شاد بودن ربطی به پول داشتن یا نداشتن ندارد؟

کاهش شادی چه آسیبهایی به جامعه وارد می کند و چه چیز باعث آن شده است؟سال گذشته در همین زمینه میزگردی را با حضور سعید معیدفر عضو انجمن جامعه شناسی و استاد دانشگاه، فرید براتی سده روانشناس و مدرس دانشگاه علامه طباطبایی و سید محمود علوی نماینده ولی فقیه و رئیس سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران و عضو مجلس خبرگان برگزار کردیم.که خواندن خلاصه ای از آن خالی از لطف نیست.

در گذشته مردم با کمترین امکانات شاد بودند و از هرفرصتی مثلا شب نشینی های خانوادگی استفاده می کردند تا دور هم باشند . اما امروز با وجود این همه پیشرفت و امکانات به نظر می رسد مردم سردر گم هستندو شادی را گم کردند؟
معیدفر:به هرحال در این 50 سال به طور خاص جامعه تغییرات اساسی داشته است و به لحاظ جامعه شناختی،جامعه سنتی با آن روابط و ساختار گذشته وجود ندارد و به تدریج پوست انداخته و تغییر شکل داده است. خانواده در دنیای مدرن ماننند گذشته وسیع و گسترده نیست و مانند گذشته که گاهی سه نسل خانواده در کنار هم زندگی می کردند،الان خانواده ها محدود هستند و حتی گاهی فرزندان مجبور به زندگی در کنار پدر یا مادر خود هستند.
این مختص ایران نیست،اما نکته مهم این است که در جوامع غربی هم که خانواده کارکرد خود را تغییر داده است جامعه این خلاء ها را پر می کند و به عبارتی عرصه عمومی فعالتر شده است و بخش هایی از عملکرد خانواده به نهاد ها واگذار شده است. دراینجا سوال من این است که آیا در کشور ما هم چنین است؟ و ما با کوچک شدن خانواده توانسته ایم این خلاء ها را پرکنیم ؟متاسفانه چنین نیست و به ویژه در دهه های اخیر عرصه عمومی به شدت بسته شده است، که به جنگ، مسائل اقتصادی و مسائل دیگری مربوط می شود.در تمام این سالها ما اولین تجربه شادی عمومی را بعد از بازی ایران و استرالیا داشتیم که مردم بیرون آمدند و این موضوعِ روز شد اما کار جدی درباره آن انجام نشد.بنابراین وقتی فرد نتواند شادی خود را در جامعه پیدا کند به دنبال شادی فردی می رود که این روزها می بینیم بسیار شایع شده است.

عده ای معتقدند که مسائل و مشکلات اقتصادی در کاهش شادی موثر است.در شادی کردن موضوع اقتصادی چقدر مطرح است؟
معیدفر:انسان ذاتا یک موجود اجتماعی است. من مثالی برای شما می زنم ،وقتی فردی در یک آزمون استخدامی قبول می شود به خاطر جایگاهی که در جامعه پیدا می کند شادی درونی دارد بنابراین چون جامعه او را به رسمیت می شناسد تا حدی می تواند احساس رضایت داشته باشد و این ربطی به اقتصاد ندارد. در این جامعه افراد یکدیگر را دوست دارند.در یک جمله می خواهم بگویم که فرد باید احساس کند که در جامعه دخیل است و مشارکت دارد تا انگیزه پیدا کند.
اما در جامعه ما از وقتی کودک پا به مدرسه می گذارد به خاطر فاصله طبقات اجتماعی که وجود دارد دچار غم می شود و این احساس با فرد بزرگ می شود.نهایتا در دستیابی به یک شغل مناسب ناکام و در یک رابطه سلطه مغلوب می شود و همین شادی درونی را در فرد از بین می برد.
از طرفی در کشور ما سطح انتظارات مردم لجام گسیخته است و نمی توان به آن پاسخ داد ، در اینصورت فرد نمی تواند شاد باشد و به سمت رفتارهای ناهنجار می رود که می تواند تخریبی باشد مثل بی خیالی و تصنعی شاد بودن که این شکل از خود بیگانه شدن شادی است.بنابراین شادی ربطی به شرایط اقتصادی ندارد.
براتی: عوامل اقتصادی در احساس شادی بسیار مهم نیستند.شما نگاه کنید همه آدمهای ثروتمند که شاد نیستند.من باز هم به تحقیقات خارج از کشور اشاره می کنم. یک روان شناس به نام دانیر سطح شادی افراد پولدار در نیویورک را با افراد فقیر در بمبئی مقایسه کرده و ثابت کرده است که شادی آنها با هم تفاوتی نداشته است.
در بحث تاثیر شرایط اقتصادی در شادی باید به احساس عدالت و بی عدالتی اشاره کرد که در شادی تاثیر می گذارد.در روان شناسی بحثی به نام تردمیل شادی وجود دارد،وقتی در روی تردمیل هستید هرقدر که حرکت می کنید باز بر روی نقطه اول قرار دارید،در رابطه پول و شادی هم همینطور است،ممکن است از پولدار بودن شاد باشید اما بعد از مدتی به نقطه اول باز می گردید و شرایط عادی می شود.

به نظر شما چگونه می توان این شادی را به خانواده ها و جامعه برگرداند؟
براتی :همانطور که می دانید یک بخشی از شادی جنبه وراثتی دارد.اما بخش زیادی از آن به شرایط کاری و محیطی مربوط می شود. یک بخش دیگر هم مطابق تحقیقاتی که در خارج از کشور انجام شده عوامل ارادی است که فرد انتخاب می کند تا انجام دهد.به قدری در جامعه استرس وجود دارد که فرد نمی تواند شاد باشد.
در یک جمله می توان گفت که شادی لودگی نیست بلکه احساس رضایت دورنی است که فرد بتواند با اراده و اختیار انتخاب وعمل کند.یعنی هرقدر فرد بتواند کارهایی که متناسب با توانمندیهایش باشد را انجام دهد بیشتر احساس شادی درونی کند اما در مدرسه،اداره و دانشگاه این طور نیست.در بحث شادی فردی باید به این موضوع هم اشاره کنم که افراد به ویژه نیاز دارند که شاد باشند و به دنبال شادی بروند و اگر نتوانند درست حرکت کنند به سمت شادی های کاذب می روند.بنابراین همانطور که آقای دکتر معیدفر هم فرمودند متاسفانه در جامعه ما هیچ چیزی در عرصه عمومی جایگزین نشده است.

آقای علوی مستندات فقهی موجود درباره شادی در دین اسلام وجود دارد؟
علوی: اسلام دین طبیعت و فطرت انسان است و در نگاهی فراگیر همه نیازهای طبیعی انسان را در نظر گرفته و بر پایه مصالح و سود و زیان انسان، به آنها پاسخ مناسب می دهد. شادی و اندوه، در جای خود مورد نیاز انسان هستند و اسلام هر یک را در جای طبیعی خود برای انسان می پسندد. حضرت علی(ع) می فرماید: «شادی انبساط خاطر و نشاط می آورد و غم و اندوه، دل را گرفته و نشاط را برمی چیند.» .
اما آنچه مهم است، منشاء شادمانی و یا اندوه است، که دل انسان را چه چیزی شاد و یا دچار اندوه کرده است. بنابراین شادی گاه کاذب و گاه صادق است و به عبارت دیگر گاه سالم و گاه ناسالم است. قرآن شادی قارون به ثروت انباشته خود را کاذب دانسته و ثروت را نه ابزار شادمانی بلکه ابزار نیکوکاری و احسان و زندگی شرافتمندانه، و پرداختن به آخرتی سعادتمندانه بر می شمرد و در جایی دیگر شادی های کاذب و سر مستی های ناروا را زمینه ساز آخرتی ناخوشایند می داند.

با اینحال یکی از مسائل امروز درک نادرست از شادی سالم و غیر سالم است، چه ملاکی برای بازشناسی آنها داریم ؟
علوی: اسلام آن شادی و اندوه را قبول دارد که از رفتار اختیاری خود انسان سرچشمه گرفته شده باشد، و رویدادهای غیر اختیاری را شایسته شادی و اندوه نمی داند. قرآن به ما سفارش می کند که بخاطر آنچه از دست داده ایم (مال، بستگان و موقعیت و...) ناراحت نباشیم و به خاطر آنچه به دست می آوریم از شادمانی خود را گم نکنیم زیرا آنچه از دست رفته، برای رفتن بوده، و آنچه به دست آمده ماندگار نیست. حضرت علی(ع) می فرماید: شادمانی تو بیشتر به خاطر کار خیری باشد که انجام داده ای، و اندوهت بیشتر برای کار خیری باشد که از دست داده ای و در سخنی دیگر می فرماید: شادی مؤمن آن گاه است که پروردگارش را اطاعت کند، و اندوهش آن گاه که گناهی مرتکب شود. امام صادق(ع) نیز شادی نشأت گرفته از سه خصلت وفاداری، رعایت حقوق دیگران و ایستادگی در برابر سختی ها را می ستاید.

45232