معسل میوه‌ای، فریب خوش‌طعم سلامتی؛ کالبدشکافی دودی که «سالم» نیست

بوی شیرین سیب، نعناع یا هلو که از قهوه‌خانه‌ها و محافل دوستانه بلند می‌شود، دیگر لزوماً نشان از سوختن تنباکوی سنتی ندارد. مد جدیدی در حال گسترش است: معسل‌های «گیاهی» یا «خانگی» که با ترکیبی از میوه‌های خرد شده، عسل، گلیسیرین گیاهی و اسانس‌های طبیعی تهیه می‌شوند. طرفداران این محصولات با افتخار اعلام می‌کنند که چون این ترکیب فاقد تنباکو و نیکوتین است، پس اعتیادآور نبوده و ضرری برای سلامتی ندارد. اما آیا این ادعای خوش‌طعم، حقیقت دارد یا تنها یک پرده دود برای پنهان کردن خطراتی مشابه است؟

این گزارش، بدون هیچ‌گونه قصد تشویق به مصرف هیچ نوعی از دخانیات، به کالبدشکافی علمی این پدیده می‌پردازد تا راهنمایی برای افرادی باشد که در جستجوی آسیب کمتر، ناآگاهانه در مسیری خطرناک قدم می‌گذارند.

توهم سلامتی: وقتی «طبیعی» بودن گمراه‌کننده است

بیایید ترکیب یک معسل خانگی سالم را بررسی کنیم: تکه‌های میوه تازه، مقداری عسل برای شیرینی و گلیسیرین خوراکی برای ایجاد دود غلیظ. در نگاه اول، همه چیز سالم به نظر می‌رسد. بزرگترین مزیت این ترکیب، حذف نیکوتین است. نیکوتین ماده اصلی اعتیادآور در تنباکوست و حذف آن، ریسک وابستگی شیمیایی را از بین می‌برد. همچنین، نیتروزآمین‌های ویژه تنباکو (TSNAs) که از قوی‌ترین ترکیبات سرطان‌زای شناخته شده هستند و در فرآوری برگ تنباکو ایجاد می‌شوند، در این مخلوط وجود ندارند.

تا اینجا، معسل گیاهی برنده به نظر می‌رسد. اما تراژدی اصلی در فرآیند مصرف قلیان رخ می‌دهد: احتراق.

علم چه می‌گوید: متهمان پنهان در دود میوه‌ای

وقتی زغال گداخته روی فویل آلومینیومی قرار می‌گیرد، دمایی بین ۳۰۰ تا ۴۵۰ درجه سانتی‌گراد ایجاد می‌کند. در این دما، هر ماده آلی، چه برگ تنباکو باشد و چه تکه‌های سیب و آناناس، دچار فرآیندی به نام «پیرولیز» یا تجزیه حرارتی می‌شود. سازمان بهداشت جهانی (WHO) در گزارش‌های متعدد خود هشدار داده است که خطرات قلیان تنها به تنباکو محدود نمی‌شود.

تحقیقات علمی نشان می‌دهد که دود حاصل از سوختن معسل‌های گیاهی نیز حاوی ترکیبات سمی و سرطان‌زای خطرناکی است:

1. مونوکسید کربن (CO): این گاز بی‌بو و رنگ که به «قاتل خاموش» معروف است، محصول مستقیم سوختن زغال است. غلظت مونوکسید کربن در دود قلیان، چه تنباکو داشته باشد و چه نداشته باشد، به مراتب بالاتر از دود سیگار است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC) تأکید می‌کند که مونوکسید کربن با کاهش ظرفیت حمل اکسیژن خون، به قلب، مغز و سایر ارگان‌های حیاتی آسیب جدی می‌رساند.

2. هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs): این گروه از مواد شیمیایی، از جمله بنزوپیرن، محصول احتراق ناقص هر ماده آلی (از جمله چوب، شکر و میوه) هستند. PAHs به عنوان ترکیبات سرطان‌زای قطعی شناخته می‌شوند و استنشاق آن‌ها ریسک ابتلا به سرطان ریه، مثانه و پوست را افزایش می‌دهد.

3. آلدهیدهای سمی (Acrolein, Formaldehyde): گلیسیرین و قندهای موجود در میوه و عسل، وقتی در دمای بالا حرارت می‌بینند، تجزیه شده و ترکیبات سمی مانند فرمالدهید (یک ماده سرطان‌زای شناخته‌شده) و آکرولئین (که به شدت به ریه‌ها آسیب می‌زند) تولید می‌کنند. این همان فرآیندی است که در سیگارهای الکترونیکی نیز نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است.

4. فلزات سنگین: زغال مورد استفاده در قلیان، حاوی فلزات سنگینی مانند آرسنیک، سرب و کبالت است که با سوختن، وارد دود شده و به عمق ریه‌ها نفوذ می‌کنند.

مقایسه نهایی: انتخاب بین بد و بدتر

اگر بخواهیم یک مقایسه منصفانه داشته باشیم، معسل گیاهی مانند انتخاب بین پریدن از طبقه دهم یک ساختمان است، در حالی که معسل صنعتی مانند پریدن از طبقه بیستم است. هر دو انتخاب کشنده هستند، اما شدت یکی کمتر است.

• معسل صنعتی (تنباکو): حاوی نیکوتین (بسیار اعتیادآور)، نیتروزآمین‌های تنباکو (بسیار سرطان‌زا)، مونوکسید کربن، PAHs، آلدهیدها و فلزات سنگین است.

• معسل گیاهی/خانگی: فاقد نیکوتین و نیتروزآمین‌های تنباکو است، اما همچنان حاوی مقادیر خطرناکی از مونوکسید کربن، PAHs، آلدهیدها و فلزات سنگین است.

این بدان معناست که با مصرف معسل گیاهی، شما از خطر اعتیاد به نیکوتین و سرطان‌زاهای اختصاصی تنباکو اجتناب می‌کنید، اما همچنان خود را در معرض خطر بالای مسمومیت با مونوکسید کربن، آسیب‌های قلبی-عروقی و انواع سرطان‌های ناشی از محصولات احتراق قرار می‌دهید. نباید فراموش کرد که هر جلسه قلیان کشیدن معادل استنشاق دود ۱۰۰ تا ۲۰۰ نخ سیگار است و این حجم عظیم دود، حتی اگر فاقد تنباکو باشد، آسیب خود را وارد می‌کند.

نتیجه‌گیری: هیچ دود سالمی وجود ندارد

این گزارش به هیچ وجه قصد ندارد مصرف‌کنندگان را به سمت کالای خاصی سوق دهد. هدف اصلی، شکستن این باور نادرست و خطرناک است که «طبیعی» یا «گیاهی» بودن یک محصول دودی، آن را بی‌خطر می‌کند. سلامت انسان بسیار پیچیده‌تر و مهم‌تر از طعم و مزه و حجم دود است.

در نهایت، انتخاب با خود شماست. اما این انتخاب باید آگاهانه باشد. علم به صراحت می‌گوید که هیچ راه امنی برای استنشاق محصولات حاصل از احتراق وجود ندارد. جایگزین کردن یک ماده سمی با ماده سمی دیگر، راه‌حل منطقی برای حفظ سلامتی نیست. تنها دود سالم، دودی است که هرگز بلند نمی‌شود.

46