گروه اندیشه: دکتر حسن محدثی گیلوایی جامعه‌شناس ایرانی و استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی است. وی دو سال مدیر گروه جامعه‌شناسی دین در انجمن جامعه‌شناسی ایران بوده است. به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، پژوهش‌های او عمدتاً در حوزه جامعه‌شناسی دین و جامعه‌شناسی معرفت است. او در سخنان خود که در زیر از نظرتان می گذرد، به سه نوع اگوئیسم یا رفتار خودخواهانه، شامل اگوئیسم بداندیشانه، اگوئیسم مزورانه و اگوئیسم ساده، و خیلی کوتاه، به ارزیابی هریک می پردازد. او معتقد است اگویسم نوع اول و دوم خطرناک بوده و اگویسم نوع سوم را باید تشویق کرد. متن خلاصه شده بخشی از سخنان او از نظرتان می گذرد:
***
اگوئیسم بداندیشانه
در فرهنگ روزمره، و عامیانه ما، اگوئیسم و خودخواهی را در مقابل دگرخواهی قرار داده اند. در متون مختلف نیز این موضوع ذکر می شود ولی دقیق نیست. درواقع می توانیم بگوییم که اگوئیسم در مقابل یک وضعیت میانی است. به این معنا که ممکن است شخص دنبال منافع، لذت، و موفقیت و اهداف خودم باشد، ولی دنبال این نیست که به کسی لطمه بزند.
یعنی الزاما فردی که اخلاق اگوئیستی دارد، دنبال این نیست که به دیگران لطمه بزند. بنابراین ما نمی توانیم بگوییم در مقابل دگردوستی، خودخواهی قرار دارد. به نظرم این موضوع دقیق نیست. در این جا باید طیفی از مفاهیم ترسیم شود، و من در این جا از این طیف صحبت می کنم.
آن چیزی که در تقابل با altruism یا دگردوستی قرار می گیرد، بد اندیشی است. بداندیشی شکلی از اگوئیسم است که با خصومت نسبت به دیگران همراه است. به این معنا که تصور بکنید مدیر اداره‌ای تلاش می کند، برخی از افرادی که زیردستش هستند، اصلا رشد نکنند. در عین حال در رشد نکردن آنان هیچ سودی هم نمی برد و برایش هیچ امتیاز از جمله، پول، و منزلت خاصی هم برایش ندارد. موفقیت خاصی پیدا نمی کند، ولی فقط می خواهد آن ها رشد نکنند. و در واقع نوعی از محدود نگاه داشتن آن ها، با هر انگیزه ای مثل حسادت، رقابت، و ... برایش احساس لذت ایجاد می کند.
در واقع چنین شخصی، نوعی بداندیشی به برخی افراد دارد و به آنان لطمه می زند. وارد آوردن لطمات به آنان می تواند در شکل خفیف باشد، یا به شکل حادتری که منجر به قتل آدم ها شود، ظهور و بروز یابد. بنابراین الگویی از زیست وجود دارد که بداندیشانه است. یعنی شکل بسیار خطرناکی از اگوئیسم است که در واقع به شکلی با آسیب زدن به دیگر انسان ها همراه است.
این اگوئیسم با یک اگوئیسم معمولی، که صحبت می کنیم، بسیار متفاوت است. پس یک شیوه الگوی زیست خطرناک وجود دارد که به آن زیست خودخواهانه یا زیست بداندیشانه همراه با خصومت علیه برخی یا بسیاری می گوییم.
اگوئیسم خودخواهانه اما مزورانه
اما بدتر از یک اگوئیسم معمولی و یا قدری بهتر از زیست بداندیشانه، اگوئیسم و شکلی از زندگی وجود دارد که خودخواهانه ولی مزورانه و همراه با تزویر است. یعنی شخص منفعت و علائق و موفقیت و لذت خود را دنبال می کند، ولی آن ها را در لفافه برخی از ارزش های انسانی و اجتماعی بیان می کند؛ برای مثال مطرح می کند به دلیل حفظ کرامت انسان به خطر افتاده، یا به دلیل، فعالیت سیاسی، یا به دلیل انجام فلان حرکت سیاسی، یا امضاء بیانیه سیاسی، دارند من را اخراج یا محدود می کنند.
در حالی که هیچیک از این ها نیست، درواقع او دارد بر اساس اهداف و منافع خود، موضوع را دنبال می کند، ولی آن را در لفافه برخی ارزش های عام بشری، و اجتماعی یا دینی بیان اش می کند و یک "بار" موجه اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و معنوی، به انتخاب های خودش می دهد، در حالی که آن انتخاب هایی که انجام داده است، به طور کامل با انگیزه های فردی و شخصی همراه است، و به هیچ وجه از ارزش های عام اجتماعی، بشری، دینی، و معنوی تبعیت نمی کند.
من این شیوه را الگوی زیست خودخواهانه / مزورانه نام گذاری می کنم که مبتنی بر شکلی از فرهنگ تزویر است که در عین حال می خواهد به نوعی جلوه بدهد که آن ارزش ها را دارد دنبال و رعایت می کند. ولی اینگونه نیست. این الگوی زیست از آن الگوی زیست بداندیشانه قدری بهتر است، ولی همچنان بسیار نامطلوب است.
اگوئیسم ساده
اکنون به الگوی سوم زیست خودخواهانه اما بدون تزویر می رسیم. آدم های زیادی را مشاهده کرده ایم و در زندگی، بارها با آنان مواجه شده ایم. تاکید می کنم که اگوئیسم بداندیشانه بسیار خطرناک است، زیرا شخص اساسا دنبال لطمه زدن به دیگران است. اما اگوئیسم مزورانه، دنبال لطمه زدن به دیگران نیست، بلکه فقط تلاش می کند کنش های خودش را با ارزش های معینی توجیه و موجه سازی بکند.
اما اگوئیسم ساده غیرمزورانه، شکلی از اگوئیسم است که شخص دنبال منفعت و لذت و خواسته های خود است، و آن ها هم اساسا بار اخلاقی خاصی ندارند. خیلی صریح و سریع می گویند که این گونه هستند؛ یا به نفعش بوده چنین انتخابی را انجام بدهد، زیرا لذتش بر اساس انجام این کار تامین شده است.
درواقع این انتخاب، انتخابی بوده که برای او موفقیت به همراه داشته است. این شکلی از اگوئیسم ساده و غیرمزورانه است. این اگوئیسم را باید بشناسیم و اتفاقا کسانی که این الگوی زیست را انتخاب کرده اند، به یک معنا باید آنان را تحسین بکنیم، به این دلیل که دست کم، فرهنگ تزویر را تقویت نمی کند، دست کم دنبال رویکردهای بداندیشانه برای وارد آوردن لطمه به دیگران نیستند. شخص به دیگری لطمه نمی زند، تنها دنبال اهداف ، مقاصد و لذت های خود است. ولی شخص دنبال آن نیست کارمندش رشد نکند و یا فلان موفقیت نصیب اش نشود و از شخص عقب تر بماند.
بنابراین این شیوه، در مقایسه با دوشکل دیگر الگوی زیست بسیار تحسین برانگیزتر است و درواقع باید این گونه افراد را که صادقانه انتخاب های خودشان را بیان می کنند، از این جهت تحسین بکنیم که دست کم به سمت الگوی زیست بداندیشانه، یا در مرحله بعد مزورانه حرکت نمی کنند.
بیشتر بخوانید:
حسن محدثی: سرکوب بدن زنان در جامعه‌ی کاتولیک، برهنگی در عصر جدید را به بار آورد!
چرا تصور می‌شود که ترجیح دین بر حزن است نه شادی؟
گرامیداشت یاد استاد معروف سیاست که به‌دنبال «برجسته کردن ظرفیت‌های دموکراتیک در فقه» بود
ببینید | آیا تغییری در سبک دین‌داری و رفتارهای مذهبی جامعه رخ داده است؟
216216
نظر شما