ناگفته‌هایی در باره لیبی و سرهنگ قذافی

لیبی در میان کشورهای جهان طولانی ترین نام را دارد. قذافی نام الجماهیریة العربیة اللیبیة الشعبیة الإشتراکیة العظمى را  برای لیبی انتخاب کرد که ترجمه آن جمهوری های  عربی سوسیالیستی خلق بزرگ لیبی است. قذافی پرچم لیبی را هم تغییر داد، پرچم قذافی ساخته تنها پرچم در جهان بود که تنها یک رنگ داشت و هیچ آرم و نشانی در میان آن دیده نمی‌شد. انقلابیون لیبی پرچم قذافی را دور انداختند و دوباره پرچم سه رنگ لیبی با هلال ماه و ستاره در میانه آن را جایگزین کردند. کارها ، سخنان و رفتار قذافی همگی شگفت انگیز و سوژه خبر بود. قذافی پس از کودتا  ظاهرا به تقلید از کتاب سرخ مائو رهبر کمونیست چین ، کتاب کوچکی نوشت به نام "کتاب سبز" که در آن تکلیف سیاست ، اقتصاد  و جامعه را برای ساکنان کره زمین  روشن کرد.

 قذافی بعد از کودتای افسران جوان در سال 1969 صنایع نفت این کشور را دولتی کرد و به دولت های سوسیالیستی نزدیک شد، به همین دلیل نظام سیاسی لیبی را برخی دائره المعارف ها سوسیالیستی نوشته اند اما جکومت لیبی در واقع حکومت یک نفری سرهنگ معمر قذافی بود. قذافی که از شیفتگان جمال عبدالناصر رئیس جمهوری فقید مصر بود ، بعد از مرگ عبدالناصر در سال 1971 می خواست که سران عرب او را به عنوان رهبر و جانشین ناصر بپذیرند اما با بی اعتنایی آنها مواجه شد. بعدها متوجه قاره آفریقا شد و با بذل و بخشش موقعیت خود را بین سران آفریقایی مستحکم کرد تا جایی که خود را شاهنشاه آفریقا می نامید.  او هیچگاه مردم را در حکومت شریک نکرد و از کلمه دمکراسی متنفر بود اما از وقتی که فرزندانش بزرگ شدند ، هفت پسر و یک دخترش را در حکومت سهیم کرد. فرزندان قذافی مثل فرزندان همه دیکتاتورها ، مغرور ،  زورگو و  اهل خوشگذرانی بودند و پولهای بادآورده  را در اروپا خرج عیاشی  خود می کردند.

جنجالی ترین فرزندانش سیف الاسلام پسر دوم و عایشه تنها دختر سرهنگ  هستند. سیف الاسلام سودای جانشینی پدر را در سر می پروراند که آرزویش  به خاکستر تبدیل شد. عایشه هم که دردانه پدر و به «کلودیو شیفر» شمال آفریقا معروف بود، نمایندگی لیبی در شورای حقوق بشر ملل متحد را به عهده اشت . عایشه که حقوق خوانده بود در سال 2004، وکالت  صدام حسین را به عهده گرفت.  قذافی وقتی که علیه ملک ادریس کودتا کرد. سروان 27 ساله ارتش با گرایش های چپگرایانه و پان عربی  بود و در گارد پادشاهی خدمت می کرد . وی بلافاصله خود را به درجه سرهنگی ارتقا داد و از آن به بعد اورا سرهنگ یا کلنل و به زبان عربی العقید می خوانند. مواضع چپگرایانه و حمایت او از جنبش های آزادیبخش باعث شد که عده ای او را در دهه 80 "چه گوارا" ی آفریقا لقب دهند. لیبی هفدهمین کشور پهناور دنیاست و حدود یک میلیون و 800 هزار کیلو متر مربع وسعت دارد. وسعت خاک  لیبی با 7 میلیون جمعیت ، 150 هزار کیلومتر مربع از ایران بیشتر است. لیبی در شمال آفریقا و در ساحل جنوبی دریای مدیترانه یا به قول عربها بحر الابیض المتوسط قرار گرفته است و ساحلی به طول  حدود 2 هزار کیلومتر دارد.

 نزدک ترین کشور اروپایی به لیبی ایتالیا است. تنها مناطق آباد این کشور باریکه ساحلی آن است و 95 درصد خاک آن را شنزارهای سوزان و بی آب و علف تشکیل می دهد . دو درصد زمین های لیبی در منطقه ساحلی استعداد کشاورزی دارند و شهرهای لیبی هم در همین باریکه ساخلی واقع شده اند. مهم ترین شهر این کشور طرابلس در شمال غرب با حدود 2 میلیون جمعیت و بنغازی در شمال شرق  با 1 میلیون و پانصد هزار نفر جمعیت است. طرابلس در سده هفتم پیش از میلاد توسط فینیقی‌ها ساخته‌ شد. نام طرابلس معرب  واژه یونانی تریپولیس به معنی «سه‌شهر» است. هنوز هم غربی ها این شهر را به نام تریپولی می شناسند. لیبی کشوری نفت خیز و عضو سازمان اوپک است. در سال 2007 میلادی نرخ تورم در این کشور 3/3 درصد برآورد شد. صادرات این کشور شامل نفت خام، مواد  پتروشیمی، گاز طبیعی و مواد شیمیایی و مهم ترین شریک تجاری آن ایتالیا است. ۸۰ درصد درآمد دولت لیبی در دوران قذافی از صدور نفت خام تامین می شد و اکنون اموال و دارائی های خارجی لیبی نزدیک به ۱۷۰ میلیارد دلار برآورد می شود. حدود ۳۷ میلیارد دلار از دارائی های لیبی در امریکا، ۲۰ میلیارد دلار در انگلیس،۱۰ میلیارد دلار درآلمان و بیش از۴ میلیارد دلار در هلند نگهداری می شوند. مشکل مردم لیبی برعکس کشور همسایه اش تونس  مشکل نان نبود.

 قذافی به رغم کارهای خوب رفاهی  که انجام داد و نیز ایستادگیش در برابر قدرت های بزرگ ، کرامت ملت خود را زیر پا گذاشت. شعار محبوب او خدا - قذافی - لیبی بود. افسون قدرت به تدریج ماهیت آن سروان انقلابی و دوستدار مردم را استحاله کرد و او تبدیل به دیوی خون آشام شد . او متوجه نشد که مردم لیبی در این 42 سال با سواد شده اند و خیلی ها در دانشگاه ها درس خوانده اند و به آنچه در جهان می گذرد واقفند و نمی توانند خفت و خواری و بندگی سرهنگ را تحمل کنند.   موقعیت استراتژیک لیبی در طول تاریخ علاقه کشورگشایان را به این منطقه جلب کرده است. 200 سال قبل از میلاد مسیح لیبی بخشی از امپراتوری کارتاژ بود. صدسال قبل از میلاد رومی ها بر لیبی مسلط شدند. در قرن هفتم میلادی جنگجویان عرب لیبی را فتح کردند و لیبیایی ها مسلمان شدند و فرهنگ و زبان عربی را مانند دیگر کشورهای شمال افریقا پذیرفتند.  در قرن 16 میلادی ترک های عثمانی لیبی را تصرف کردند. در 1911 ایتالیایی ها که نزدیکترین کشور اروپایی به لیبی هستند این کشور را تصرف کرده و به صورت مستعمره اداره کردند. بخشی از نبرد بزرگ صحرا بین مارشال رومل آلمانی معروف به روباه صحرا و ژنرال مونتگومری انگیسی در جنگ جهانی دوم در صحرای لیبی اتفاق افتاد. مبارزات ضد استعماری مردم لیبی به رهبری عمر مختار بخش افتخار آفرین تاریخ این کشور است. لیبی سرانجام در سال 1951 استقلال خود را به دست آورد و ملک ادریس به عنوان شاه لیبی حکومتی متمایل به غرب در این کشور تشکیل داد. نارضایتی مردم از حکومت ادریس زمینه را برای کودتای نظامی به رهبری قذافی فراهم کرد.بعد از کودتای سرهنگ قذافی و بخصوص در دهه 80 لیبی نیز مانند همه کشورهای تحت حاکمیت چپگراها در زمینه مبارزه با بیسوادی . گسترش آموزش ابتدایی ، افزایش تعداد معلمان  و حضور دختران در مدارس دستاوردهای بزرگی داشت  و علاوه بر شهرنشینان ، کودکان مناطق دور افتاده بیابانی هم برای اولین بار از تعمت مدرسه و معلم برخوردارشدند.

برای جایگزین کردن معلمان لیبیایی به جای معلمان مصری نظام تربیت معلم ایجاد شد. در سال 1969 که قذافی به قدرت رسید، تعداد دانش آموزان 360 هزار نفر بود و در سال1986میلادی‌، نرخ ثبت نام دانش‌آموزان در مدارس مختلف کشور به یک میلیون و 245 هزار نفر  بالغ گردید که از این تعداد670 هزار نفر( 54% ) از آنان دانش آموزان پسر و 575 هزار نفر(46%.) دانش آموزان دختر بودند . رقم دانش آموزان در سال1996میلادی یه یک میلیون و نهصد هزار نفر رسید. در فاصله سال‌های 1986-1970  تعداد معلمین از19 هزار نفر به 79 هزار نفر افزایش یافت. تعداد دانشجویان لیبیایی از 13 هزار و 400 نفر درسال 1975میلادی به 165 هزار و 400 نفر  در سال1999میلادی رسید. تا سال 1995 تعداد با سوادان بالای 10 سال لیبی به 82 درصد رسید. این آمارها  در کشوری که در آن زمان کمتر از 4 میلیون جمعیت داشته ، تحسین برانگیز است.

در اواخر دهه 80 تقریبا نیمی از جمعیت این کشور مشغول تحصیل در مدارس ، دانشگاه ها ، کلاس های سوادآموزی بزرگسالان  و مراکز فنی و حرفه ای بودند. در این سالها آموزش درکلیه سطوح رایگان و برای دانش آموزان از  ابتدایی تا پایان مقطع متوسطه اجباری بود و دانشجویان علاوه بر تحصیل رایگان  کمک هزینه تحصیلی دریافت می کردند.نظام تحصیلی لیبی از 5 مقطع آموزشی ذیل متشکل گردیده است: 1- مقطع آموزش پیش‌دبستانی دو ساله برای آموزش کودکان 5 و 4سال.  2- مقطع آموزش پایه که جمعا 9 سال به طول می انجامد که به سه بخش 4 ساله و دو ساله  و 3 سال تقسیم شده است 3- مقطع آموزش متوسطه که دوره آن  3 سال است و از دوره های آموزشی متوسطة عمومی، دورة متوسطة تخصصی و دورة متوسطة فنی و حرفه‌ای تشکیل می گردد. 4- مقطع آموزش عالی که طول دوره‌ کارشناسی 4 سال ، کارشناسی ارشد 2 سال و دکتری 2 سال است. سال تحصیلی 9 ماه و  از اکتبر (مهر) تا ژوئن (حرداد) است. نخستین دانشگاه لیبی در سال 1955 در شهر بنغازی تاسیس شد. اکنون لیبی دارای 12 دانشگاه است که 4 دانشگاه در طرابلس و 2 دانشگاه در بنغازی و 6 دانشگاه در شهرهای دیگر واقع شده اند.

علاوه بر این سالانه تعدادی دانشجوی لیبیایی با بورس دولتی برای تحصیل به دانشگاه های مصر و کشورهای اروپایی و آمریکا اعزام می شوند. بزرگترین دانشگاه لیبی دانشگاه الفاتح در طرابلس است که تنها دانشگاه این کشور است که مدرک تحصیلی آن مورد تایید وزارت علوم ایران است. از شش ماه پیش که اعتراضات در لیبی شروع شد مدارس این کشور تعطیل شدند.بسیاری از مدارس لیبی در جریان جنگ داخلی آسیب دیده اند و بعید است که برای اول مهر آماده بازگشایی گردند. می گویند لیبی کشوری با نظام قبیله ای است که استحقاق آزادی و دمکراسی را پس از سرهنگ ندارد،  اما جامعه لیبی در این چهل سال اخیر  تغییر کرده است و اکنون دارای جمعیتی است که بیش از 90 درصد آن باسواد و عده زیادی دارای تحصیلات عالی هستند و چند صد هزار دانشجوی مشغول به تحصیل و شمار قابل توجهی نخبگان سیاسی با تجربه دارد . عمده جمعیت لیبی در شهرها زندگی می کنند . افتادن لیبی با این نیروی انسانی با ارزش  در دام هرج ومرج و افراط گرایی بعید به نظر می رسد.