نزاع اصلی، بین مرسی و شفیق نیست

زهرا خدایی

سرانجام با اعلام نتیجه قطعی مرحله اول انتخابات ریاست جمهوری مصر، محمد مرسی، نامزد اخوان المسلمین و  احمد شفیق، نامزد مورد نظر نظامیان به مرحله دوم راه یافتند. نکتۀ قابل توجه اینجاست که با قرار دادن آراء اسلامگرایان در کنار یکدیگر، یعنی با جمع زدن رأی محمد مرسی و ابوالفتوح و سایر جریانهای طرفدار اسلامگرایان، عقل سلیم اینگونه حکم می کند که وزنه به سود اسلامگرایان سنگینی داشته باشد. اما نزدیکی آراء احمد شفیق به محمد مرسی در دور اول و شایعاتی مبنی بر صورت گرفتن تقلب از سوی نظامیان در انتخابات نگرانی هایی را در جامعه مصر پدید آورده است.  از همین رو برخی ناظران و تحلیل گران بر این اعتقادند که حذف کردن نظامیان از صحنه و عرصۀ سیاسی مصر امری نیست که بتوان یک شبه آن را محقق کرد. نظامیانی که در کارنامۀ خود مبارزه با اسراییل و افتخارات دیگر را دارند، قطعا زیر بار حذف شدن از صحنۀ سیاسی مصر نخواهند رفت و با تمام توان در برابر این معادله مقاومت خواهند کرد. احمد بخشی، استاد دانشگاه تربیت مدرس در این باره می گوید: نباید فکر کنیم که در معادلۀ انتخابات باید نظامیان حذف شوند، آنها در عرصۀ سیاسی مصر سهم می خواهند و تصور حذف شدن آنها را به مقاومت بیشتر وامی دارد. خبرآنلاین در گفتگویی با احمد بخشی آیندۀ انتخابات مصر را مورد بررسی قرار داده است که در ذیل می خوانید.
نتایج آراء انتخابات ریاست جمهوری مصر را چگونه پیش بینی می کنید؟
با توجه به تحولاتی که پس از انتقال قدرت به وجود آمد و من نام آن را "انقلاب ناتمام مصر" می گذارم، شورای نظامیان بر رأس قدرت قرار گرفتند. به طور حتم مسئله ای که وجود داشت این بود که آنها می خواستند روابط داخلی و خارجی را خودشان سامان بدهند. اما فضای دوران پسامبارک فضایی بود که نشان از آن داشت که در شرایط و ساختار و بافتار ساختار مصر بحث اسلامگرایان موضوع اصلی و نیروی غالب تحولات آیندۀ سیاست و حکومت در مصر خواهند بود. اما مسئله ای که در انتخابات مصر مورد غفلت واقع شده این بود که جامعۀ مصر در دوران پسامبارک دو قطبی شده است. دو قطب بین ارتشیان و اسلامگرایان که در چند فرد و نامزد تبلور یافت. سیگنال هایی که از انقلاب دریافت می شد این بود که ارتش و نظامیان نیروهای انقلابی را در جریان تحولات مصر به عنوان نیروهای "دگر" و یا نیروهای مخالف خود تعریف کردند.
در انتخاباتی که در خارج از کشور برگزار شد، احمد شفیق جایگاهی نداشت و یا حداقل به چشم نمی آمد. حتی با آشکار شدن نشانه هایی از مخالفت عمرو موسی با ارتش، نامزدی که در رتبۀ بهتری در مقایسه با احمد شفیق قرار داشت، از دور خارج شد. در نتیجۀ این مدیریت و فضاسازی، جامعه به دو قطب ارتشیان و انقلابیون تفکیک شد و ارتش سعی دارد که گردانندۀ اصلی صحنۀ انتخابات در مصر باشد.
اظهارات حمدین صباحی مبنی بر بروز تقلب در انتخابات چقدر صحت دارد؟
به طور حتم بروز تقلب موضوع مهم و پررنگی است. به این دلیل که فضا در دست ارتشیان است و آنها می خواهند به نحوی جامعه را کنترل کنند و جالب تر اینست که نمی خواهند این فضا را از دست بدهند. در یکی دو روز گذشته اگر به مصاحبۀ احمد شفیق دقت کنیم می بینیم که ترس بین طرفین وجود دارد و طرفین هم می خواهند به نحوی نیروی موازنۀ یکدیگر باشند. شفیق در این مصاحبه می گوید: اخوان المسلمین و اسلامگرایان فقط اجازه بدهند که رییس جمهور از ارتشیان و نیروهای نظامی باشد، تمام کابینه مال آنها خواهد بود و دولت را به نیروهای اسلامگرا واگذار خواهد کرد. به نظر می رسد برداشت ناشی از ترس و برداشت هویتی متفاوت میان این دو گروه که در ساختار جامعه مصر بسیار موثر است، جامعه را دو قطبی کرده است. دو قطبی شدن جامعه، کشور را به سمتی پیش می برد که ارتش خود را به هر آب و آتشی خواهد زد که بتواند از این فضا استفاده کند و یا حداقل دست برتر را داشته باشد و یا نیروی موازنه و بالانسی داشته باشد تا بتواند ایفای نقش کند. به این معنا که اگر بازندۀ این انتخابات شد با درصد اندکی بازندۀ باشد که از آن طریق بتواند امتیاز داشته باشد. به عبارتی ارتش فضای سیاسی و ساختار جامعه را شکننده ساخته تا دولت بعدی را مجبور کند که بخشی از نیروهای آنها را ارتش مدیریت کند.
نتایج دور دوم انتخابات را چگونه پیش بینی می کنید؟
با توجه اینکه ارتش نگران از دست دادن موقعیت خود در مقابل اسلامگرایان است، انتخابات در فضایی توأم با تقلب، دخالت نظامیان و ترس آنها برگزار خواهد شد و با دخالت نیروهای منطقه ای و بین المللی اعم از برخی از کشورهای عربی، اسراییل و غرب نیز همراه خواهد بود. کشورهایی که می خواهند ارتش نقش موازنه در مقابل نیروهای اسلامگرا را ایفا کند تا ترتیبات منطقه ای و نظم امنیتی به ویژه در مقابل رژیم صهیونیستی برهم نخورد. وقتی همۀ این عوامل را کنار یکدیگر قرار می دهیم نتیجۀ انتخابات این خواهد بود که ارتش و نظامیان برندۀ این معادله باشند. این قابل پیش بینی بود. برخی بر این اعتقاد بودند که عمرو موسی گزینۀ خوبی برای ارتش است اما او به دلیل اختلاف با ارتش که در مصاحبه هایش نیز بر آن تأکید کرده بود، و در واقع موضع بینابینی که گرفته بود، نمی توانست مورد نظر ارتش باشد. در نتیجه احمد شفیق به عنوان نماینده ارتش انتخاب شد.
احمد شفیق و یا محمد مرسی هرکدام اگر اول شوند، فرایند انتخابات مصر همان قطبی شدن جامعه خواهد بود. ارتش در واقع به این خواستۀ خود رسیده است. اما در نظر داشته باشید که از امروز تا روز انتخاباتی که برگزار خواهد شد دعواها بر سر احمد شفیق ویا مرسی نخواهد بود بلکه بحث انقلاب و ضدانقلاب مطرح می شود. گفتمان جدیدی به نام رقابت انقلابیون و ضدانقلابیون شکل خواهد گرفت که همگرایی و اجماع بین نیروها برای حفظ انقلاب را دچار چالش خواهد کرد.
انقلابیون مصر باید توجه داشته باشند که اگر می خواهند گفتمانی را بازتولید کنند، حتماً نقش ارتش را نفی نکنند. در صورت رعایت این امر تحولات به شکل دیگری رقم می خورد و فضا تا این میزان شکننده نخواهد بود.
از سویی ارتش و انقلابیون باید به این مسئله توجه داشته باشند که ساختار و بافتار مصر ساختار اسلامی است . اسلامگرایان به طور حتم در درون این جامعه قریب به 90 سال قدمت دارند و در عرصۀ سیاسی مصر نیز حضور فعال داشته اند. در نتیجه اسلامگرایان نیرویی هستند که می توانند تأثیرگذار باشد و ارتش نمی تواند آنها را حذف کند. از طرفی اسلامگرایان توجه داشته باشند که موقعیت ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیک جامعۀ مصر، نقش ارتشیان را پررنگ کرده است. به طوری که می توان گفت همانطور که اسلامگرایان می توانند موثر باشند، ارتش نیز نقش اساسی و موثری را در صحنۀ سیاسی مصر دارد. وقوع چندین جنگ با اسراییل و بروز کودتا در دهۀ 1950 در ارتش و به طور کلی در سیر تحولات تاریخی مصر، ارتش نقش و جایگاه مهمی داشته و دارای منافعی است که به طور حتم نمی توان این منافع را در جریان یک انتخابات نادیده گرفت. لذا اسلامگرایان باید نقش ارتشیان و به جایگاه آنها در سیستم و سیاست اهمیت دهند و دوم اینکه جامعۀ مصر با هماهنگی و توازن بین این دو گروه ساخته می شود.
البته در بستر زمان و به مروز زمان از نقش نظامیان می تواند کاسته شود و یا حداقل به صورت حزب های سیاسی همانطور که در ترکیه شاهد هستیم نقش آنها از طریق مداخله نظامی کاهش می یابد. این تضاد هویتی بین اسلامگرایان و نظامیان آنقدر زیاد است که عمر سلیمان اعلام کرده است که ارتش می تواند کودتا کند. هرچند احتمال وقوع کودتا از بعد داخلی، منطقه ای و بین المللی کم است اما این خود نشان دهندۀ اختلاف و یا قطبی شدن جامعه مصر است که باید دو طرف اعم از ارتشیان و اسلامگرایان در نقش تعادل و موازنه خود بدان توجه داشته باشند و نقش و جایگاه یکدیگر را در نظر گیرند.

49263