چندی است که در رسانه‌ها اخباری مبنی بر اختلافات سوریه و عراق منتشر می‌شود برای واکاوی این بحث یادآوری چند رویداد تاریخی ضروری است.
نخست اینکه تأسیس حزب بعث سوریه به سال 1963 میلادی بر می‌گردد. میشل عفلق نظریه‌پرداز و آغازگر حزب بعث سوسیالست عرب بود که با کمک «صلاح‌الدین بیطار» این حزب را در دمشق تأسیس کرد. وی زمانی که همراه بیطار در پاریس تحصیل می‌کرد، تحت تأثیر حزب سوسیالیست این کشور قرار گرفت و مرامنامه‌ای مشابه آن حزب برای حزب بعث تهیه کرد. بعد از مدتی اختلافات درونی این حزب منجر شد شاخه‌ای فعال از آن به رهبری میشل عفلق به عراق منتقل شود.
رابطه حسنه عفلق و حسن‌البکر و صدام حسین باعث شد این حزب در عراق نیز پایه‌گذاری شود و در نتیجه خصومتی ایدئولوژیک بین دو حزب، بعث عراق و سوریه پدید آید.
دومین رویدادی که به اختلافات دامن زد به بحث لوله انتقال نفت عراق بر می‌گشت. نفت عراق از طریق سوریه به خارج از کشور منتقل می‌شد تا اینکه صدام صنعت نفت این کشور را ملی اعلام کرد و از این کار ممانعت بعمل آورد. بدنبال این اقدام صدام، حافظ اسد نیز تمامی تأسیسات نفتی عراق در خاک سوریه را به نفع سوریه مصادره کرد. گرچه اقدام اسد منطقی نبود ولی وی از کار خود عقب‌نشینی نکرد و در نتیجه دومین خصومت در تاریخ معاصر روابط سوریه و عراق رقم خورد.
مسئله سوم به کمک حافظ اسد به مخالفین صدام به‌خصوص کردها بر می‌گردد که این مسئله نیز دیوار اختلافات بین دو کشور را بلند‌تر کرد. بعد از سقوط صدام آمریکایی‌ها خیلی سعی کردند از برگ سوریه به نفع خود بهره ببرند اما سوری‌ها علاوه بر عراق با مسئله اسرائیل و لبنان نیز درگیر بودند لذا ترجیح دادند که تا قبل از حل آن مسائل در قامت یک بازیگر جدی وارد مسائل عراق نشوند البته از آنجا که سوریه یک کشور سکولار است نتوانست با نوری المالکی شیعه ارتباط خوبی برقرار کند. در عین حال حدود یک میلیون و 500 هزار نفر مهاجر عراقی در سوریه زندگی می‌کنند و این امر در کنار همسایگی عراق حضور سوریه در معادلات مربوط به عراق را اجتناب‌ناپذیر کرده است.
همانطور که بشار اسد اعلام کرده، ممکن است تعدادی از این مهاجرین اعضای حزب بعث باشند که بدلیل حاکمیت بعثی‌ها بر سوریه به این کشور مهاجرت کرده‌اند. اسد خواهان بازگشت آن دسته از بعثی‌هایی است که در جنایات صدام مشارکت نداشتند البته نوری المالکی نیز تلویحاً این پیشنهاد را پذیرفته است اما مسائل اخیر باعث شد که روابط این دو کشور دوباره تیره شده و به نتیجه‌ای نرسد. از آنجا که عراق و سوریه در مقاطع مختلفی شاهد تیرگی روابط بودند نباید این مسئله اخیر را جدی تلقی کرد و انتظار می‌رود این موضوع با میانجی‌گری ترکیه بزودی حل شود
*کارشناس مسائل خاورمیانه و استاد دانشگاه شهید بهشتی
نظر شما