پرستو سرمدی: اتباع افغانی و عراقی دیگر نمی توانند در آزمون سراسری دانشگاههای دولتی شرکت کنند. این تصمیم اداره کل اتباع خارجی وزارت کشور است که در دفترچه های کنکور سراسری سال 88 هم درج شد؛ تصمیمی که البته مانع ادامه تحصیل این مهاجران به صورت بورسیه و یا در دانشگاههای آزاد نمی شود.
بر اساس آیین نامه مربوط به شرایط داوطلبان، ثبت نام و شرکت اتباع افغان و عراقی در آزمون سراسری دانشگاهها در سال 88 ممنوع است، این در حالی است که به گفته حسن مسلمی نائینی فرد مدیر کل امور دانشجویان وزارت علوم این ممنوعیت شامل سایر اتباع خارجی نمی‌شود. وی این تصمیم را در راستای سیاستهای تشویقی جهت بازگشت مهاجران افغانی و عراقی به کشورهایشان ارزیابی می‌کند.
مسلمی نائینی‌فرد می‌گوید: «در کمیته مربوط به اتباع خارجی وزارت کشور که نماینده وزارت علوم و سایر دانشگاهها در آن حضور دارند، این تصمیم گرفته شد ،به این دلیل که هم سازمانهای بین المللی و هم ایران خواهان بازگشت این مهاجران به کشورها یشان هستند.»
انتقاد سازمان ملل
با این وجود کارلوس زاکاگنینی، نماینده کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل، تصمیم دولت ایران را مورد انتقاد قرار داده و خواستار لغو آن شده است: «پناهندگان در ایران از حق تحصیل تا مقاطع راهنمایی و دبیرستان برخوردارند و حتی بسیاری از این افراد تحصیلات عالی و تکمیلی خود را در ایران گذرانده اند که این باعث افتخار است. اما صدور این بخشنامه از سوی کشوری که همیشه به مساله تحصیل پناهندگان اهتمام داشته است مناسب نیست چرا که راه را بر رشد دانشجویان پناهنده مستعد می بندد. ما تلاش می کنیم درهای آموزش عالی را برای پناهندگان در ایران باز کنیم زیرا اگر پناهندگان آموزش ببینند، راحت تر به کشور خودشان بازمی گردند. امیدواریم در آینده شاهد لغو این بخشنامه باشیم.»
مسلمی نائینی فرد با اشاره به اینکه اتباع افغانی و عراقی تا پیش ازکنکور سال 87 از طریق آزمون های ویژه و یا بدون آزمون و با پرداخت شهریه وارد دانشگاهها می شدند و سال قبل برای اولین باربه آنان اجازه داده شد که در آزمون سراسری شرکت کنند، گفت:«در حال حاضر هم امکان ادامه تحصیل برای آنان وجود دارد ،نخبگان افغانی و عراقی می توانند تقاضای بورس کنند و یا در دوره های شبانه شرکت کنند ،ضمن اینکه امکان حضور در آزمون دانشگاه آزاد از آنها گرفته نشده است.»
توجه به پیامدهای اقتصادی و اجتماعی
ممنوع کردن اتباع افغانی و عراقی از ادامه تحصیل رایگان در دانشگاههای سراسری واکنشهای متفاوتی را در ایران به دنبال داشته است، برخی این تصمیم را مخالف قوانین انسانی و حقوق بشر دانسته اند و در مقابل عده ای این دیدگاه را مطرح کرده اند که در شرایطی که محصلان ایرانی با محرومیت های زیادی برای ادامه تحصیل مواجه هستند، تقسیم فرصتهای تحصیلی با اتباع خارجی جایز نیست .دو رویکردی که همزمان با شتاب گرفتن طرح بازگشت مهاجران افغانی همواره مطرح شده است؛ یعنی توجه به پیامدهای اقتصادی و اجتماعی حضور افغانها در ایران در مقابل مد نظر قرار دادن حقوق بشر.
با اعلام ممنوعیت ثبت نام اتباع افغانی و عراقی در آزمون سراسری بیش از 250 فعالان مدنی ایران با صدور بیانیه ای نسبت به تصمیم اتخاذ شده اعتراض و آن را مخالف موازین حقوق بشر ارزیابی کردند .آنها در این بیانیه تصریح کرده اند که این اقدام یکى از موارد سلب حق تحصیل مهاجران است که به مرحله اجرا گذاشته شده است. پیش از این نه تنها براى ثبت‌نام مهاجران در مدارس مانع ایجاد شده، بلکه مدارس خودگردان مهاجران نیزتعطیل شده است.
همچنین در بیانیه ای دیگر در مورد تسریع اخراج افغانها از ایران آمده است: « توجیه چنین سیاستی با توسل به این استدلال که نیروی کار افغان فرصت اشتغال بی‌کاران ایرانی را گرفته‌اند، به اندازه خود این سیاست غیر قابل قبول است. نه تنها شواهدی چون لایه‌بندی طبقاتی و تحصیلی بی‌کاران ایرانی در مقایسه با نوع مشاغلی که مهاجران در آن مشغول به‌کار هستند و نیز شواهدی که از سیاستهای کلان‌تر اقتصادی برمی‌آید، نشان از سستی اصل این استدلال دارد، بلکه باید گفت حتی در صورت صحت چنین استدلالی، راه حل در پیش گرفته شده باز هم غیر انسانی است.»
حقوق بین‌الملل چه می‌گوید؟
محمد علی دادخواه، حقوقدان، با بیان اینکه براساس حقوق بین الملل هر کس در هر سرزمینی که پای نهاد باید از تمامی حقوق انسانی از جمله حق تحصیل برخوردار شود، به خبر آنلاین می‌گوید: «با توجه به حقوق بین الملل یا نباید کسی را در سرزمین خود بپذیریم و یا اگر پذیرفتیم باید حداقل شرایط را برای یک زندگی شرافتمندانه و سالم برای او فراهم کنیم ،ضمن اینکه آموزش اتباع افغانی و عراقی این امکان را به وجود می آورد که بتوانیم فرهنگ ایرانی را در سطح وسیع گسترش دهیم .ایران از زمان کوروش تا کنون بر این مبنا نبوده است که علم کسی را نپذیرد و با حق علم آموزی افراد مخالفت کند ،تمدن ایرانی چنین چیزی را نمی پذیرد.»
او در عین حال با این دیدگاه موافق است که در کشوری مثل ایران که امکانات آموزشی محدودی دارد باید برای توزیع این امکانات با اولویت بندی رفتار کرد ،اما معتقد است که در مورد افغانها به دلیل زبان و فرهنگ مشترکی که با ایرانیان دارند باید برخوردی حمایت گرانه داشت.
آبان ماه گذشته غلامرضا رضاییان رییس پلیس اتباع خارجه و مهاجرت نیروی انتظامی اعلام کرد که بر اساس برآوردهای صورت گرفته بیش از ۲ میلیون اتباع افغانی غیر مجاز در ایران حضور دارند. به گفته وی آمار دقیقی از حضور اتباع غیر مجاز افغانی در کشور وجود ندارد. همچنین ۳۰۰ هزار اتباع عراقی غیر مجاز و ۱۰۰ هزار اتباع پاکستانی و بنگلادشی غیرمجاز نیز در کشور به سر می‌برند.
او همچنین از حضور یک هزار و ۲۳۶ نفر دانشجوی خارجی در کشور خبر داد و گفت: این تعداد افراد تحت نظر وزارت علوم در دانشگاه های رسمی کشور مشغول به تحصیل هستند که ۴۰ درصد آنها را اتباع افغانی تشکیل می دهد.
بافت متفاوت مهاجران
شیرزاد عبداللهی، کارشناس آموزش و پرورش، با اشاره به این میزان از حضور مهاجران افغانی و عراقی در ایران و ممنوعیت حضور آنان درآزمون دانشگاههای دولتی می‌گوید: «این موضوع را نمی‌توان تنها در چارچوب حقوق بشر مورد بررسی قرار داد. این مهاجران به لحاظ موقعیت طبقاتی و فرهنگی با مهاجران به کشورهای اروپایی و امریکایی متفاوت هستند. در جریان جنگ‌های داخلی و خارجی افغانستان اقشار متوسط و تحصیل کرده آنان به اروپا و امریکا مهاجرت کردند اما قشرهای پایینی که فاقد تخصص بودند به ایران آمدند؛ به گونه ای که حتی ساماندهی آنها مشکل بود و با گذشت 30 سال از حضورشان در ایران نتوانسته ایم آمار دقیقی از جمعیتشان به دست آوریم.»
عبداللهی می افزاید: «بر اساس آمار غیر رسمی هم اکنون حدود 3 ملیون افغانی در ایران هستند که به همین میزان فرصت اشتغال را از جوانان ما می گیرند. این پناهندگان بر خلاف کشورهای دیگر در مکانه‌ای خاصی اسکان داده نشده اند و به صورت پراکنده در همه بخشهای جغرافیایی و فرهنگی کشورمان حضور دارند ،تصور نمی کنم درهای هیچ کشور توسعه یافته یا در حال توسعه ای این گونه به روی مهاجران باز باشد. درحالی که کشورهای مهاجر پذیری مانند آمریکا و کانادا شرایط سختی را برای مهاجرت و اقامت در کشورشان به وجود آورده اند و مهاجری را که تخصص ،مدرک تحصیلی و سرمایه نداشته باشد نمی پذیرند.»
وضع افغانها و عراقی‌ها، بهتر از پناهنده‌های ایرانی
این کارشنان آموزش و پرورش ،این مساله را مورد توجه قرار می دهد که شرایط تحصیل پناهندگان ایرانی در سایر کشورها نیزبه هیچ وجه با شرایط تحصیل شهروندان آن کشورها برابر نیست. او می افزاید: «این در حالی است که مهاجران افغان و عراقی می توانند در مقطع کارشناسی و بالاتر از آن در دانشگاهای غیر انتفاعی و آزاد تحصیل کنند. هم اکنون یک میلیون و 500 هزار ظرفیت پذیرش دانشجو در کشور وجود دارد که از این میزان تنها 90 هزار محروم شده اند. ضمن اینکه فرصت کم یابی در رشته های مهندسی، پزشکی و حقوق وجود دارد که اختصاص آن به دانشجویان خارجی، بخشی از این فرصت را از جوانان ما می‌گیرد.»
عبدالهی در عین حال بین تحصیلات عمومی و تکمیلی تفاوت قائل است و معتقد است که دولت ایران باید فرصت تحصیل کودکان افغانی را تا پایان دوره عمومی فراهم کند: «کودکان افغانی و عراقی اگر فرصت تحصیل را از دست بدهند، دیگر نمی توانند آن را جبران کنند و به بزه روی می آورند. بنابر این ایران باید در قالب مدارس با کمک هزینه خانواده های مهاجران آنها را آموزش دهد اما در مورد تحصیلات تکمیلی حتی در قبال شهروندان خود چنین وظیفه ای را ندارد.»
اهمیت کمک سازمانهای بین‌المللی
در پیش گرفتن هر کدام از رویکردهای ذکر شده در قبال پناهندگان همسایه برای دولت ایران، دشوار به نظر می‌رسد؛ اینکه بدون در نظر گرفتن شرایط نامناسب کشورهای همسایه خواهان بازگشت آورگان افغانی و عراقی به کشورهایشان شوند، حق همسایگی را به جا نیاورند و با سیاست‌هایی مانند محدودیت تحصیلی موافقت کنند و یا اینکه تبعات حضور آنان را در کشوری که خود از کمبودهای زیادی رنج می برد نادیده بگیرند.
یاری سازمانهای بین المللی با به‌عهده‌گرفتن مسئولیت‌های بیشتری در این مورد، بار سنگین چنین انتخابی را از دوش ایرانیان بر می‌دارد.
نظر شما