کارکردهای اجتماعی شب یلدا چیست؟

هویت فرهنگی در جامعه می‌تواند برگرفته از هویت ملی، هویت دینی باشد و در هویت ملی، هویت قومی نیز به نوعی نهادینه شده است. طبیعتا آیین ها که بخشی از فرهنگ عامه هستند، مناسبت‌های آیینی چه قومی چه ملی و چه دینی بخش‌هایی از این فرهنگ عامه را به خود اختصاص می‌دهند.

به همین دلیل در کشورهای مختلف از جمله ایران در گذشته نیاکان ما، جشن‌ها و مراسمی را به بهانه‌های مختلف برگزار می‌کردند. از جمله این بهانه‌ها شب چله یا یلدا است که کارکردهای متعدد و زیبایی دارد.از جمله کارکردهای شب چله این است که ما به یاد همه کسانی هستیم که دوستشان داریم. حالا این افراد می‌تواند مانند پدر بزرگ، مادر بزرگ، پدر، مادر، فرزندان، اطرافیان و بستگان درون خانواده باشد یااینکه می‌تواند شامل دوستان باشد.

بنابراین فرارسیدن شب چله بهانه‌ای است برای یادآوری همه کسانی که دوستشان داریم و اینکه به آنها بگوییم دوستشان داریم. یلدا فرصتی است عشق و علاقه و احساس خوب خود را نسبت به این افراد منتقل کنیم و به شکل‌های مختلف بیان کنیم. این یکی از کارکردها است که خود این امر می‌تواند عاملی برای ترویج محبت و از بین رفتن کدورت‌ها باشد.

کارکرد بعدی یلدا، ایجاد فضای نشاط و شادابی است که در گذشته به مراتب بیشتر بود چون از چند روز قبل معمولا زنان خانواده تلاش می‌کردند وسایلی که در هر استانی بر مبنای ظرفیتی که در آنجا وجود دارد تهیه کنند. به‌طورمثال در مازندران در شب یلدا ۱۳ خوراکی باید خورده می‌شد. همکاری‌ها برای تهیه وسایل، صمیمیتی بین اقوام و خانواده ایجاد می‌کرد.

کارکرد بعدی یلدا تزریق شادی است. شب چله فرصتی است که مردم شادی بیشتری داشته باشند که گاهی از موسیقی محلی، آواز و هنر استفاده می‌کنند و گاهی نیز از ادبیات مانند حافظ‌خوانی و شاهنامه‌خوانی بهره می‌برند که هر دو این موارد از منابع ادبی و فرهنگی قوی و حاوی نکات متعدد مربوط به مهربانی و روابط انسانی و پیام‌های اجتماعی هستند. در این شب فقط به شعرخوانی بسنده نمی‌شود بلکه در نقالی شاهنامه و حافظ‌خوانی پیام‌های مثبت مختلفی منتقل می‌شود.

کارکرد بعدی شب چله یادآوری مهارت گفت وگو است که امروز ضرورت بیشتری دارد.  در این شب در گذشته بزرگترها خاطره تعریف می‌کردند و کوچکترها از این طریق با هنجارها و ارزش‌ها آشنا می‌شدند. ما بدون گفت وگو نمی‌توانیم احساس همدیگر را درک کنیم و به احساس مشترک برسیم. با گفت و گو می‌توان بسیاری از سوءتفاهم‌ها را برطرف کرد. شب چله بهانه‌ای برای یادآوری این موضوع است که گفت و گو درون خانواده یک ضرورت اجتناب ناپذیر برای تقویت روابط عاطفی است. به ویژه در دنیای گسترش فضای مجازی به گفت و گو نیاز داریم.

با گسترش فضای مجازی و شیوع کرونا با بحران کاهش گفت وگو در خانواده روبرو شدیم بنابراین شب چله فرصتی برای یادآوری ارزش گفت و گو با یکدیگر است. این روزها به واسطه شیوع کرونا ناگزیر هستیم دستورالعمل‌های بهداشتی را رعایت کنیم. احساس خود را می‌توان به بهترین شکل ممکن در شب چله منعکس کنیم. اگر ما نتوانیم روی هویت فرهنگی خود که برگرفته از هویت ملی و دینی و قومی است، تقویت کنیم آنگاه شاید حوزه‌ها و عناصر دیگر فرهنگی مانند تهاجم، شبیخون و جنگ نرم بیشتر جلوه‌گری کنند. پس تا دیر نشده است برای تقویت فرهنگ عامه کشور که مردم به آن علاقه دارند، تلاش کنیم. هیچ‌کدام از مولفه های فرهنگی شب چله با شرایط فرهنگی مغایرتی ندارند.

* سیدحسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاری اجتماعی ایران