سمیه علیپور: جشنواره سینما حقیقت طی دو سال برگزاری به واسطه کیفیت برپایی آن، جایگاه ویژه‌ای برای خود یافته و در میان مستندسازان محبوبیت یافته است اما امسال کناره‌گیری 136 مستندساز که در میان آنان اسامی فیلمسازان شناخته شده‌ای نیز مشاهده می‌شود، از یک سو و تغییر مدیران سینمایی و به تبع تغییر برنامه‌ها و نامشخص بودن برخی امور برگزاری سومین دوره جشنواره سینما حقیقت را تحت تأثیر خود قرار داده است، هرچند که دست اندرکاران این جشنواره تأکید می‌کنند که این جشنواره برخلاف مسائلی که امسال با آن مواجه بوده در تاریخ از پیش اعلام شده برگزار می‌شود و هیچ بخشی از آن حذف نخواهد شد.
جشنواره بدون کم و کاست
حدود 10 روز تا شروع به کار سومین دوره جشنواره سینما حقیقت باقی است و این در حالی است که تاکنون اسامی فیلم‌های حاضر در این دوره از جشنواره و اسامی هیأت داوران اعلام نشده است و همه این‌ها موجب می‌شود تا نگرانی‌هایی در مورد کیفیت برگزاری جشنواره سوم به وجود آید. از یک سو وضعیت نامشخص این دوره از جشنواره ابهاماتی را در مورد چگونگی برگزاری این دوره از جشنواره به وجود می‌آورد، از سوی دیگر مسئولان برگزاری جشنواره سینما حقیقت که در دو سال گذشته تجربه‌های خوبی را پشت‌سر گذاشته بودند، تأکید می‌کنند که بدون هیچ نگرانی و برخلاف سختی‌هایی که پیش روی این گروه قرار گرفته، آنان کار خود را انجام داده‌اند و جشنواره سوم سینما حقیقت با همان کیفیت سال‌های گذشته برگزار خواهد شد.
براساس اخباری که از سوی برگزارکنندگان جشنواره اعلام شده، 544 فیلم مستند ایرانی به دبیرخانه جشنواره تحویل داده شده است، از جمع 544 فیلم مستند ثبت شده در دبیرخانه جشنواره، 382 فیلم مستند کوتاه، 127 فیلم مستند نیمه‌بلند و 35 فیلم مستند بلند هستند. 150 فیلم مستند دیگر که تولید دهه 80 هستند نیز به صورت مستقل و جهت نمایش در بخش‌های جنبی جشنواره سینما حقیقت، نظیر مستندهای علمی- پزشکی، فرش ایرانی، مقاومت و بیداری، مستندهای سینما، مستند- تجربی و مستند انیمیشن به دبیرخانه جشنواره ارجاع شدند. این آثار در سه گروه مستندهای کوتاه (زیر 30 دقیقه)، نیمه بلند (از 30 تا 60 دقیقه) و بلند (بالای 60 دقیقه) به رقابت با یکدیگر می‌پردازند.
725 فیلم مستند خارجی نیز به دفتر جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت ارسال شده تا پس از انتخاب نهایی و در سه گروه مستندهای کوتاه (زیر 30 دقیقه)، نیمه بلند (از 30 تا 60 دقیقه) و بلند (بالای 60 دقیقه)، به نمایش عمومی درآیند. امسال جایزه تازه‌ای نیز به جوایز جشنواره اضافه شده است. جایزه جدید جشنواره با عنوان تندیس ابن‌سینا باتوجه به اهمیت و ضرورت تولید و نمایش مستندهای علمی با گرایش پزشکی به سه مستندساز برگزیده و جوایز نقدی اهدا خواهدشد. همچنین همانند هر سال در این دوره از جشنواره هم طرح‌های نو و برگزیده‌ای از طریق صندوق مستند ایران مورد حمایت قرار می‌گیرند.
در روزهایی که بحث تغییر مدیران سینمایی بیش از پیش جدی‌شده، محمدرضا جعفری‌جلوه، معاون سینمایی سابق وزیر ارشاد در تاریخ هفدهم شهریور ماه، حدود 20 روز قبل از حضور جواد شمقدری در معاونت امور سینمایی با شورای برگزاری جشنواره دیدار کرد. او در این دیدار اظهار داشت: «مجموعه فعالیت‌های «مرکز» در دوره جدید، فصل نوینی را در عرصه سینمای مستند، تجربی و انیمیشن رقم زده و سبب‌ساز کشف و معرفی جوانان خلاق و با تجربه و استعدادهای آینده‌ساز سینمای پُرافتخار ایران اسلامی شده است.
برگزاری موفق دو دوره جشنواره سینما حقیقت نیز ضمن پویایی و رونق سینمای مستند ایران، به مأمنی برای سینماگران فهیم و داعیه‌داران ارزش‌های ناب در سطح منطقه‌ای و جهانی بدل گردیده تا ویژگی‌ها و قابلیت‌های فرهنگی این مملکت اسلامی را عیان سازد. امیدوارم سومین جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت، با قدرت افزون‌تر و شرایط بهتر و با همکاری بخش‌های مختلف و با حضور پرنشاط فیلمسازان و علاقه‌مندان این عرصه برگزار شود.»
نمره بالای سینما حقیقت
فرصتی که جشنواره سینما حقیقت برای نمایش فیلم‌های مستند به وجود می‌آورد، مورد توجه مستندسازان است. علی محمد قاسمی مستندساز ما با اشاره به اهمیت این مسئله در مورد برگزاری جشنواره سینما حقیقت می‌گوید: «اگر در یک نگاه بدبینانه تنها کارکرد جشنواره «سینما حقیقت» را نمایش فیلم‌های مستندسازان جوان و تعدادی از مستندهای روز دنیا بدانیم، بازهم باید نمره بالایی به این جشنواره تخصصی بدهیم.» او ادامه می‌دهد: «فارغ از بحث سینمای مستند جشنواره سینما حقیقت امروز یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های سینمایی ایران است و اگر بخواهیم تأثیر این جشنواره را بر سینمای مستند ایران مورد ارزیابی قراردهیم، بی‌تردید به نتایج امیدوارکننده‌ای دست خواهیم یافت.
دست‌یابی به مستندهای خوب دنیا با اینکه در نگاه اول ساده به نظر می‌رسد، اما چندان کار راحتی نیست و همین که جشنواره‌ای این فرصت را فراهم می‌آورد تا این فیلم‌ها در سالن‌های سینما به نمایش دربیایند، در جای خود کار ارزشمندی است.» کارگردان مستند «گزارش شنبه» نسل جوان مستندساز را نسلی خوش‌شانس قلمداد می‌کند و می‌گوید: «امروزه شرایط و امکانات متفاوتی نسبت به گذشته در اختیار نسل جدید مستندساز قرار دارد. در واقع دوربین‌های دیجیتال با کیفیت بالا و البته ارزان قیمت این امکان را فراهم آورده تا مستندسازان با کم‌ترین هزینه‌ها، دست به تولید آثارشان بزنند و حداقل آن‌چنان دغدغه بودجه و سرمایه اولیه نداشته باشند. این امکان خوبی است که در گذشته وجود نداشت.»
قاسمی همین مسئله را یکی از دلایل افت کیفیت کار سینماگران جوان عرصه مستند ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «به نظر می‌رسد عدم تسلط بر تکنیک و ابزار سینمای مستند، نوعی شلختگی را بر آثاری که به این شکل، سهل و آسان ساخته می‌شوند حاکم کرده است. همین باعث شده دقت نظرها و ظرافت‌هایی را که نسل قبلی به دلیل ارزش نگاتیو در کار خود لحاظ می‌کرد، در آثار نسل جدید کمتر مشاهده کنیم.»
بها دادن به جشنواره مستند
منوچهر طیاب، مستندساز در مورد برگزاری جشنواره سینما حقیقت می‌گوید: «هر پدیده‌ای که متصل به فرهنگ است را باید فارغ از بحث‌هایی چون بها دادن یا بها ندادن ارزیابی کنیم. فرهنگ حقیقتی است سیال که خود، موتور خود است و با بی‌تفاوتی و بها ندادن، هرگز آسیب نمی‌بیند و از کار نمی‌افتد. هر کجای ایران، هر حرکتی در راستای رشد و اعتلای «سینمای مستند» انجام پذیرد، من بی‌شک از آن حمایت و پشتیبانی خواهم کرد. ما وظیفه داریم جشنواره‌ها و گردهمایی‌های حوزه سینمای مستند را مغتنم بداریم که نقطه اوج و تعالی آن هم جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت است. نیازی نیست مسائل فرهنگی را در بوق و کرنا کنیم. فرهنگ، ستون فقرات یک جامعه و همواره ساری و جاری است و نویسنده‌ها، شعرا، موزیسین‌ها و. . . در هر شرایطی، کار خود را انجام داده و تولید فرهنگ کرده‌اند.
کارگردان مستند «دریای پارس» شرایط فعلی سینمای مستند ایران را به لحاظ دسترسی به امکانات فنی و تصویربرداری، برای مستندسازان جوان مطلوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «قبلاً در خصوص فیلمسازی مشکلاتی وجود داشت، اما امروزه با ورود تکنولوژی دیجیتال، موانع گذشته از سر راه تولید برداشته شده است. وظیفه جشنواره‌ها این است که فرهنگ را در سهل‌ترین شکل ممکن به مخاطبان خود عرضه کنند. یعنی ارگان‌های مسئول باید این فعالیت‌ها را زیر یک سقف گردآوری کنند تا دسترسی به آنها آسانتر شود.
حُسن جشنواره‌ها فقط در همین موضوع است و قرار نیست که جشنواره‌ها، فرهنگ‌سازی کنند. فرهنگ همواره وجود داشته و عاملی مانند جشنواره، تنها کمک می‌کند تا این فرهنگ، زیر یک سقف به خواستاران و دوستدارانش عرضه شود.» او با اشاره به شعار دوره سوم جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت که «سینمای مستند برای همه» است، نقش رسانه‌ها را در کمک به فراگیر شدن سینمای مستند مهم ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «این فرهنگ باید به هر طریق، در اختیار مردم قرار داده شود. چرا نباید صدا و سیما یکی از باکس‌های نمایش خود را به پخش دائمی فیلم‌های مستند اختصاص دهد؟ البته نمی‌خواهم بگویم تاکنون هیچ فعالیتی نشده، اما مهم استمرار یک حرکت است.»
اعتماد به مستندسازان جوان
رهبر قنبری، کارگردان سینمای ایران و یکی از فعالان عرصه فیلم مستند با مهم خواندن جشنواره بین‌المللی سینما حقیقت برای اکثر مستندسازان می‌گوید: «جشنواره سینما حقیقت یک کُل است، اما باید ببینیم که در کنار جشنواره، آیا این امکان فراهم می‌شود تا چهار یا پنج استاد مستندساز، ورک‌شاپ برگزار کنند یا خیر. باید ببینیم نظام مراوده و تبادل نظر در این جشنواره چگونه است. آیا می‌خواهیم در حاشیه آن، با دوستان خودمان مجالست کنیم یا قرار است میزبان یکسری از مستندسازان بزرگ و صاحب‌نام جهان باشیم. نمی‌گویم وجود همه مستندسازان بزرگ و صاحب‌نام جهان در جشنواره ضروری است، اما حضور آنها باعث می‌شود تا کوچک‌تر‌ها از بزرگ‌ترها یاد بگیرند و کیفیت کار خود را بالا ببرند.»
او حضور مستندسازان برجسته بین‌المللی در جشنواره سینماحقیقت و هم‌اندیشی مستندسازان داخلی با آنها را بزرگ‌ترین رسالت و هدف جشنواره عنوان می‌کند و می‌گوید: «چه اشکالی دارد مایکل مور یا الیور استون هم با فیلم‌های‌شان در این جشنواره حضور داشته باشند؟ مدیران ما در برگزاری چنین جشنواره‌هایی باید همه جانبه و باز عمل کنند و این بسیط عمل کردن، نتیجه نگاهی است که منظرگاه آن را فرهنگ و هویت فرهنگی تشکیل می‌دهد. به نظر من دوره دوم جشنواره سینما حقیقت با این ویژگی قرابت بیشتری داشت و معقول‌ترین نگاه این است که انتظار بالاتری از جشنواره سوم سینما حقیقت داشته باشیم.»
نظر شما