عربستان حامی مخالفان است

علی جنتی، سفیر سابق کشورمان در کویت می گوید: شیعیان با 16 کرسی که بدست آورده اند، رکورد تاریخی حضور شیعیان در مجلس کویت را شکستند.

زهرا خدایی

روز یکشنبه طبق نتایج اعلام شده از سوی کمیسیون ملی انتخابات کویت، در انتخابات پارلمانی این کشور، شیعیان از مجموع 50 کرسی، 16 کرسی را بدست آورده اند که به اعتقاد ناظران این پررنگ ترین و مهمترین حضور سیاسی شیعیان در تاریخ سیاسی کویت طی یک دهه اخیر محسوب می شود. گفتنی است این پنجمین انتخابات پارلمانی از سال 2006 و دومین طی 10 ماه اخیر است.
اما به رغم شفافیت بالا و حضور ناظران منطقه ای در انتخابات کویت، خاندان آل صباح- که نزدیک به 250 سال حکومتداری در کشور کوچک کویت را در کارنامۀ خود دارد- همچنان در معرض مطالبات بی اندازۀ معارضین است و تحریم کنندگان انتخابات، مجلس جدید را نیز به رسمیت نمی شناسند. با این حال افزایش وزن سیاسی شیعیان در کویت-همسایۀ دیوار به دیوار ایران- آنهم در آستانۀ دومین سالگرد تحولات جهان عرب، جدای از همۀ تبعات داخلی می تواند خبر مهمی برای ایران باشد. خبرآنلاین در گفتگویی با علی جنتی، سفیر سابق کشورمان در کویت، ابعاد و پیامدهای انتخابات کویت را مورد بررسی قرار داده که در ذیل می خوانید.
مطالبات اولیه مخالفان انتخابات پارلمانی چیست؟
اختلافات گروه هایی که هم اکنون به عنوان معارض شناخته می شوند با حاکمیت ریشه دار است و تقریباً به حدود یک دهه گذشته باز می گردد. مشکل عمدۀ آنها در گذشته با شیخ ناصر محمد، نخست وزیرو دولت گذشته بود. آنها کارآیی دولت را مورد چالش قرار داده و بر این باور بودند که دولت شیخ ناصر محمد دولت ضعیفی است و نمی تواند طرح های توسعه وپیشرفت کویت را به انجام برساند.
بخش دیگر اعتراضات مربوط به فساد داخلی دولت بود. گفته می شود برخی مسوولان دولتی در پروژه های مهم رشوه های کلانی می گرفتند و یا به برخی از نمایندگان رشوه داده اند و یا برای در اختیار گرفتن مجلس به خرید رأی اقدام کرده اند حتی برخی نمایندگان مجلس نیز متهم به دریافت همین رشوه ها بودند. این بحث همواره مطرح بوده است که در انتخابات مجالس، دولت پولهای کلانی خرج می کند برای اینکه طرفداران خود را وارد مجلس کند. اینها اصلی ترین مباحث مورد نظر مخالفان بود. علاوه بر آن دخالت ها وتحریکات دولت عربستان سعودی برای فشار بر دولت کویت برکسی پوشیده نیست.
به خاطر همین اختلافات در طول 6 سال گذشته، 5 بار مجلس و 6 بار دولت منحل شد. همین مسائل نیز به برکناری شیخ ناصر محمد انجامید. بعد هم همین گروه ها با فشاری که آوردند امیر کویت مجلس گذشته را منحل کرد، زیرا دادگاه قانون اساسی اعلام کرد که این مجلس غیرقانونی بوده و مجلس قبل از آن دارای اعتبار قانونی است که نمایندگان دوره قبلی نیز حاضر به شرکت در مجلس نشدند. این گروه از نمایندگان که تعداد آنها 36 نفر بود، مرتباً دور هم جمع می شدند و تظاهرات به راه می انداختند و این وضعیت همچنان ادامه دارد.
مخالفان در واقع چه کسانی هستند؟
افرادی که هم اکنون جزء معترضان هستند شامل چند گروه می شوند:
*اول: اسلامگرایان هستند که بیشتر سلفی و اخوانی هستند.
*دوم: لیبرال هایی هستند که آنها نیز بر روی فساد دولت و ناکارآمدی آن تکیه می کنند.
*سوم: بخشی از نمایندگان که اصطلاحاً "نواب خدمات" لقب گرفته اند، یعنی نمایندگانی که اصولاً نه ایدئولوژی خاصی دارند و نه هدف سیاسی خاصی را دنبال می کنند. آنها کسانی هستند که در مجلس به اصطلاح "کارچاق کن" هستند و عموماً از قبیله ای که به آن تعلق دارند، دفاع می کنند و یا برای افراد قبیله خود کار پیدا می کنند و خدمات رفاهی و اجتماعی و امتیاز بیشتری برای قبیله متعلق به خود تامین می کنند.
مجموعۀ این عناصر یعنی لیبرالها، اسلامگراها و نمایندگان خدماتی در رابطه با دولت گذشته (شیخ ناصر محمد) به نوعی با یکدیگر به اتفاق نظر و اجماع رسیدند و در مجلس گذشته از 50 نفر نماینده در حدود 36 نفر جزء مخالفین دولت بودند که در نهایت مجلس مورد نظر منحل شد و بعد هم دولت جدید آمد و شیخ جابر مبارک که پیشتر وزیر دفاع بود به عنوان نخست وزیر انتخاب و دولت جدید تشکیل شد و طبق قانون اساسی بعد از دو ماه باید انتخاب مجلس برگزار می شد که در نهایت روز یکشنبه شاهد برگزاری آن بودیم.
وضعیت 16 کرسی ای که اسلامگرایان بدست آوردند، چگونه است؟ کمی دربارۀ وضعیت و بافت جامعۀ شیعیان کویت برایمان بگوئید.
در کویت شیعیان 30% جمعیت را تشکیل می دهند. اما شیعیان به گروههای مختلفی در سطح جامعۀ کویت تقسیم می شوند:
*بخشی از آنها به ایران نزدیک هستند و رسماً از امام و رهبری پیروی می کنند و در برخی از مساجد آنان رسماً تصاویر امام و رهبری را نصب کرده اند و ابائی ندارند از اینکه بگویند طرفدار ایران هستند و به صورت علنی از جمهوری اسلامی طرفداری می کنند.
*بخش دیگر گروهی هستند که به صورت علنی از ایران دفاع نمی کنند، اما در عین حال همۀ آنها با ایران به عنوان مرکز تشیع علائق خاصی دارند و در واقع شیعیانی که مخالف ایران باشند در کویت بسیار اندک اند، مگر برخی از نویسندگان و روشنفکران وابسته که سیاست های ایران را نمی پسندند.
از نظر دسته بندی های سیاسی چطور؟
از نظر جناح بندی سیاسی ، جناح های مختلفی در کویت فعالیت دارند؛ از جمله ائتلاف ملی-اسلامی که به ایران نزدیک هستند.
گروه دیگر طرفداران مرحوم سید محمد شیرازی هستند که قبلاً از مراجع تقلید بوده است و در بین شیعیان کویت جایگاه و نفوذ خوبی دارد. برخی دیگر نیز طرفداران مرحوم سیدمحمد فضل الله، از مراجع گذشته لبنان هستند.
دستۀ دیگر نیز گرایش سیاسی خاصی ندارند مانند مقلدان آیت الله سیستانی و یا شیعیان حساوی که اصالتا اهل احسا و قطیف عربستان هستند.
اما در انتخابات اخیر نکتۀ مهم اینست که این تعداد نمایندگان شیعه که هم اکنون در مجلس انتخاب شده اند، در تاریخ کویت بی سابقه است. در حوزه های انتخابیه کویت در گذشته معمولآً حداقل 4 نفر و حداکثر در یک دوره 9 نفر حضور داشتند. در یک دوره و آنهم بعد از آزادی کویت اتفاق افتاده که شیعیان 10 کرسی داشته اند. در واقع هیچگاه از این تعداد فراتر نرفته است و شیعیان به طور معمول بین 5 تا 6 نفر نماینده در مجلس داشته اند.
اما در این دوره با 16 کرسی که شیعیان بدست آورده اند، در واقع رکورد تاریخی حضور شیعیان در مجلس شکسته شد. ضمن اینکه حق طبیعی آنها نیز همین است، چرا که ثلث جمعیت کویت را تشکیل می دهند و باید به همین میزان نماینده در مجلس داشته باشند. در واقع از میان 50 نماینده، باید 15 نماینده متعلق به طیف شیعیان باشند. اما در گذشته دولت حوزه های انتخابیه را به گونه ای تقسیم بندی کرده است که شیعیان همواره تعداد اندکی از کرسیهای مجلس را اشغال کرده اند.
دلیل اقبال بالای شیعیان در این دوره چه بود؟
این 36 نفر نماینده که در مجلس قبلی بودند، اکثراً انتخابات را تحریم کردند. بدین معنا که هم خودشان از ثبت نام خودداری کردند و هم انتخابات را تحریم کردند و مانع از آن شدند که طرفداران آنها رأی بدهند. نتیجه این شد که تعداد قابل توجهی از شیعیان در حوزه های مختلف رأی آوردند.
نکتۀ قابل توجه دیگر اینکه در گذشته در 5 حوزۀ موجود(که از هر حوزه 10 نماینده انتخاب می شوند) هر فردی حق داشت 4 نفر را انتخاب کند که معمولا زد و بندهایی میان قبائل مختلف کویت رخ می داد و باعث می شد که گزینه های مورد نظر آنها به مجلس راه پیدا کند. این بار براساس فرمان صادره از سوی امیر کویت که در نبود مجلس فرمان امیر، قانون محسوب می شود در هر حوزه انتخابیه، افراد می توانند تنها یک نفر را انتخاب کنند. لذا ائتلاف قبائل از بین رفت و دیگر نتوانستند با زد و بندهای پشت پرده افراد مورد نظر را به مجلس بفرستند.
لذا در برخی از حوزه ها از جمله حوزۀ انتخابیۀ شمارۀ 5 که معمولاً محل استقرار قبایل اهل سنت است و تاکنون سابقه نداشته که نماینده ای شیعه از این حوزه انتخاب شود، 4 نفر شیعه انتخاب شده اند. در سایر نواحی هم که شیعیان حضور کمرنگ تری داشتند، در این دوره به مجلس راه پیدا کردند.
سطح مشارکت کویتی ها در انتخابات چگونه بود؟
با توجه به حوزه ها میزان مشارکت متفاوت بود. به رغم تحریم نمایندگان قبلی برخی از حوزه ها شاهد مشارکت 70 درصدی بود، در یک حوزه مردم مشارکت 55 درصدی داشتند؛ در یک حوزه مشارکت 60 درصد و در حوزۀ دیگر 51 درصد بوده است. اما در دو حوزه ای که نفوذ گروههای تحریم کننده زیاد بود، حضور مردم 20 تا 30 درصد اعلام شده است، ولی میانگین مشارکت 43 درصد واجدین رأی بود که البته تعداد قابل توجهی است.
در میان نمایندگان انتخاب شده، سه نفر از خانم ها به مجلس راه یافته اند که در میان آنها خانم معصومه مبارک از شیعیان است که در گذشته استاد دانشگاه و چند دوره وزیر بوده است. از مجموع سلفی ها نیز 2 نفر به مجلس راه پیدا کرده اند. چون در کویت حزب سلفی نداریم بلکه گرایش سلفی وجود دارد. برخی از آنها انتخابات را تحریم کرده بودند، اما برخی دیگر حضور پیدا کرده و کاندیدا شده بودند. دو نفر از آنها در این انتخابات برنده شدند. در میان قبائل نیز از دو قبیلۀ بزرگ، مجموعاً 7 نفر وارد مجلس شدند که چندان گرایش مذهبی و یا سیاسی خاصی ندارند و عناصری هستند که بیشتر به فکر حفظ منافع قبیلۀ خود هستند تا منافع کویت.
موضع حاکمیت و امیر کویت دربارۀ پیروزی شیعیان چیست؟
امیر کویت دیپلماتی برجسته و آشنا به مسائل داخلی و بین المللی است. او 40 سال وزیر خارجه و چند سال هم نخست وزیر بوده است. از این رو سعی می کند که همیشه در داخل کشور توازن ایجاد کند؛ یعنی اگر زمانی احساس کنند که شیعیان قوت گرفته اند و ممکن است مشکلاتی برای حاکمیت ایجاد کنند، اهل سنت را تقویت می کند تا مشکلی برای دولت ایجاد نشود و متقابلا در شرایطی که سایر اسلام گرایان بخواهند ایجاد مشکل کنند، شیعیان را تقویت میکند.
در چند سال اخیر با توجه به اینکه اسلامگرایان اعم از اخوان المسلمین و سلفی ها مشکلاتی را برای دولت ایجاد کرده اند، دولت سعی کرده است که میدان بیشتری برای شیعیان باز کند. از این رو شیخ ناصر محمد، نخست وزیر قبلی اصولاً با ایران و شیعیان نزدیکی خاصی داشت و در واقع ناراحتی و انتقاد سلفی ها مقداری از همین بابت بود که چرا دولت علاقه مند به برقراری رابطه نزدیک با ایران است.
لذا در چند سال اخیر دولت سعی کرده که میدان بیشتری را برای شیعیان باز کند. در کابینه کویت از مجموع 15 وزیر 2 نفر وزیر شیعه حضور داشته است. در واقع دولت به این مسئله عنایت داشته که یک یا دو نفر وزیر را از میان شیعیان انتخاب کند.
برای مجلس نیز به نظر می رسد که قبل از انتخابات اصولاً شیعیان از دولت حمایت می کردند و هیچیک از آنها در راهپیمایی های خیابانی و تظاهراتی که صورت می گرفت، شرکت نمی کردند و اصولاً آن را قبول نداشتند. چون می دانستند که آنهایی که دست به تظاهرات می زنند، دارای اهداف سیاسی خاصی هستند، به خصوص آنکه محرز بود برخی عناصر برای برگزاری این نوع تظاهرات و فشار بر دولت، از عربستان سعودی دستور می گیرند، بنابراین شیعیان نیز ملاحظات دولت و حاکمیت را در نظر می گرفتند و حاکمیت نیز به آنها میدان داد. نتیجه این شد که اسلامگرایان سلفی و اخوانی انتخابات را تحریم کردند و به ضرر آنها تمام شد و سبب ارتقاء شیعیان و موقعیت آنها گردید.
اما در عین حال معارضین، قصد دارند با فشار آوردن بر دولت، برگزاری اجتماعات و تظاهرات خیابانی دولت را تحت فشار قرار دهند که مجلس را منحل کند و یا به خواسته های آنها تن بدهد که ازجمله خواسته های آنها اینست که نخست وزیر نباید از خانوادۀ حاکم باشد. تاکنون نخست وزیر همواره از نزدیکان به امیر و از خانوادۀ حاکم بوده است. آنها خواهان آنند که نخست وزیر خارج از خاندان حاکم و از بین خودشان انتخاب شود و مجلس، وی را تعیین کند و برخی از وزارتخانه های کلیدی نیز نباید صرفاً در اختیار خانوادۀ حاکم باشد. هم اکنون نیز در تلاشند با فشارهایی که می آورند به اهداف خود دست پیدا کنند.
با توجه به اعتراضات موجود پیرامون نتایج انتخابات، مجلس آینده و توان آن را چگونه ارزیابی می کنید؟
آنها نمی توانند مدعی باشند که انتخابات را قبول ندارند. هیچکس نمی تواند مدعی باشد که در کویت انتخابات ناسالم بوده است. انتخابات کویت همیشه سالم برگزار می شده است. به این دلیل که اولاً تعداد رأی دهندگان زیاد نیست و هم تعداد ناظران زیاد است. همۀ کاندیداها در همۀ صندوقها ناظر دارند. به خصوص اینکه در این دوره، دولت از برخی از کشورها مثل لبنان و اردن برای نظارت بر انتخابات دعوت کرد که به کویت بیایند و بر انتخابات نظارت کنند. در این قضیه بحثی نیست. حرف آنها اینست که در این دور از انتخابات چون به گونه ای برگزار شده که جمع کثیری از مردم کویت، انتخابات را تحریم کرده اند، بنا بر این مجلس جدید نمایندۀ کل مردم کویت نیست وگرنه انتخابات مجلس سالم و در کمال شفافیت برگزار شده است.