ممکن است روسها به یک دستاورد اندک در سوریه قناعت کنند

زهرا خدایی

چند روزی است که در رسانه ها، زمزمه های فاصله گرفتن روسیه از بشار اسد شنیده می شود. ماجرا از سی‌امین نشست اتحادیه اروپا با روسیه آغاز شد که در آن ولادیمیر پوتین از برقراری "سیستمی دمکراتیک در سوریه بر پایۀ خواست و ارادۀ مردم" سخن به میان آورد. روسها که از ابتدای بحران سوریه، بر حمایت بی چون و چرا از بشار اسد پافشاری کرده اند، این روزها در تلاشند همراهی بیشتری با اخضر ابراهیمی و طرح های نمایندۀ سازمان ملل از خود به نمایش بگذارند. اما جدای از ضرورت توافق میان طرفین در بُعد داخلی بحران، اهمیت و نقش کشورهای حامی سوریه در پایان دادن به بحران فعلی بر کسی پوشیده نیست. اخضر ابراهیمی، نمایندۀ سازمان ملل در بحران سوریه که روز دوشنبه وارد دمشق شد، اوضاع این کشور را اسفبار خوانده و هنوز نتیجۀ روشنی از گفتگوهای وی با بشار اسد منعکس نشده است. اینکه کرملین با حادترشدن بحران سوریه، چه سیاستی را در پیش خواهد گرفت و تا به کجا از دولت بشار اسد حمایت خواهد کرد، پرسشی است که از محمود شوری، مدیر گروه مطالعات اوراسیا، کارشناس مسائل روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز در مرکز مطالعات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام پرسیده ایم.
گفته می شود روسیه تا اندازه ای از حمایت بشار اسد فاصله گرفته است. این مسئله تا چه میزان صحت دارد؟
اول اینکه این نکته را باید در نظر داشت که طرفین ماجرا در سوریه در یک جنگ قرار دارند و این جنگ تنها ابعاد نظامی ندارد، بلکه علاوه بر ابعاد سیاس ی و دیپلماتیک ابعاد رسانه ای نیز دارد. بحث هایی که پیرامون فاصله گرفتن روسیه از سوریه مطرح می شود، بخشی از آن را می توان در قالب جنگ رسانه ای تعریف کرد که سعی می شود علیه دولت بشار در سوریه دنبال شود، اما این بدان معنا نیست که هیچ اتفاقی در نوع نگاه روسها نیفتاده باشد.
از ابتدا نیز گفته می شد که روسیه منافعی در سوریه دارد و در مرحلۀ اول به دنبال حفظ دولت بشار اسد بود، وقتی فشارها افزایش پیدا کرد، روسها به این سمت رفتند که از طریق سیاسی، موضوع را حل و فصل کنند و انتظار داشتند که با حل و فصل سیاسی اختلافات در سوریه، جریان حاکم در سوریه، همچنان بخشی از قدرت را در اختیار داشته باشد. 
اما از سویی روسها امیدوارند که اگر این روند هم عملی نشد، بتوانند در گفتگوها و معاملاتی که با طرفهای بیرونی درگیر در مسئله سوریه دارند، حداقل بخشی از منافع خود را حفظ کنند. من فکر می کنم اگرچه روسها از مرحلۀ اول یعنی حفظ دولت بشار گذار کرده اند و بیشتر به دنبال آنند که هم اکنون از طریق ایجاد یک مصالحۀ سیاسی در داخل به نتیجه برسند، ولی در مرحلۀ سوم گام مهم دیگری نیز برداشته اند که در آن سعی می کنند برای خود در آیندۀ سوریه از طریق گفتگو با طرفهای بیرونی نیز نقش ایجاد کنند.
این نگاه غالباً وجود دارد که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و نظام دو قطبی، روسها در حوزه های نفوذ خود همواره سعی داشته اند در مقابل رقیب غربی، مقاومت کنند، پرسش اینجاست که در بحران سوریه، روسها تا به کجا مقاومت خواهند کرد؟
آنچه مشخص است، اینکه روسیه در سوریه دارای منافعی است و به دنبال اینست که منافع خود را به هر شکل ممکن حفظ کند، اما این واقعیت را نمی توان نادیده گرفت که روسیه علاوه بر سوریه و خاورمیانه، در سطح بین المللی نیز دارای منافع و سیاست ها و اهدافی است که مجموعۀ آنها در کنار هم باید مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. من اعتقاد ندارم که روسیه حاضر باشد برای منافع خود در سوریه منافع جهانی و بین المللی خود را دچار خدشه کند. روسها مجموعه ای از ارتباطات سیاسی، اقتصادی و تکنولوژیک را با کشورهای غربی به ویژه با آمریکا دارند و حاضر نیستند این روابط و منافع را تنها برای حفظ دولت بشار اسد خراب کنند.
به نظر من روسیه تا آنجایی که به نوع روابطش با قدرتهای غربی لطمه جدی وارد نکند و روسیه را وارد یک چالش جدی با غرب نکند، بر منافع خود در سوریه پافشاری خواهد کرد، اما این تنها راه روسها نیست. روسها می توانند از طریق دیگری نیز با نوع معاملاتی که با غربی ها خواهند داشت، اگرنه همۀ منافع بلکه بخشی از آن را حفظ کنند. اگرچه لیبی، تجربۀ خوبی برای روسها نبوده و آنها مکرراً روی این مسئله تأکید دارند که روسیه از معامله ای که با غرب در لیبی داشت، نفعی نبرده است، ولی اگر شرایط بیش از این در سوریه بحرانی شود، ممکن است روسها به یک دستاورد اندک هم قناعت کنند.
شما بر این اعتقادید که روسها تا بدانجا بر حمایت از دولت بشار اسد پافشاری می کنند که منافع شان با غرب تحت تأثیر قرار نگیرد. در این صورت آیندۀ این بحران را در سایۀ سیاست روسها چگونه ارزیابی می کنید؟
فشارهای هنجاری و روانی و دیپلماتیک موجود بر دولت روسیه خیلی زیاد است و غربی ها و مخالفین دولت بشار اسد در سوریه نیز تلاش می کنند با نشان دادن صحنه های دلخراشی که در سوریه رخ می دهد و حتی ساختن این صحنه ها، این فشار هنجاری را روی حامیان دولت بشار اسد تشدید کنند.
تردیدی نیست که به هر حال مقاومت حامیان بشار اسد در این زمینه نیز محدود خواهد بود و باید به نحوی به افکار عمومی جهانی برای حمایت های خود پاسخی بدهند، اگرچه حرفی که حامیان بشار اسد می زنند، خیلی خارج از عرف بین المللی نیست. نمی توان این مسئله را نادیده گرفت که بشار اسد در حال حاضر رئیس جمهور یک دولت قانونی در سوریه است و نوع همکاریهایی که روسیه با سوریه دارد، در چهارچوب توافقات بین المللی و قانونی میان دو دولت است، ولی در هر حال افکار عمومی جهانی مباحث و حساسیت های خاص خود را دارد.
من فکر می کنم برای روسها شاید در شرایط فعلی، طرح اخضر ابراهیمی مفر و گریزگاهی باشد که بتوانند هم به فشارهای هنجاری بین المللی پاسخ بدهند و هم منافع خود را در سوریه تا حدودی حفظ کنند و هم اینکه نوع روابط شان را با قدرتهای حامی مخالفین به سطح چالشی وارد نکنند. شاید این مسئله در شرایط فعلی برای روسها امیدوارکننده ترین راه حلی باشد که پیش رویشان است و به احتمال زیاد سعی می کنند حداقل تا چند ماه آینده روی این موضع مانور بدهند. 

49 52