جشن پنجاه سالگی اوپک نزدیک است. شواهد امر گویای این است که ایران که خود از بانیان تشکیل کارتل نفتی اوپک بوده است، این روز‌ها برای حفظ جایگاه دومی خود در سازمان کشور‌های صادر‌کننده نفت (اوپک) رقابت سختی را با دیگر اعضای اوپک در پیش خواهد داشت. بدون تردید رقابت بین مؤسسان اصلی برای حفظ و تقویت قدرت خویش همچنان پابرجاست و حتی می‌تواند برای تداوم سیاست‌های حفظ قیمت و بازار نفت، این رقابت در صورتی که شدت بگیرد، تهدید‌کننده باشد. طی چهار سال گذشته، همزمان با رشد قیمت‌های نفت، درآمد‌های چشمگیری نصیب اوپکی‌ها شد ولیکن افزایش میزان تولید غیر اوپکی‌ها در نتیجه سرمایه‌گذاری در میدان‌های نفتی جدید خارج از اوپک نگرانی‌ها را تشدید کرد.
اما اکنون رقابت بر سر منابع انفرادی اعضا می‌تواند همگرایی اعضا و وحدت موجود را به خطر بیندازد. آیا رقابت ونزوئلا و عراق با ایران از یک جنس بوده یا پشت پرده خبری است که ایران از آن بی‌خبر است؟ ایران در تلاش است که حجم نفت تولیدی خود را تا پایان برنامه پنجم توسعه یعنی سال 1393 به مرز 5/4 میلیون بشکه در روز برساند. از سوی دیگر عراق نیز با شدت بخشیدن به برگزاری مناقصات نفتی‌اش و دعوت از شرکت‌های معتبر غربی جهت سرمایه‌گذاری در میادین نفتی قدیمی و نیز حوزه‌های نفتی دست نخورده، می‌خواهد سقف تولید نفت خود از میزان روزانه 4/2 میلیون بشکه را به بیش از 4 میلیون بشکه در طول 5 سال آینده افزایش دهد. در سوی دیگر ماجرا، ونزوئلا نیز در تلاش است تا با تعیین قیمت‌های بالا در اوپک، سرمایه‌گذاری روی چاه‌های نفتی سنگین خود را توجیه‌پذیر کند.
این آرزو‌های سه‌گانه در بستر اوپک نشان از رقابت سخت دارد و باید دید در سال‌های آینده قدرت‌های اوپک جابه‌جا خواهند شد یا خیر؟ ایران برای حفظ قدرت خود در تولید نفت اوپک دست‌کم به دنبال این است که پس از عربستان سعودی بین 13 تا 17 درصد از سهمیه تولید را در اختیار بگیرد و برای همین افزایش سقف تولید از 3/4 میلیون بشکه نیازمند سرمایه‌گذاری‌های زیادی روی چاه‌های نفتی و به ویژه در میدان‌های مشترک است. برآورد‌های رسمی نشان می‌دهد ایران دست‌کم تا 5 سال آینده برای حفظ جایگاه خود در اوپک باید سقف تولید خود را روزانه به بیش از 5/4 میلیون بشکه برساند. جد‌یدترین و نزدیکترین تهدید در زمینه افزایش تولید برای ایران در اوپک عراق است. برنامه کلی دولت عراق این است که تا 10 سال آینده تولید خود را به روزانه 6 میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
البته ایران با تهدید‌های داخلی ناشی از افزایش جمعیت و کاهش درآمد سرانه ناشی از صادرات نفت خام از یک سو و افزایش میزان مصرف داخلی نفت‌خانم و فرآورده‌های نفتی از سوی دیگر مواجه است. چاه‌های نفتی در حال بهره‌برداری ایران هم‌اکنون نیمه دوم عمر خود را می‌گذرانند و تازه‌ترین اظهارات مقام‌های رسمی وزارت نفت ایران حکایت از آن دارد که نفت ایران 86 سال دیگر تمام می‌شود. البته پیش‌فرض‌های دیگری هم مطرح است. اما مهم این است که روند کنونی سرمایه‌گذاری در صنایع بالادستی نفت و گاز و شدت مصرف داخلی می‌تواند به رقبا کمک کند تا راه را برای تسخیر جایگاه ایران در اوپک هموارتر ببیند. آیا ایران روزی ناچار خواهد شد مانند اندونزی راه خروج از اوپک را به دلیل این که نفتی برای صادرات نخواهد داشت، در پیش بگیرد؟ این ایده بد‌گمانانه البته دور از ذهن نیست! زنده ماندن اقتصاد عراق در گروی درآمد‌های نفتی‌اش است.
دور نخست مناقصه نفتی عراق جهت توسعه یکی از میدان‌های امن و البته پرنفت این کشور یعنی رفیله برنده‌ای انگلیسی داشت و غول نفتی انگلیس یعنی BP رهبری کنسرسیوم نفتی با مشارکت یک شرکت چینی را برعهده گرفت. این پایان راه نیست، چراکه دولت عراق و مسئولان وزارت نفت این کشور در حال تدارک دور دوم مناقصه نفتی‌اند و شرکت‌های نفتی برای در اختیار گرفتن این میدان‌ها به آینده چشم دوخته‌اند و با لابی دولت‌های تابعه خود تلاش دارند از میدان‌های مهجور، نیمه‌تمام و فرسوده و البته برخی منابع دست نخورده نفت و گاز عراق بی‌نصیب نمانند. چالش دیگر بین ایران و عراق، رقابت بر سر تولید نفت بیشتر البته معطوف به میدان‌های نفتی مشترک بین دو کشور هم می‌شود اما روشن است که در میدان رقابت، هرکس به دنبال منافع خود می‌رود. رقابت 4 کشور از 5 کشور بنیان‌گذار اوپک در آستانه جشن 50 سالگی این سازمان چه نتیجه‌ای در آینده به دنبال خواهد داشت؟ آیا قدرت‌ها جابه‌جا می‌شوند؟
نظر شما