ابوالفضل خدائی: با خارج شدن اختیار پرونده مذاکرات برجامی از دولت دوازدهم و موکول شدن آن به دولت سیزدهم، آینده گفتگوهای وین و احتمال لغو تحریم ها ابهام برانگیز شده است و مشخص نیست با چه ساز و کاری قرار است این روند ادامه پیدا کند. چند روزی بیشتر به انتقال قدرت در ایران نیز باقی نمانده و طرف های غربی نسبت به نامحدود نبودن مذاکرات همچنان هشدار می دهند و در این بین تهدیداتی مبنی بر قطع فروش نفت ایران به چین و همچنین تحریم برنامه موشکی ایران از سوی ایالات متحده مطرح می شود. عبدالرضا فرجی راد استاد ژئوپلیتیک و سفیر پیشین ایران در نروژ در گفتگویی طولانی شدن مذاکرات وین و خارج کردن پرونده مذاکرات از دست دولت دوازدهم را برای لغو تحریم ها از عوامل اصلی ایجاد وضعیت فعلی می داند که در ادامه مشروح آن را می خوانید:
به غیر از مساله انتقال قدرت فکر می کنید چه عواملی سبب شده تا کار مذاکرات برجامی به این مرحله کشیده شود؟ آیا مسائلی چون زیاده خواهی های آمریکا و یا قانون مجلس در این روند تأثیری داشته است؟
با اتفاقات چند روز اخیر موانع پیش روی برجام بهتر مشخص شد.یکی از موضوعات اصلی این است که آمریکایی ها به هر شکل ممکن باید تضمینی ارائه دهند که مدتی دیگر دموکرات ها زیر توافق نزنند. تکلیف جمهوری خواهان نیزکاملا مشخص است و شمشیر را از رو بسته اند.برنامه ریزی های ایران دراین راستا بر مبنای یک اقتصاد باز انجام می شود و این پذیرفتنی نیست که پس از مدتی آمریکا بخواهد دوباره کارشکنی کند. ضمن اینکه باید سن و سال بالای جو بایدن را در نظر بگیریم و اینکه احتمال دارد تا سه سال آینده جمهوری خواهان در انتخابات برنده شوند و حتی ترامپ بار دیگر رئیس جمهور شود. از همین رو و طبق گفته تحلیلگران، اگر توافقی هم صورت گیرد و تحریم ها رفع شوند، بسیاری از شرکت ها تمایلی به همکاری با ایران ندارند. از همین رو ضروری است که آمریکا تعهدی برای عدم خروج مجدد از توافق هسته ای بدهد تا هم تهران و واشنگتن بتوانند به تعهدات خود در برجام بازگردند.
موضوعات منطقه ای و برنامه موشکی ایران از دیگر چالش ها و موانع برجام به شمار می رود که جزئی از برجام نبوده است. اما در مسائل منطقه ای گفتگوهای ایران و عربستان در جریان است که باید روند آن تسریع یابد و ضمن تعیین چارچوب مناسب برای آن از دخالت های خارجی در رابطه با آن جلوگیری شود. مساله ای که وزیر امور خارجه عراق نیز بدان اشاره و روند آن را نیز مثبت ارزیابی کرد.
طرح مسائل موشکی از سوی آمریکا بسیار بی خود و بی جهت است،چرا که اگر دولت هم به فرض راضی شود مردم زیر بار چنین زورگویی نمی روند.قابلیت موشکی تنها ابزار دفاعی ایران است و کشورهای همسایه از جمله امارات و عربستان از انواع هواپیماهای جنگنده پیشرفته و موشک برخوردار هستند. عربستان موشک با برد ۲۵۰۰ کیلومتر از چین خریداری کرده است و چه دلیلی دارد ایران در مورد برد موشک های خود با کشورها مذاکره کند؟! اسرائیل نیز به طور مداوم ایران را تهدید کند و قابلیت ضربه زدن داشته باشد و ایران نه؟ بنابراین می بینیم که این زیاده خواهی ها غیرعاقلانه بوده و ایران هرگز تسلیم این زورگویی ها نخواهد شد.
از طرفی همانطور که اشاره کردم مسائل منطقه ای در حال انجام است و تنها همه چیز به سرعت و اثربخشی آن بر می گردد که باید برای مردم و کشورهای منطقه ملموس باشد که در این صورت ثبات و آرامش را در منطقه حاکم خواهد کرد.
مسائل غیرفرعی نیز قابلیت حل وفصل دارند و آمریکا قادر است با رفع تحریم ها از برخی از افراد قدم هایی بردارد.همه چیز به اراده سیاسی واشنگتن بازمی گردد که آیا خواهان صلح و توافق است یا خیر. واقعا جای تأسف دارد که آمریکایی ها همواره با نگاهی قلدرمابانه به مسائل نگاه می کنند و حرکت مثبتی انجام نمی دهند که مقام های ایران به این دولت اعتماد کنند. ۶ ماه از استقرار دولت بایدن می گذرد و همچنان رویه زجر دادن مردم ایران را دنبال می کنند. دولت آمریکا حداقل می توانست پول های بلوکه شده ایران را از کره جنوبی و ژاپن آزاد کند و حتی آن را در صندوق سوئیس نگهداری کند تا صرف مصارف دارویی، پزشکی و واکسن شود. دموکرات هایی که از رویکرد ضدبرجامی انتقاد می کردند همچنان به انفعال ادامه می دهند و حتی می خواهند در برجام پرانتز بگذارند. باید پرسید آخر این رویکرد و تهدید به کجا ختم خواهد شد؟ نهایت آن به درگیری ختم خواهد شد و مشخص نیست که آمریکایی ها بتوانند پیروز از این درگیری خارج شوند.
علاوه بر چنین رویکردی بنابر آخرین اخبار دولت بایدن به دنبال جلوگیری از فروش نفت ایران به چین و تحریم برنامه موشکی ایران است. آیا چنین اقداماتی نمی توانند فضا را به سمت تنش های بیشتر سوق دهد؟
به طور طبیعی این اقدامات با خود تنش های بیشتر را به همراه خواهد داشت. آمریکایی ها تا حدودی می توانند بر شرکت های چینی کنترل داشته باشند و تحریم هایی اعمال کنند. البته ایران نیز دست بسته عمل نخواهد کرد و در منطقه کار خود را انجام می دهد. آمریکایی ها به جایی رسیده اند که حتی با استراتژی خود در تضاد قرار گرفته اند. دولت بایدن از همان ابتدا اعلام کرد که مبنای کار خود را بر پایه دیپلماسی قرار خواهد داد، دیپلماسی که در مذاکرات در جریان است اما باید از آن به عنوان دیپلماسی زور نام برد. دیپلماسی به معنای دوری از تنش است نه نزدیک شدن به آن. آمریکا اگر بخواهد از طریق محور چین به ایران فشار وارد کند،در نهایت این محور چین است که تقویت خواهد شد و تنش درمنطقه افزایش خواهد یافت.ضمن اینکه چین درحوزه شرق دور، اقیانوس هند می تواند به آمریکا فشار وارد کند. متعاقب رفتار تندآمریکا، ایران نیز می تواند رفتارش را در خلیج فارس تند کند.وقتی ایران در شرایط اضطراری قرار بگیرد آمادگی هرگونه حادثه را نیز دارد. رفتار دولت بایدن به گونه ای شده که مردم در حال فراموش کردن این موضوع هستند که این ترامپ بود که از برجام خارج شد! دولت بایدن رویه ای را در پیش گرفته که گویی تفاوتی با دولت ترامپ نداشته است.
با این اقدامات منطقه به سمت تنش می رود،البته امیدوار هستیم با روی کار آمدن دولت جدید و مشخص شدن وزیرامور خارجه جدید،بیانیه یا اطلاعیه ای در خصوص مذاکرات وین و از سرگیری گفتگوها صادر شود. ضمن اینکه معتقدم دولت جدید در مذاکرات شرکت خواهد کرد و مساله مهم تغییر رویه آمریکا در مواجهه با موضوعات است. آمریکا یک قدرت منطقه ای به نام ایران روبرو است و به رقبای خود یعنی چین و روسیه نیز فشار وارد می کند. سیاستی که نتیجه آن کاملا مشخص است و قطعا نتیجه این سیاست ها به نفع واشنگتن نخواهد بود چرا که اساسا واشنگتن به یک دیپلماسی اشتباه روی آورده است.
در میان اظهارات به بحث های داخلی هم اشاره کردید؛ نظر شما درباره بیانات رهبر انقلاب در دیدار اعضای هیأت دولت چه بود که عنوان کردند معلوم شد که اعتماد به غرب جواب نمی‌دهد.. آیا این اظهارات نشان دهنده این است که برجام در دولت سیزدهم به حاشیه خواهد رفت؟
به نظر می رسد کار مقداری سخت تر شده است. همواره در گفتگوهای قبلی تاکید داشتم که طولانی شدن مذاکرات روند را دشوار خواهد کرد و ادامه مذاکرات نباید به دولت بعدی منتقل شود. موضوعی که در نهایت اتفاق افتاد. البته باید مدنظر داشت که دولت جدید به تنهایی تصمیم گیرنده نیست چرا که در ایران مجموعه ای از عوامل تصمیم گیر مانند شورای امنیت ملی وجود دارد که معتقدم با این وجود حتما مذاکرات در وین ادامه خواهد یافت. باید دید آیا دنباله مذاکرات پیگیری خواهد شد یا اینکه از صفر شروع خواهد شد. واقعیت مهم این است که آمریکا باید امتیاز دهد. اگر می خواهد نیروهای خود را درمنطقه باقی نگه دارد و از شرق دور صرف نظر کند راه باز است.اما اگر می خواهد طبق استراتژی ادعایی خود یعنی اتکا به دیپلماسی پیش رود تا منطقه به سمت ثبات و آرامش برود،باید مذاکرات را به نتیجه برساند. برجامی که ترامپ از آن خارج شده باید مانند گذشته احیا شود. خواسته مهم ایران در این بین جلوگیری از یک خسارت سنگین در پی خروج آمریکا از برجام بود و در تلاش است تا این اتفاق بار دیگر تکرار نشود و متحمل خسارت جدیدی نشود. آن چیزی که رهبری هم بدان اشاره کردند در رابطه با همین موضوع است.
بحث دیگر به کاریزما و رویکرد آقای رئیسی برمی گردد که برخی کارشناسان معتقدند مذاکره با آمریکا در تضاد با وجهه انقلابی است. آیا چنین مساله ای سدی برای مذاکرات نخواهد شد؟
خیر. هر رئیس جمهوری در ایران که بتواند مردم کشورش را راضی نگه دارد از وجهه خوبی برخوردار خواهد شد. معتقدم بیش از ۹۰ درصد مردم بر این باور هستند که مذاکرات در وین باید به نتیجه برسد. قطعا در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات و رفع تحریم ها آقای رئیسی محبوبیت بیشتری در نزد مردم خواهد داشت. در این صورت فضا بازتر خواهد شد و وضعیت معیشت و اقتصاد کشور بهبود خواهد یافت؛ مساله که می تواند بار دیگر امیدها را در جامعه زنده کند. اتفاقا مخالفت با بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی است که کاریزمای ضد انقلابی را به نمایش می گذارد! در این راستا معتقدم که آقای رئیسی نسبت به مردم احساس مسئولیت می کند و به طور طبیعی نمی خواهد وضعیت مملکت از این بدتر شود. ضمن اینکه در زمان تبلیغات انتخاباتی نیز بر این مسائل تاکید ویژه داشتند.
به نظر می رسد رویکرد دولت جدید استفاده حداکثری از ظرفیت های داخلی باشد تا به نوعی از تأثیرپذیری اقتصاد ایران نسبت به برجام بکاهد. نظر شما در این باره چیست؟
چنین برداشتی نسبت به این موضوع ندارم؛استفاده از ظرفیت های داخلی بدان معنا نیست که توافقی درخصوص برجام حاصل نشود. بالاخره باید ارزی وارد کشور شود تا با تبدیل شدن به ریال به ارتقای ظرفیت های داخلی کمک کند.بنابراین برای انجام پروژه های متفاوت نیازمند ورود ارز و سرمایه گذاری هستیم. ما در کشور شاهد مشکلاتی بزرگ از جمله خشکسالی در استان های جنوبی هستیم. کشوری مانند امارات صد در صد خاکش شبیه به کویر ایران است اما مشکلی در تأمین آب و میزان مصرف در آن ندارد.
پیشنهادی در خصوص از سرگیری مذاکرات و نحوه برگزاری آن دارید؟
باید هر طور که شده حق خود را از این مذاکرات بگیریم. باید سرعت و دفعات آن را افزایش یابد و به شکل فشرده تری برگزار شود. اینکه دو روز در وین مذاکره کنیم و دوباره پس از ده روز مذاکرات را از سربگیریم چندان موثر نیست. باید تا زمان به نتیجه رسیدن در محل مذاکرات حضور داشته باشیم. آمریکایی ها نیز به خوبی به این موضوع واقف هستند که کاری از آنها ساخته نیست و در نهایت به ضررشان تمام خواهد شد. هر چه مدت زمان بیشتری سپری شود بازرسان آژانس و تیم گروسی نمی توانند به ایران سفر کنند و فضا محدودتر خواهد شد. مساله ای که سبب نگرانی هر چه بیشتر آنها می شود.
>>> این مطالب را هم بخوانید:
مذاکرات برجامی در دولت رئیسی ادامه دارد؟
چرا مذاکرات وین به بعد از انتخابات ایران موکول شد؟
چرا واشنگتن برای بازگشت به برجام عجله دارد؟
۳۱۰۳۱۱
نظر شما