اردوغان و مخمصۀ کردهایی که گرسنه اند!

زهرا خدایی

 دولت اردوغان طی ماههای اخیر، به شکل جدی تری درگیر بحران کردهاست. حزب عدالت و توسعه بعد از یک دهه حضور در عرصۀ قدرت، کاربست های متعددی را برای مهار و خاتمه دادن به بحران کردها-که یک پنجم جمعیت ترکیه(15 میلیون) را تشکیل می دهند- در پیش گرفته، اما تحولات اخیر خاورمیانه، به خصوص زبانه کشیدن شعله های بحران سوریه، بار دیگر این زخم کهنه را باز کرده و اردوغان را در تنگنای سختی قرار داده است.
سوای از اعتصاب غذای زندانیان کرد، طی روزهای اخیر موج جدیدی از اعتصاب غذا در میان رهبران کرد ترکیه و حتی نمایندگان پارلمان به راه افتاده که ظاهراً موج آن در حال پیشروی است. کردها به سیاست های تبعیضی دولت عدالت و توسعه معترض اند و خواهان تجدیدنظر در برخی از حقوق شهروندی و مدنی خود هستند. ریشه های بحران کردی در ترکیه را با سیامک کاکایی مورد بررسی قرار دادیم که در ذیل می خوانید.
بحران اعتصاب غذای کردهای ترکیه از کجا شروع شد؟
مسئلۀ کردی در ترکیه وارد مرحلۀ جدید و برگشت ناپذیری شده که در آن کردها از مرحلۀ هویت شناسی گذار کرده اند و اکنون درصدد دستیابی بیشتر به مطالباتی هستند که بخشی از آنها بار سیاسی نیز به خود گرفته است. در همین چهارچوب حدود 2 ماه پیش بود که تعدادی از زندانیان کرد در زندانهای ترکیه دست به اعتصاب غذا زدند و به مرور جمع دیگری نیز به آنها اضافه شدند و این اعتصاب ها شکل سازمانی به خود پیدا کرد که عمدتاً طرفداران پ.ک.ک بودند. در نهایت شروطی از دلِ این اعتصاب کننده ها خارج شد؛ سه شرط اصلی آنها برای پایان دادن به اعتصاب غذا عبارت بود از: تغییر شرایط حبس عبدالله اوجالان، آموزش به زبان کردی در ترکیه و گسترش آن و در نهایت ایجاد امکان ارائۀ دفاعیه به زبان کردی در دادگاهها و محاکم قضایی ترکیه.
عدالت و توسعه از زمان روی کارآمدنش اقدامات زیادی را در جهت برآورده کردن مطالبات کردها صورت داده است. طرح این مطالبات آیا بخشی از اقدامات دولت نبوده است؟
شرط دوم و سوم در ترکیه تقریباً از سوی دولت امکانپذیر شده است. طی چند سال گذشته و در پرتو سیاست عدالت و توسعه آموزش به زبان کردی تقریباً رسمیت پیدا کرده است و اخیراً نیز دولت در ارتباط با امکان دفاعیه به زبان کردی در محاکم قضایی موافقت کرده است. اما تغییر در شرایط حبس عبدالله اوجالان موضوعی است که تاکنون دولت قبول نکرده است. به طور کلی آنچه که از این تحول می توان برداشت کرد، اینست که موضوع صرفاً اعتصاب غذای عده ای زندانی نیست بلکه سمت و سو پیدا کردن این نوع اعتصابات و حمایت های بیرونی از آن که گویی یک بار سازمانی به خود گرفته، نشان می دهد که تنها پ.ک.ک نیست که از اعتصاب کنندگان حمایت می کند، بلکه در چهارچوب قانونی حزب صلح و دمکراسی که حزبی کردی است و در پارلمان ترکیه نیز نماینده دارد، از مهمترین طرفداران اعتصاب بودند و حتی 2 هفتۀ پیش تقاضای برگزاری یک تظاهرات گسترده در ترکیه را در حمایت از خواست زندانیان مطرح کردند که منجر به برگزاری اعتراضات مردمی در مناطق کردنشین مثل دیاربکر شد. بعد از آن، اظهارنظر مقامات ترکیه نسبت به این رویداد تا حدودی متفاوت بوده است.
موضع اردوغان در مقابل این جریان و بحران چگونه بوده است؟
اردوغان سعی کرده که به گونه ای موضع گیری کند که از دلِ آن، این مسئله خارج شود که حاضر به عقب نشینی نیست اما در مقابل کسانی مثل عبدالله گل رئیس جمهور موضوع مذاکره را مطرح کرده اند و همچنین یافتن راههایی که منتهی به اتخاذ مسیرهای غیرسخت گیرانه شود. این نشان می دهد که بحث کردها و مطالباتی که اعلام می کنند دستکم نسبت به گذشته تبدیل به یک مخمصۀ درونی برای دولت هم شده است. البته موضوع کردها در ترکیه همواره یک دغدغه در داخل ترکیه و همچنین سیاست خارجی این کشور بوده است. با توجه به این شرایط هم اکنون دو ماه از اعتصاب غذا می گذرد و این مسئله از حمایت های اعتراضی مردم در مناطق کردنشین نیز عبور کرده است و اکنون حزب صلح و دمکراسی، فعالیت های خود را در پارلمان به حالت تعلیق درآورده و اعلام کرده است که در حمایت از خواست زندانیان و اعتراض به بی تفاوتی دولت فعالیت های خود را به حالت معلق می کند و همچنین چند تن از اعضای این حزب نیز در حمایت از زندانیان اقدام به اعتصاب غذا کرده اند.
چه شد که بحران کردها در ترکیه طی روزهای اخیر تا این میزان شدت یافت؟
چند عامل مهم در پدیدار شدن و یا مطرح شدن چنین مطالبه هایی از سوی کردها تأثیرگذار بوده است. اول شرایط سوریه طی یکسال اخیر است که در آنجا مسئلۀ کردی متولد شده و کردها وارد دورۀ هویت شناسی شده اند. مسئلۀ دوم تشدید حملات پ.ک.ک در مناطق کردنشین علیه نظامیان ترکیه و مشغول شدن ذهن نظامیان ترکیه به این بحران بود و سوم؛ مطرح شدن مطالبات جدید فرهنگی که بخشی از آن در حال گرفتن رنگ و بوی سیاسی از سوی کردهاست. و در نهایت اینکه به نظر میرسد پ.ک.ک وارد یک دورۀ جدیدی از ساماندهی خود شده است که هدفش اینست که بتواند نفوذ خود را در دایره های تصمیم گیری در ترکیه و در بین کردها بیشتر کند و اتخاذ چنین مسیرهایی محک زدن چنین توانی است که می تواند ماحصل آن برای دولت ترکیه نگران کننده باشد.
دولت عدالت و توسعه تاکنون چه اقداماتی را برای حل بحران صورت داده؟ و آیا به نظرتان کافی بوده است؟
این بحران طرفهایی را درگیر خود کرده است و به عبارتی دولت اردوغان را هم در یک مسیر جدیدی قرار داده که خودش به کنکاش برون رفت از این معادله پرداخته و احساس می کند در صورت پرداختن به جوانب مختلف این بحران، تبعات زیان آوری در انتظار کشور باشد.
واقعیت اینست که حزب عدالت و توسعه در مقام یک طراح، برای حل مسئلۀ کردی در ترکیه ایفای نقش کرد. از سه چهار سال پیش که اردوغان طرح توسعۀ دمکراتیک در مناطق کردنشین را ارائه داد، در واقع این رویکرد را در مسیر کار خود قرار داد که با سیاست گام به گام در جهت حل مسئلۀ کردها حرکت کند و این مسئله در ایجاد مطالبات کردی در ترکیه بسیار تأثیرگذار بوده است به خصوص ایجاد شبکه های 24 ساعتۀ تلویزیونی(اعم از تأسیس شبکۀ تی آرتی6) که توانسته جامعۀ مخاطب خود را نیز جذب کند. در واقع اقداماتی از این دست، در ایجاد و تقویت سیاست کردگرایی تأثیرگذار بوده است و از طرفی اردوغان نیز تلاشش بر اینست که خود پیشبرندۀ این طرح باشد و تحت فشار عوامل داخلی و خارجی دست به یکسری اقدامات نزند که منجر به زیر سوال رفتن رفتارهای حزبی اش شود. به نظر میرسد حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان می خواهد خودش مبتکر این راه باشد و بحث کردها را خودش به سرانجامی برساند.
چرا احزاب مختلفِ داخل ترکیه وارد این بحران شدند؟
احزاب مخالف در داخل ترکیه بخش دیگری از بحران هستند. حزبی مثل جمهوری خلق اکنون وضعیتی را در ارتباط با کردها تعریف کرده است که پیشتر چنین موضعی نداشت یعنی امروز از موضع کردها حمایت می کند آنهم حزبی که خود در تقابل با هویت کردی بوده است، در واقع هم اکنون سیاست ها به گونه ای است که آنها می خواهند از این برگه علیه اردوغان و دولتش استفاده کنند. چنانچه قلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق پیشتر گفته بود که اردوغان کنترل خود را بر مناطق جنوب شرقی کشور از دست داده است. 
مسئلۀ سوم نظامیان ترکیه هستند؛ نظامیانی که طی سالهای متمادی در تقابل با فعالیت کردگرایی در ترکیه بوده اند و اکنون در حاشیه قرار گرفته است. اگر دولت اردوغان بخواهد رویکرد عمیق تری به سمت نظامیان نشان بدهد، البته نه استفاده از آنها برای سرکوب کردهای پ.ک.ک و یا مقابله و عملیات نظامی، بلکه وارد کردن آنها در تصمیم گیری های عمیق تر نسبت به مسئلۀ کردها که البته این تا اندازه ای به معنای بازگرداندن نظامیان به حوزۀ سیاست خواهد بود که نخست وزیر ترکیه تمایلی به بازگشت نظامیان به عرصۀ قدرت ندارد. از طرفی پ.ک.ک نیز تلاش می کند که نفوذ خود در بخشهای سیاسی و اجتماعی در ترکیه تقویت کند.
با توجه به تحولات منطقه، تبعات این بحران در میان مدت برای دولت ترکیه چه خواهد بود؟
اظهارنظر مقامات ترکیه در ارتباط با کردها قابل تأمل است، چه آنکه عبدالله گل اعلام کرده که وقتی که رسانه های متفاوتی هستند که می توان در هر جایی و دربارۀ هر موضوعی با آنها صحبت کرد و دهها رسانه امکان انتقال این پیامها را دارند، چرا راهی را برگزینیم که به شدت هزینه بر و تلخ است. منظور عبدالله گل اشاره به وضعیت زندانیان و اعتصابات غذاست. در عین حال نکتۀ دیگری که باید به آن اشاره کرد، اینست که در ماههای اخیر، موضوع مذاکرات پنهانی دولت و پ.ک.ک در ترکیه مطرح شده است. در مقابل به موازات اینکه اردوغان با دادن امتیازات به حزب قانونی صلح و دمکراسی مخالف است، دیدگاههای منعطف تری از سوی عبدالله گل و افرادی مثل رئیس مجلس ترکیه هم وجود دارد که معتقدند باید مذاکره انجام شود. اما اردوغان چندی پیش اعلام کرده بود که برای اعضای حزب صلح و دمکراسی تنها دو راه وجود دارد: یا اینکه به کوههای قندیل بروند(منظورش اینست که به پ.ک.ک بپیوندند) و یا اینکه از دروازۀ سیاسی، پارلمان و مکانیسم های سیاسی وارد عمل شوند. اما از نظر منتقدان اردوغان(از جمله حزب صلح و دمکراسی) اردوغان تا اندازه ای این دروازه را بسته و درخواست مذاکره برای حل بحران موجود مقداری شرایط را سخت تر کرده است.
اگر اعتصاب ها به همین شکل استمرار پیدا کند، چه اتفاقی می افتد؟
در صورت تداوم این وضعیت و همچنین در بُعد داخلی در صورت تحریک بیشتر این بحران از سوی حزب صلح و دمکراسی و استفاده از اهرم هایی مثل تعلیق فعالیت در پارلمان و یا اعتصاب غذا از سوی سیاستمداران کرد و افزایش و استمرار مخالفت ها و یا تحریک و تشویق جامعۀ کردی به تظاهرات، این احتمال هست که دولت به سمت اقدامات سخت گیرانه حرکت کند و یا ناگزیر خواهد بود که بتواند به مذاکره با احزاب و مخالفان از جمله حزب صلح و دمکراسی تن بدهد که تصمیم گیری دربارۀ این بحران برای اردوغان مقداری دشوار است.
با توجه به تیپ شخصیتی اردوغان من فکر می کنم وی بیشتر تمایل دارد خودش طراح و مبتکر و معمار حل مشکل کردها باشد به نحوی که مهار کار از دست حزب عدالت و توسعه خارج نشود، چرا که نتیجۀ چنین وضعیتی در ترکیه ممکن است به زیان عدالت و توسعه تمام شود یعنی مخالفان مترصد این هستند از یک شمشیر دولبه ای علیه دولت استفاده کنند و سیاست های دولت را تحت انتقاد قرار دهند.
هم اکنون نیز افرادی همچون دولت باغچعلی مدعی اند که اردوغان دارد کشور را می فروشد و اصلاً در ترکیه بحث کردی وجود ندارد. وی مدعی است وضعیتی که اردوغان آن را به وجود آورده، آیندۀ ترکیه را تهدید می کند و حتی ممکن است، تمامیت ارضی کشور را به خطر بیندازد. آنها معتقدند که سیاست اردوغان ممکن است دغدغه ایجاد کند اما در شکل کلی دولت ترکیه خودش آگاه است که مسئلۀ کردی در این کشور همانطور که اشاره کردم وارد مرحلۀ جدیدی شده است و نمی توان از روشهای سخت گیرانۀ گذشته استفاده کرد.
بنابراین دولت ناگزیر است که با سیاست ورزی و اتخاذ راههایی که منجر به ایجاد یک مکانیسم پیشرونده و بدون خشونت می شود، بحران موجود را به شکل منطقی حل کند.

 26349