گفت‌وگو با دکتر بقایی ماکان در سالروز درگذشت علامه اقبال لاهوری

معصومه جوادی نسب - دین واقعی چیست، سرنوشت بشری و عبور ارزشمند، رزایل و امور عاری از ازرش، معنای زندگی دینی، جهان مادی، مفهوم خدا، انسان کامل و حقیقت زندگی» عمده ترین مسایل هستند که علامه اقبال مطرح می کند.  دکتر "محمد بقایی ماکان"به بهانه اول اردیبهشت سالگرد درگذشت علامه اقبال لاهوری پاسخگوی چند پرسش ما درباره این اندیشمند مسلمان شد.

دکتر "محمد بقایی ماکان" معتقد است: اندیشه های اقبال همچنان تازه و ناب می تواند امروز در جامعه جهانی مطرح شود و همچنان پاسخگوی بسیاری از مسائل اخلاقی و فکری بشر باشد. اما غفلت ما در بازتاب این اندیشه ها و غلبه دیگران اجازه نداده تا اقبال به درستی برای جهانیان شناخته شود."

اینها در حد حرف باقی مانده است

وی با انتقاد از وزارت ارشادو دیگر دستگاه های فرهنگی به دلیل عدم توجه به آثار اقبال پژوهی گفت:" برای من شگفت‌انگیز این است که در ایران از اقبال بسیار صحبت می‌شود و از سوی مدیران برجسته فرهنگی و رسمی کشور تاکید فراوان می‌شود که باید در اقبال‌پژوهی فعالیت کرد اما اینها در حد حرف باقی مانده است. تجربه 30 ساله من در اقبال‌شناسی نشان می‌دهد که هیچ کمک، مساعدت و همکاری با کسانی که در این رشته فعالیت دارند نه تنها نمی‌شود بلکه گاه تا حد بی‌اعتنایی هم پیش می‌رود.

مثال بارز آن هم این است که وزارت ارشاد در خرید این آثار هیچ تفاوتی با نازل‌ترین کتاب‌ها قائل نمی‌شود؛ برای نمونه کتابی از اقبال منتشر کردم تحت عنوان «سیر حکمت در ایران» که بررسی دقیقی است که اقبال از اندیشه‌های برآمده از ایران در طول تاریخ، از زمان زرتشت تا عصر حاضر انجام داده است؛ ترجمه آن هم بسیار مشکل و وقت گیر بود. جالب اینکه وقتی ناشر این کتاب را همراه با کتاب دیگری که به گفته او از شعرهای جدید شاعری تازه به چرخ آمده بود به دفتر حمایت از مولفین و مصنفین وزارت ارشاد فرستاد؛ وزارت ارشاد از آن کتاب 300 نسخه خرید اما از کتاب اقبال هیچ. متاسفانه باید گفت این مثال نمونه‌ای است برای همه کسانی که در مسیر تحقیقات بسیار فرساینده تلاش می‌کنند اما از سوی کسانی که باید به آنها توجه کنند عنایتی صورت نمی‌گیرند."

دین واقعی چیست؟  معنای زندگی دینی چیست؟

این اقبال شناس برجسته کشور افزود:"دین واقعی چیست، سرنوشت بشری و عبور ارزشمند، رزایل و امور عاری از ازرش، معنای زندگی دینی، جهان مادی، مفهوم خدا، انسان کامل و حقیقت زندگی» عمده ترین مسایل هستند که علامه اقبال مطرح می کند.  نوآوری‌های اقبال در زمینه‌های مختلف فکری باعث شده تا بسیاری از متفکران نواندیش پیرو اندیشه‌های او شوند یا آن‌چه را که او بیان داشته، به زبان دیگر مطرح سازند؛ مانند «رجوع به خویشتن» که برگرفته از فلسفه‌ی خودی اقبال است، یا دگراندیشی، عمل‌گرایی، نواندیشی و اگزیستانسیالیسم الهی و دیگر دیدگاه‌هایی که اقبال آن‌ها را روشمند و در شرق مطرح کرد؛ از این‌رو او همواره مورد ستایش بسیاری از مشاهیر جهان از غرب تا شرق قرار گرفته است؛ به طوری‌که تا سال 1978 نزدیک به 18هزار مقاله، کتاب و رساله درباره‌ی او به چاپ رسیده است. "

درباره کتاب معنای زندگی از نگاه مولانا و اقبال

وی درباره یکی از آثارش با عنوان «معنای زندگی از نگاه مولانا و اقبال» گفت :" این کتاب اثری است که به دیدگاه های این دو شاعر و متفکر در باب زندگی می پردازد. موضوعات مربوط به زندگی انسان ها را با استفاده از دیدگاه های این دو شاعر و متفکر مورد تجزیه و تحلیل قرار داده ام و نگاه مولانا و اقبال را با توجه به تلاش های دنیای معاصر با یکدیگر تطبیق دادم. نویسنده این کتاب نظیر قیصر است که قبلا نیز از او کتابی را درباره اقبال لاهوری ترجمه کرده بودم او نیز با توجه به شناختی که در حوزه روان شناسی و مثنوی و اندیشه دارد و هم از آنجایی که اقبال شناس معروفی است از مجموع آگاهی های خودش این اثر ارزنده را پدید آورده است."

محمد بقایی ماکان با اشاره به سالگرد درگذشت این اندیشمند پاکستانی الاصل ایران‌دوست، خاطرنشان کرد: به همین مناسبت، همایشی بین‌المللی با حضور 150 اقبال‌شناس از سراسر جهان و کشورهای فارسی‌زبان در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شده که در آن نشست‌هایی با شرکت استادان ادبیات فارسی ایران و پاکستان برگزار می‌شود و مشورت‌هایی برای انجام مبادلات فرهنگی به منظور ترویج زبان فارسی در کشورهای فارسی‌زبان انجام می‌گیرد. "

درباره علامه اقبال

محمد اقبال لاهوری یا علامه محمد اقبال (متولد 18 آبان 1256 در سیالکوت و درگذشته در اول اردیبهشت سال 1317 در لاهور)، شاعر، سیاستمدار و متفکر مسلمان پاکستانی بود که شعرهای زیادی به زبان‌های فارسی و اردو سروده ‌است. اقبال نخستین کسی بود که ایده‌ی یک کشور مستقل را برای مسلمانان هند مطرح کرد که در نهایت منجر به ایجاد کشور پاکستان شد. او در پاکستان به طور رسمی، «شاعر ملی» خوانده می‌شود. از اقبال لاهوری آثاری چون علم‌الاقتصاد، تاریخ هند، اسرار خودی، رموز بی‌خودی،پیام مشرق،بانگ درا، جاویدنامه پس چه باید کرد ای اقوام شرق، احیای فکر دینی در اسلام، مثنوی مسافر، بال جبرئیل، ضرب کلیم، ارمغان حجاز و یادداشت‌های پراکنده به جا مانده است.
/6262