گروه اندیشه: یادداشت کوتاه زیر از محمدعلی سوره، که در کانال فرهیختگان منتشر شده، به طور خلاصه به معرفی و بررسی نقش محوری طبقه متوسط در حکمرانی شایسته و توسعه پایدار از دیدگاه دکتر محمود سریعالقلم، سیاستپژوه برجسته ایرانی، میپردازد. او در معرفی سریعالقلم می نویسد: وی یکی از اندیشمندان برجسته ایرانی در حوزههای توسعه و روابط بینالملل است که بر گفتمان عقلانیت، نهادگرایی و قانونگرایی در حکمرانی تأکید دارد. از نظر سوره، تز اصلی سریعالقلم آن است که طبقه متوسط، موتور اصلی حکمرانی شایسته و توسعه پایدار است. دلایل اهمیت طبقه متوسط از نظر سریع القلم، آن است که این طبقه ویژگیهایی نظیر قانونپذیری، نظم، تخصصگرایی، شفافیت، نگاه بلندمدت و اخلاق حرفهای، توانایی بالایی برای اداره مؤثر کشور و پشتیبانی از نهادهای مدنی دارد. از نظر سوره، مطالعات بینالمللی نیز این همبستگی را تأیید میکنند. او تاکید می کند که بحران ایران ضعف نهادها و محدودیتهای ساختاری و اقتصادی است که مانع اصلی توسعه ایران است و طبقه متوسط با وجود ظرفیت بالا، هنوز نتوانسته سهم کامل خود را در اداره کشور ایفا کند. دیدگاه سریعالقلم اگرچه مورد استقبال قرار گرفته، اما منتقدانی دارد که آن را به ایدهآلسازی یا نادیده گرفتن نقش سایر طبقات و محدودیتهای ساختاری متهم میکنند. با این حال، این مباحث نشان میدهد که دیدگاه او صرفاً نظری نبوده و مستقیماً به مسائل راهبردی حکمرانی و سیاستگذاری واقعی ایران مرتبط است. در نهایت سوره در یادداشت خود معتقد است که توسعه پایدار ایران نیازمند تقویت و حمایت از طبقه متوسط است تا بتواند نقش خود را در اداره کشور و حمایت از نهادهای مدرن ایفا کند.
****
دکتر محمود سریعالقلم از چهرههای برجسته علمی و سیاستپژوه ایران در حوزههای توسعه، حکمرانی و روابط بینالملل است.
او طی دهههای اخیر با نگارش، ترجمه و پژوهشهای نظاممند، سهم قابلتوجهی در ارتقای گفتمان عقلانیت، نهادگرایی، قانونگرایی و فهم واقعبینانه از سیاست جهانی داشته است. حضور مستمر او در دانشگاهها، اندیشکدهها و مجامع علمی بینالمللی، همراه با انتشار آثار متعدد، جایگاه وی را بهعنوان یک اندیشمند ممتاز تثبیت کرده است.
بیتردید هیچ اندیشهای فارغ از نقد نیست و نقد علمی، از سازوکارهای اصلی رشد معرفت بهشمار میرود. با این حال، نقد شخصیتهایی که سهم قابلتوجهی در تولید دانش و ارتقای گفتوگوی عمومی داشتهاند، نیازمند دقت، انصاف و احترام به پیشینه علمی است. نادیده گرفتن عظمت تلاشهای آنان نه تنها ناعادلانه است، بلکه جامعه را از سرمایههای فکری ارزشمند محروم میسازد. البته ستایش بیچونوچرا نیز جایگزینی برای تحلیل علمی و انتقادی نیست.
یکی از موضوعات مورد تأکید دکتر سریعالقلم، نقش طبقه متوسط در حکمرانی کارآمد است. او معتقد است طبقه متوسط بهدلیل گرایش به قانونپذیری، نظم، تخصصگرایی، شفافیت و نگاه بلندمدت، توانایی بیشتری برای اداره مؤثر کشور دارد و توسعه پایدار بدون تقویت این طبقه امکانپذیر نیست. این دیدگاه اگرچه با استقبال برخی مواجه شده، اما واکنشهایی را نیز برانگیخته و برخی منتقدان آن را نشانهای از ایدهآلسازی یا کمتوجهی به نقش سایر گروههای اجتماعی دانستهاند.
حساسیت منتقدان نشان میدهد که سخنان او صرفاً بیان نظری نیست، بلکه به مسائل حساس حکمرانی و ساختارهای اجتماعی نیز پیوند دارد. بررسی دیدگاههای دکتر سریعالقلم درباره طبقه متوسط و حکمرانی شایسته، هم از جنبه نظری جذاب است و هم از منظر کاربردی در تحلیل مسیر توسعه ایران اهمیت دارد.
مطالعات بینالمللی نشان میدهد که طبقه متوسط نقش محوری در توسعه اقتصادی و سیاسی کشورها دارد. کشورهایی که طبقه متوسط گسترده و توانمند دارند، اغلب دارای حکمرانی شایسته، نهادهای پایدار و ثبات اجتماعی بیشتری هستند. پژوهشهای اجتماعی و اقتصادی در ایران نیز حاکی از آن است که ضعف نهادها و محدودیت طبقه متوسط، یکی از موانع اصلی توسعه پایدار و کارآمدی حکمرانی است. این طبقه با وجود توان بالقوه، هنوز نتوانسته سهم خود را در اداره کشور بهطور کامل ایفا کند؛ محدودیت منابع، فقدان شفافیت و مشکلات ساختاری از مهمترین موانع آن است.
برای تحلیل دیدگاههای سریعالقلم، مفاهیم کلیدی طبقه متوسط، حکمرانی شایسته و نهادگرایی اهمیت ویژهای دارند. طبقه متوسط به گروه اجتماعی با آموزش و درآمد متوسط گفته میشود که دارای ارزشهای قانونگرایی، نظم و اخلاق حرفهای بوده و تمایل به مشارکت در فرآیندهای اجتماعی و سیاسی دارد. حکمرانی شایسته به مجموعهای از رفتارها و ساختارها اطلاق میشود که توانایی تصمیمگیری عقلانی، پاسخگویی، شفافیت، تخصصگرایی و اولویتبندی را تضمین میکند. نهادگرایی و توسعه پایدار نیز به معنای وجود نهادهای مستقل، قانونمند و پایدار است که پایه تحقق حکمرانی شایسته و گسترش عدالت و توسعه اجتماعی را فراهم میآورد.
سریعالقلم بر این باور است که طبقه متوسط، موتور اصلی حکمرانی شایسته و توسعه پایدار است. او به ویژگیهای این طبقه از جمله قانونپذیری و احترام به نهادها، نگاه بلندمدت و عقلانی، تخصصگرایی و تربیت مدیران شایسته، و پشتیبانی از نهادهای مدنی اشاره میکند. این دیدگاه اگرچه منطقی است، اما منتقدانی نیز داشته که آن را سادهسازی واقعیات اجتماعی یا نادیده گرفتن نقش سایر طبقات و محدودیتهای ساختاری دانستهاند. با این حال، واکنشها نشان میدهد که بحث سریعالقلم صرفاً نظری نیست، بلکه به سیاستگذاری و برنامهریزی واقعی کشور مرتبط است.
در ایران، طبقه متوسط با وجود رشد نسبی در چند دهه اخیر، هنوز با محدودیتهایی روبهروست؛ عدم دسترسی کامل به نهادهای تصمیمگیری و چالشهای اقتصادی و سیاستگذاری از جمله مهمترین آنها هستند. از این منظر، دیدگاه سریعالقلم درباره این طبقه، یک توصیه راهبردی نیز هست: توسعه کشور نیازمند تقویت و حمایت از این طبقه است تا بتواند نقش خود را در حکمرانی و توسعه اقتصادی و اجتماعی ایفا کند.
دیدگاه دکتر سریعالقلم نشان میدهد که طبقه متوسط و حکمرانی شایسته پیوندی مستقیم دارند. تحلیلها حاکی است که این طبقه ظرفیت بالقوه برای اداره مؤثر کشور و حمایت از نهادهای مدرن را دارد، توسعه پایدار بدون تقویت آن دشوار خواهد بود و نقد دیدگاههای او باید منصفانه، مستند و تحلیلی باشد تا هم نقاط قوت مورد توجه قرار گیرد و هم محدودیتها شناسایی شود.
۲۱۶۲۱۶
نظر شما