صفرهایی که بانک مرکزی بزرگ می کند/ نگاهی به دلایل حذف صفر از پول ملی

علی پاکزاد: بانک مرکزی بنابر دلایل زیر قصد دارد واحد پولی ملی را تغییر داده و تعدادی از صفرهای مندرج بر روی اسکناس ها را حذف کند:
• استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره
• مشکلات مترتب در زمینه های محاسباتی و حسابداری دفاتر
• نا امنی در حمل مقادیر زیاد پول حتی برای مبادلات روزمره
• معطل شدن در صف بانکها و معضلات شمارش حجم بالای اسکناس و سکه
• عدم استفاده از نام واحد پول رسمی (رالو) در مبادلات جامعه و جایگزینی آن با واژه غیررسمی تومان
• اجبار در استفاده از ایران‌چک در عین حال که ایراداتی حقوقی بر آن مترتب است
• بالابودن استهلاک اسکناس به دلیل نگهداری آن در حجم زیاد
• هزینه بالای چاپ و امحای اسکناس با توجه به حجم انبوه اسکناس در جریان
• عدم کاربرد اضعاف پول ملی (دینار و رالس) علیرغم تصریح در قانون پولی و بانکی کشور به دلیل فقدان قدرت خرید لازم
• استهلاک بالای دستگاه‌های خودپرداز در کشور به دلیل استفاده مکرر ناشی از کوچک بودن قطع اسکناس‌ها و در نتیجه افزایش هزینه‌های مترتب بر این بخش از پرداخت‌های الکترونیکی
• خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی کشور
این دلایل طی یک سال گذشته بارها از زبان مدیران بانک مرکزی بیان شده است و روز گذشته نیز مدیرکل اقتصادی بانک مرکزی در گفتگویی که با روابط عمومی این بانک انجام داده است دوباره به تکرار این دلایل پرداخته و در پاسخ به ایرادهایی که کارشناسان اقتصادی در مورد اجرای چنین اقدامی توضیحاتی را بیان کرده است. (مشروح گفتگو)
اگر نگاهی داشته باشیم به دلایل مطرح شده می بینیم حداقل 7 مورد از 11 مورد مطرح شده مربوط به مشکلات حمل و نقل پول نقد و مسائل مترتب بر آن از جمله فرسودگی پول است، این موضوع در دنیا و البته کشور خود ما از طریق توسعه مبادلات الکترونیکی و پول الکترونیکی بر طرف شده و در عمل مشکلات ناشی از استفاده از پول نقد از این طریق کاهش پیدا کرده و البته تاکید بر نقل و انتقالات الکترونیکی افزایش امنیت دارایی ها، کاهش هزینه ها و در نهایت شفافیت اقتصادی را به همراه داشته و امروزه بحث مبارزه با پول شویی در جهان بدون تکیه بر ابزارهای بانکداری الکترونیک معنی پیدا نمی کند.

سیستم بانکی می تواند به جای تحمیل هزینه سنگین تغییر واحد پول ملی برنامه توسعه خدمات الکترونیکی را سرعت بیشتری بدهد. در حال حاضر و بنابر آمارهای بانک مرکزی به ازای هر ایرانی حدود دو کارت بانک الکترونیکی صادر شده است و میزان همه گیری این نوع خدمات به حد چشم گیری در کشورافزایش پیدا کرده و در صورت تنوع پیدا کردن خدمات بانکداری الکترونیک می توان بخش عمده ای از هزینه هایی بانک مرکزی که به بهانه آن تلاش دارد واحد پول کشور را تغییر دهد، کاهش داد.

تجارب جهانی و نقض نیاز به حذف صفر
البته شاهد این مدعا در صحبت های مدیرکل اقتصادی بانک مرکزی نیز موجود است، وی در بخشی که به تاریخچه حدف صفر از پولهای ملی پرداخته، تاکید دارد از دهه 90 به این سو روند حذف صفر در کشورهای جهان کاهش پیدا کرده است و این دقیقا دورانی است که توسعه اینترنت در جهان امکان نقل و انتقال الکترونیکی پول را به سطح معاملات خرد و به درون خانه ها کشانده است و در عمل می بینیم این سیاست کمتر مورد استفاده قرار گرفته است.

البته برنامه ترکیه به عنوان سوژه مورد علاقه تدوین کنندگان طرح حذف صفر نیز بیش از دلایل اقتصادی ریشه در مباحث سیاسی و نوعی قدرت نمایی اقتصادی این کشور دارد، کشوری که به هر وسیله ای تلاش دارد ثابت کند لیاقت پیوستن به اتحادیه اروپا را دارد، ولی می بینیم بنا به گفته مدیرکل اقتصادی بانک مرکزی از سال 2000 به این سو تنها کشوری که دست به این اقدام زده زیمباوه است که در سال 2008 به حذف 9 صفر اقدام کرده است، کشوری جنگ زده که زیر ساخت های خدمات الکترونیک درآن معنی ندارد و البته کشورهای غنا و رومانی در سالهای 2005 و 2007 از این قاعده مستثنی نیستند.

نکته بعد آنکه بخش زیادی از این هزینه های مورد اشاره ناشی عملکرد نامناسب بانک مرکزی در مدیریت نظام پولی کشور و تن دادن به استقراض مداوم دولت از نظام بانکی کشور دارد، استقراضی که در پی آن تورم در کشور به صورت بیماری مزمن درآمده و البته بانک مرکزی ایران در دوران مدیریت محمود بهمنی (یعنی طراح بحث حذف صفر) رکوردهای جدیدی در این بخش به دست آورده است، هم از نظر چاپ اسکناس و هم از نظر تن دادن به استقراض بیشتر دولت از سیستم بانکی.

هزینه هایی که به ان اشاره نمی شود
جالب اینجاست که مدیران بانک مرکزی هیچ اشاره ای به هزینه های اجرای چنین طرحی نمی کنند، در حال حاضر بر اساس اخرین اطلاعات منتشر شده از سوی بانک مرکزی حجم اسکناس و مسکوکات در اختیار مردم و سیستم بانکی در پایان سال 1389 به رقمی معادل 75.8 هزار میلیارد تومان است، هزینه انتشار هر ریال اسکناس بر اساس ارقام مندرج در ترازنامه سال 86 بانک مرکزی به رقمی در آن سال حدود 0.03 ریال است با این حساب هزینه جایگزینی همین میزان اسکناس در گردش به رقمی معادل 20 هزار میلیارد تومان می رسد البته با در نظر گرفتن این نکته که با کاهش صفرها تعداد اسکناس ها کاهش می یابد هزینه این جابجایی نیز کمتر خواهد بود ولی حتی اگر این هزینه به رقمی حدود 3 هزار میلیارد تومان کاهش پیدا کند( البته بدون لحاظ کردن دیگر هزینه ها که در تغییر ساختارهای پولی و محاسباتی به بدنه اقتصاد تحمیل می کند) با هم این هزینه توجیه ندارد، زیرا با توجه به شرایط تورمی اقتصاد ایران که در طول یک سال گذشته شاهد نصف شدن ارزش پول ملی هستیم(افزایش قیمت برابر دلار و ریال) ، کمتر از ده سال دوباره صفرهای پاک شده به روی اسکناس ها باز می گردند و بر خلاف ادعای مدیر کل محترم بانک مرکزی عمر این رویا به زحمت پنج سال خواهد بود و نه نیم قرن.
یادمان نرود کشوری مانند ترکیه ، قبل از آنکه صفرها را از روی پول خود پاک کند ابتدا موانع توسعه اقتصادی خود را پاک کرد؛ آیا واقعا در چند سال اخیرمدیران اقتصادیو پولی کشورما تمام مشکلات را از سر راه اقتصاد ملی پاک کرده اند که نوبت به حذف صفر و پرداختن به حواشی نظام پولی و اقتصادی کشور رسیده است؟
/31222