به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، أمیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه نکاتی درباره «لزوم همراهی فقر با عفاف و غنا با شکر» بیان می کنند که تقدیم شما فرهیختگان می شود:
حکمت ۶۸:
«الْعَفَافُ زِینَةُ الْفَقْرِ، وَ الشُّکْرُ زِینَةُ الْغِنَی.»
ترجمه:
عفت زینت فقر و شکرگزاری زینت غناست.
شرح:
زینت فقر و غنا:
امام(علیه السلام) در این گفتار حکیمانه اش از زینت فقر و زینت غنا سخن می گوید و می فرماید: «خویشتن داری و عفت زینت فقر و شکرگزاری زینت غناست»; (الْعَفَافُ زِینَةُ الْفَقْرِ، وَالشُّکْرُ زِینَةُ الْغِنَی).
فقیر در معرض آفات مختلفی قرار دارد: اظهار حاجت توأم با ذلت، دست بردن به سوی اموال حرام، ناسپاسی در برابر خداوند و مانند اینها. اما اگر خویشتن دار باشد نه دست حاجت به سوی لئیمان می برد و نه عزت نفس خود را زیر پا می گذارد، نه آلوده حرام می شود و نه زبان به ناشکری می گشاید، بنابراین عفت به معنای خویشتن داری، زینت فقر است، از این رو خداوند از این گونه فقیران در قرآن مجید با عظمت یاد کرده و می فرماید: «(لِلْفُقَراءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللّهِ لاَ یَسْتَطِیعُونَ ضَرْباً فِی الأَْرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِیَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیمَاهُمْ لاَ یَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحَافًا); (انفاق شما مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا در تنگنا قرار گرفتند (از وطن خود برای شرکت در میدان جهاد آواره شده و در تأمین زندگی وامانده اند) آنها نمی توانند (برای تأمین روزی) مسافرتی کنند و از شدت خویشتن داری افراد ناآگاه آنها را بی نیاز می پندارند; اما آنها را از چهره هایشان می توانی بشناسی. آنان هرگز با اصرار چیزی از کسی نمی خواهند».(۱) این همان عفت است که زینت فقر است.
البته باید توجه داشت که عفت معنای عام و معنای خاصی دارد: معنای خاص آن پاکدامنی در مقابل آلودگی های جنسی و معنای عام آن هر گونه خویشتن داری در برابر گناه و کارهای زشت و پست است.
در حدیث دیگری از امام(علیه السلام) در غررالحکم می خوانیم: «مَنْ عَفَّ خَفَّ وِزْرُهُ وَعَظُمَ عِنْدَاللّهِ قَدْرُهُ; آن کس که عفاف پیشه کند بار گناهش سبک و قدر و مقامش در پشگاه خدا افزون می شود».
اما در مورد غنا که بهترین زینت شکرگزاری است; نه تنها شکر لفظی بلکه شکر عملی. اغنیا و ثروتمندانی که شکر عملی به جا می آورند، به نیازمندان کمک می کنند، در کارهای خیر و عام المنفعه سرمایه گذاری می نمایند، به آنها که وام می خواهند وام می دهند و حتی به کسانی که محتاجند و روی سؤال ندارند به طور پنهانی کمک می کنند آنها برترین زینت را در زندگی برای خود فراهم کرده اند، در پیشگاه خدا آبرومندند و در برابر خلق خدا نیز دارای شخصیت و آبرو و چه زینتی از این بالاتر.
اما اگر غنیّ راه طغیان پیش گیرد، در کمک به دیگران بخل بورزد، آلوده شهوات و عیش و نوش گردد، در نظر همه زشت و منفور خواهد شد.
البته همه باید شکر نعمت های خدا را به جا آورند; ولی این کار برای آنها که مشمول نعمت بیشتری هستند زیبنده تر، بلکه لازم تر است.
شکر نعمت را باید از پیامبران بزرگ الهی یاد گرفت; سلیمان که ملک و حکومت بی مانندی داشت و جن و انس سر بر فرمان او بودند و بسیاری از قوای زمین و آسمان در خدمت او قرار داشتند هنگامی که می بیند یکی از شاگردانش به نام «آصف بن برخیا» چنان مقام والای روحانی پیدا کرده که می تواند تخت «بلقیس» را در یک چشم بر هم زدن از شهر سبأ به شام نزد وی حاضر کند می گوید: «(هَذَا مِنْ فَضلِ رَبِّی لِیَبْلُوَنِی أَشْکُرُ أَمْ أَکْفُرُ); خداوند چنین نعمتی را در اختیار من گذاشته تا مرا بیازماید که آیا شکر نعمت به جای می آورم یا نه (و به یقین من شاکر و سپاس گزار اویم».(۲)
شکرگزاری نه تنها برای غنیّ زینت، بلکه موجب فزونی نعمت است. رسول خدا(صلی الله علیه وآله)» فرمود: «مَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَی عَبْد بَابَ شُکْر فَخَزَنَ عَنْهُ بَابَ الزِّیَادَةِ; خدا درِ شکرگزاری را به روی کسی نگشود که زیادی نعمت را از او باز دارد»(۳). (۴)
پی نوشت:
(۱). بقره، آیه ۲۷۳.
(۲). نمل، آیه ۴۰.
(۳). کافی، ج ۲، ص ۹۴، ح ۲.
(۴). سند گفتار حکیمانه: این سخن حکمت آمیز پیش از نهج البلاغه در کتاب تحف العقول در وصیت امام به فرزند دلبندش امام حسن(علیه السلام) آمده است و نیز مرحوم مفید پیش از نهج البلاغه آن را در ارشاد نقل کرده و این جمله را نیز بر آن افزوده است: «وَالصَبْرُ زینَةُ البَلْوی». (مصادر نهج البلاغه، ج ۴، ص ۵۴).
منبع: کتاب پیام امام امیر المومنین (علیه السلام)، شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه
نظر شما