طولانی مدت داخلی و همچنین کاهش حمایت آمریکا از گرجستان؛ ساکاشویلی همچنان با تندی با روسها برخورد می‌کند و این آخری حتی مدعی شده که پوتین می‌خواهد او را بکشد. شما از رفتار ساکاشویلی در آستانه نخستین سالگرد جنگ قفقاز چه تحلیلی دارید؟
ساکاشویلی از جنگ سال گذشته تاکنون دو خطر جدی را پشت سر گذاشته است به همین دلیل هم با لحن تندی با روسها صحبت می‌کند. یکی از خطرات اعتراضات داخلی است که هم‌کیشان سابق او راه انداختند و با وجود اینکه تعداد معترضان زیاد و گستره اعتراضات وسیع بود و فشارهای زیادی را نیز به دولت وارد کرد، اما نهایتاً ساکاشویلی توانست نظر مخالفان را جلب کرده و به اعتراضات پایان دهد.
از طرف دیگر به‌دنبال انتخاب باراک اوباما به ریاست جمهوری آمریکا، گرجستان نگران تغییرات اساسی در روابط خود با آمریکا بود. تفلیس گمان می‌کرد در نتیجه تغییر روابط مسکو _ واشنگتن رفتار آمریکا درقبال گرجستان نیز تغییر خواهد کرد. اما سفر اوباما به مسکو نشان داد که طرفین در منافع خود اصرار دارند و تغییرات جدی در سیاست آمریکا در قبال گرجستان رخ نداده است. بنابراین ساکاشویلی امیدوار است که همچنان از پشتیبانی کامل ناتو و آمریکا برخوردار باشد.
بنا به دلایل برشمرده اکنون در آستانه سالگرد جنگ قفقاز، تحرکاتی از دو طرف شروع شده که آغاز آن نیز شاید از طرف روسها بود. چراکه بلافاصله پس از سفر اوباما به روسیه مدودوف به اوستیای جنوبی سفر کرد و بعد از آن نیز گرجستان تحرکاتی را علیه اوستیای جنوبی به‌عمل آورد و هم‌اکنون جنگ لفظی میان دو کشور ادامه دارد در حالی که به‌نظر می‌رسد شرایط به قبل از دوران جنگ نزدیک‌تر شده است به این معنا که تزلزلی که در قدرت ساکاشویلی ایجاد شده بود هم‌اکنون تا حدودی بر طرف شده و وی با قدرت بیشتری با مسکو رودررو شده است.
*ولی کارشناسان اذعان دارند که مسائل و مشکلات داخلی گرجستان همچنان پابرجاست؟
البته این نظر کاملاً صحیح است. اما باید گفت که علی‌رغم ناضایتی عمیق مردمی نسبت به وضعیت اقتصادی و جدا شدن اوستیای جنوبی از این کشور، ثبات نسبی در حوزه سیاست و امنیت باعث شده که مردم گرجستان به دورنمای تحولات امیدوار باشند و اکنون در آستانه سالگرد جنگ قفقاز فشار زیادی به ساکاشویلی وارد نکنند. از طرف دیگر مسکو تغییری در روابط خود با آمریکا درباره مسائل گرجستان و اوکراین نشان نداده و این حاکی از آن است که اختلافات در سه سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی همچنان باقی است و از آنجا که رقابت اصلی بر سر حوزه نفوذ بین‌المللی بر منطقه است، وضعیت پیچیده‌تر از این می‌توانست باشد.
*در پاسخ به سؤال نخست گفتید که ساکاشویلی به حمایت آمریکا و ناتو از گرجستان امیدوار است. با توجه به موضع‌گیری‌های مقامات ناتو و آمریکا این ادعا کمی دور از واقعیت به‌نظر می‌رسد؟
در واقع ممکن است آنچنان که در دوران نومحافظه‌کاران بود دیگر گرجستان اولویت اول سیاست خارجی دموکرات‌ها نباشد و ممکن است در دوره اوباما حضور آمریکا در ناتو حیاتی تلقی نشود، اما گرجستان احساس می‌کند از حمایت نسبی برخوردار است و مواضع آمریکا و ناتو نشان می‌دهد این حمایت نسبی را دارند. اما نکته مهم‌تر این است که گرجستان برای فائق آمدن بر وضعیت فعلی باید ابتدا مشکلات داخلی خود را حل کند چون بحران قدرت در این کشور به گونه‌ای است که می‌تواند در شرایط خاص بحران آفرین شود. از سوی دیگر ارتباطات منطقه‌ای می‌تواند به استحکام توان گرجستان منتهی شود.
*شاید مهمترین نقطه تاریک در پرونده ساکاشویلی از دست دادن اوستیای جنوبی باشد. آیا احتمال دارد او بتواند این منطقه را دوباره به خاک گرجستان ملحق کند؟
ساکاشویلی چنین قدرتی ندارد و مردم گرجستان از بابت اینکه اوستیای جنوبی از این کشور جدا شده احساس ناخرسندی دارند. بدین ترتیب به‌نظر می‌رسد چنانچه ساکاشویلی تغییر رویکرد دهد شاید بتواند با اتخاذ سیاست ارتباط با کشورهای منطقه‌ای مقداری از منافع از دست رفته گرجستان را اعاده کند.
*بدین ترتیب به‌نظر می‌رسد اقدامات اخیر گرجستان درباره روسیه مانور تبلیغاتی بیش نباشد؟
یک بخش از این سخنان و موضع‌گیری‌ها مانور تبلیغاتی است ولی بخش مهم این است که روند مخالفت با ساکاشویلی در یکسال بعد از جنگ به نتیجه نرسیده و شرایط معکوس شده به دوره ماقبل جنگ برگشته است به‌عبارتی قدرت ساکاشویلی بازسازی شده و روسیه و آمریکا نیز در مواضع قبل از جنگ یکسال گذشته پافشاری می‌کنند.
نظر شما