جنبش عدم تعهد در دهه 1960 با تلاش‌های چهار کشور ( غنا، هند، مصر و یوگسلاوی) در راستای پایه‌گذاری راه سوم وهویت‌بخشی به استقلال کشورهای جهان سوم از ابرقدرت‌ها تشکیل شد، امروزه این جنبش با 120 عضو به عنوان یک سازمان فرامنطقه‌ای می‌باشد که دو سوم اعضای سازمان ملل متحد را تشکیل می‌دهند.
جنبش عدم تعهد از 1961 تا کنون اهداف بسیاری را دنبال کرده است و امروز بعد از گذشت 5 دهه نیاز به بازنگری در ساختار و اهداف دارد. از جمله اهداف جنبش از زمان شکل‌گیری شامل: تقویت و تحکیم چندجانبه‌گرایی و ارتقاء نقش کلیدی سازمان ملل، ایفای نقش بعنوان یک مجمع هماهنگ‌کننده سیاسی و کشورهای در حال توسعه برای تقویت و دفاع از منافع مشترک آنان در سیستم روابط بین‌الملل، تقویت اتحاد، انسجام و هماهنگی میان کشورهای در حال توسعه بر مبنای ارزش‌های مشترک و اولویت‌هایی که به صورت اجماع مورد توافق قرار گرفته است، از جمله این اهداف است.
همچنین دفاع از صلح و امنیت بین‌المللی و حل تمام مناقشات بین‌المللی بوسیله ابزار صلح‌آمیز در تطابق با اصول و اهداف منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل، تشویق روابط دوستانه و همکاری میان همه ملت‌ها بر مبنای اصول حقوق بین‌الملل، بویژه آن مواردی که الهام گرفته شده از منشور ملل متحد است نیز از دیگر اهداف عدم تعهد است.
جمهوری اسلامی ایران به عنوان میزبان اجلاس شانزدهم که به مدت سه سال ریاست جنبش را به عهده خواهد داشت، فرصت‌های گوناگونی دارد که می‌بایست به طور شایسته از ظرفیت‌های جنبش در راستای منافع واهداف ملی، منطقه‌ای و جهانی خود به عنوان یک کنشگر سیاسی بهره‌برداری کند.
در یک تحلیل کلی می‌توان سه رویکرد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ایران را نسبت به اجلاس جاری مطرح نمود. در رویکرد اقتصادی و تجاری اولویت نخست کشورمان می‌باشد. با توجه به شرایط داخلی و قرار گرفتن در وضعیت تحریم از جانب غرب و آمریکا، اولین فرصت جمهوری اسلامی ایران استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی کشورهای عضو به‌ویژه بازیگران موثر مانند کشورهای مطرح آسیایی به منظور تقویت اقتصاد مقاومتی می‌باشد.
آمار گمرك ايران نشان مي‌دهد كه ايران در سال 1390 حجم تجارت غيرنفتي (صادرات و واردات) بالغ بر 43 ميليارد دلاري با اعضاي جنبش غيرمتعهدها داشته است. سال گذشته ايران بيش از 19.7 ميليارد دلار كالا به كشورهاي عضو جنبش صادر كرد، در حالي كه معادل 24.1 ميليارد دلار نيز از اين كشورها واردات داشت. همچنين آمار نشان مي‌دهد كه ايران در سال قبل با حدود 100 كشور عضو جنبش غيرمتعهدها تبادل تجاري داشته است.
عراق، امارات، هند، افغانستان، اندونزي، پاكستان، تركمنستان، آذربايجان، سوريه و فيليپين بزرگترين بازارهاي صادراتي ايران در بين اعضاي جنبش محسوب مي‌شوند. در عين حال امارات، هند، مالزي، عمان، تايلند، پاكستان، اندونزي، عربستان، ازبكستان و تركمنستان نيز اصلي‌ترين مبادي ورود كالا به ايران در بين اعضاي جنبش غيرمتعهدها هستند.
بر اساس آمار گمرك، كل حجم تجارت غيرنفتي ايران در سال 1390 حدود 105 ميليارد دلار بود. به اين ترتيب سهم تجارت ايران با كشورهاي عضو جنبش غيرمتعهدها از كل تجارتش در سال گذشته به حدود 40 درصد رسيد. به نظر مي‌رسد با توجه به ظرفيت بالاي جنبش غيرمتعهدها، ايران مي‌تواند از فرصت برگزاري نشست اين جنبش در تهران استفاده كرده و ضمن افزايش حجم تبادلات تجاري خود با كشورهاي اين جنبش، همكاري‌هاي اقتصادي و صنعتي خود را نيز با اين كشورها افزايش دهد.
در رویکرد سیاسی ، با توجه به اینکه جنبش عدم تعهد یک سازمان فرامنطقه‌ای می‌باشد که می‌تواند در ساختارهای سیاسی جهان از جمله نهادینه کردن صلح و امنیت بین‌المللی نقش موثر داشته باشد، بنابراین جمهوری اسلامی ایران از فرصت فراروی اجلاس می‌بایست در جهت مذاکرات دو و چند جانبه استفاده نموده در بازسازی هدف‌های جدید سیاسی و حقوقی جنبش متناسب با شرایط جهانی و همچنین شعار نمادین این اجلاس یعنی «صلح پایدار در سایه مدیریت مشترک جهانی» را جنبه عملیاتی بدهد. از نظر سیاسی همچنین، رویکرد مذاکره و گفتگو با همسایگان و کشورهای مهم منطقه از قبیل عربستان، پاکستان، هند و مصر بویژه بعد از روی کار آمدن دولت اسلامی به منظور تقویت همکارهای سیاسی و اقتصادی منطقه‌ای بسیار مهم است.
در رویکرد فرهنگی به اجلاس می‌توان گفت دیپلماسی فرهنگی یکی از ابعاد مهم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. یکی از آسیب‌های کشورهای در حال توسعه و جهان اسلام، تقابل فرهنگی غرب با هدف استحاله فرهنگی این کشورها به ویژه در ابعاد رسانه‌ای و تبلیغاتی می‌باشد. این جهت‌گیری برای از بین بردن هویت و استقلال سیاسی – فرهنگی جهان سوم و کشورهای در حال توسعه طراحی و در حال اجرا می‌باشد. لذا اتخاذ رویکردهای مشترک فرهنگی و بسترهای مشترک رسانه‌ای کشورهای تاثیرگذار عضو عدم تعهد می‌تواند فرآیندهای سیاست‌گذاری‌های فرهنگی این کشورها را تحت تاثیر قرار داده و زمینه همکارهای دو و چند جانبه فرهنگی برای جمهوری اسلامی ایران فراهم آورد.
در پایان نکته قابل ذکر این است که فرصت فراهم آمده برای جمهوری اسلامی ایران برای استفاده بهینه از ظرفیت‌های گوناگون جنبش عدم تعهد در طول سه سال ریاست ایران، زمانی به طور کامل میسر است که امکان همکاری، مشارکت و همدلی فعال نخبگان فکری و اجرایی توأمان برقرار گردد.
نظر شما