بدترین خطاها، اشتباهات و تقلب‌های علمی سال 2012

محمود حاج‌زمان: علم در برابر خطا و اشتباه مصون نیست. حتی گاه اشتباهاتی که در آزمایشگاه رخ می‌دهند ممکن است خطرناک و در پاره‌ای موارد مرگبار باشند. گزارش‌های علمی غلط و گمراه کننده می‌تواند سایر دانشمندان را به انحراف بکشاند؛ و سال‌ها وقت، تلاش و منابع مالی را تلف کنند. همچنین، هر ساله تعدادی از دانشمندان دچار اشکال مختلفی از سوءرفتار یا تقلب می‌شوند. در این گزارش، برخی از برجسته‌ترین خطاها، اشتباهات و تقلب‌های علمی سال 2012 را به انتخاب سایت وایرد با هم مرور می‌کنیم؛ مسائلی که از اشتباهات خنده‌دار تا اشتباهات واقعا مرگبار را در بر می‌گیرد.

توزیع‌کننده‌ای که با آلوده کردن داروها، باعث شیوع یک همه‌گیری شد.

در اوایل ماه اکتبر / اواسط مهرماه، مرکز پیشگیری و کنترل بیماری آمریکا (CDC) شیوع بیماری کشنده‌‌ای را تایید کرد. این بیماری که نوعی از مننژیت قارچی بود، به دلیل بسته‌های آلوده استروئید بود که برای کنترل درد کمر استفاده می‌شد. اما این دارو توسط یک شرکت داروسازی ساخته نشده بود. داروی مذکور متعلق به یک کارگاه ترکیب دارو (Compounding Pharmacy) بود؛ تاسیساتی که به صورت مستقل داروهای خاص خودش را ترکیب و آنها را توزیع می‌کند.
تا کنون، بیش از 600 گزارش در این خصوص دریافت شده است و 40 نفر نیز جان خود را از دست داده‌اند. بر اساس تخمین CDC، حدود 14 هزار نفر نیز در 19 ایالت آمریکا در معرض این خطر قرار دارند. مننژیت قارچی، که شیوع آن اغلب ناشی از قارچ Exerohilum rostatum است، مسری نیست. اما این بار، عفونت در اثر تزریق نخاعی استروئیدهای آلوده مانند متیل‌پردنیزولون ایجاد شده است. منشاء داروهای آلوده، مرکز ترکیب داروی نیوانگلند بود، که 17676 ویال بالقوه آلوده را به 23 ایالت مختلف آمریکا ارسال کرده است.
نکته تاسف برانگیز این است که چنین همه‌گیری‌هایی به هیچ عنوان غیرمعمول نیستند، و احتمالا نشانی از قوانین سست و سهل‌انگارانه هستند. تاسیسات ترکیب دارو تحت نظارت استانداردهای ایمنی مشابه شرکت‌های داروسازی قرار ندارند، و قانون‌گذاری و کنترل آنها توسط سازمان غذا و داروی فدرال (FDA) انجام نمی‌شود.
 

نوترینوهای فوق سریع

سال قبل، گزارشی باورنکردنی از نوترینوهایی منتشر شد که با سرعتی بیشتر از سرعت نور حرکت می‌کردند. در ماه فوریه 2012 / بهمن 1390، دانشمندان پروژه OPERA در آزمایشگاه ملی گران‌ساسو ایتالیا رسما اعلام کردند که خبر کشف چنین نوترینوهای عجیبی اشتباه بوده است، و به احتمال زیاد ناشی از اتصال غلط یک کابل انتقال داده‌ها بوده است.
فیبر نوری که وظیفه تقویت داده‌های جی‌پی‌اس را بر عهده داشت، به طور کامل به زمان‌سنج اصلی آزمایش متصل نشده بود. در نتیجه به نظر می‌رسید که نوترینوهایی که در مرکز سرن سوئیس شلیک شده‌اند، 60 نانوثانیه زودتر از چیزی که از نظر فیزیکی امکان‌پذیر است به ایتالیا می‌رسند. پس از سفت کردن اتصال این کابل و تکرار آزمایش، دانشمندان دریافتند که نوترینوها همان‌طور که انتظار می‌رود رفتار می‌کنند. اگرچه اینشتین (و نسبیت خاص) از این افتضاح سربلند بیرون آمدند، اما بعضی از دانشمندان پروژه OPERA تا این حد خوش شانس نبودند: آنتونیو اردیتاتو، سخنگوی گروه از دانشگاه برن، و داریو آئوتیرو، هماهنگ‌کننده پروژه از موسسه فیزیک هسته‌ای فرانسه هر دو استعفا دادند؛ و دلیل آن را مشکلات درون گروهی اعلام کردند.

اعلام تصادفی کشف بوزون هیگز

تابستان امسال، مرکز تحقیقاتی سرن به طور سهوی خبر کشف بوزون هیگز را اندکی زودتر از موعد مقرر اعلام کرد. روز 3 جولای / 13 تیرماه و یک روز قبل از کنفرانس مطبوعاتی رسمی هیگز، ویدئویی به طور تصادفی در وبسایت سرن منتشر شد که در آن سخنگوی پروژه CMS، جو اینکاندلا، از ذره جدیدی صحبت می‌کرد که به عنوان «بزرگ‌ترین کشف فیزیک در 30 یا 40 سال اخیر» توصیف می‌شد.
در فاصله‌ای کوتاه پس از انتشار، این ویدئو پنهان شد و در بخشی از سایت قرار گرفت که دسترسی به آن نیازمند داشتن کلمه عبور بود. اما می‌دانید توضیح رسمی سرن چه بود؟ آنها گفتند که این ویدئو تنها یکی از چندین ویدئویی بود که برای پوشش تمام نتایج ممکن در خصوص خبرهای مربوط به هیگز تهیه شده بود. مسخره است؛ نه؟!
 

وقتی علم غیرقانونی می‌شود

در ماه ژوئن / خردادماه، قانون‌گذاران ایالت کارولینای شمالی آمریکا لایحه‌ای را تصویب کردند که کمیسیون منابع ساحلی ایالت را ملزم می‌کرد تا برنامه‌ریزی خود را تنها برای افزایش سطح آب دریا با نرخی معادل ‌داده‌های تاریخی انجام دهد. به عبارت دیگر، برنامه‌ریزان ساحلی از استفاده مدل‌هایی که به خاطر مسائلی از قبیل گرمایش جهانی و ذوب شدن کلاهک‌های یخی قطبی، افزایش شتابنده سطح آب دریاها را نشان می‌دهند منع شدند. طی قرن گذشته، سطح آب دریاها کمتر از 25 سانتی‌متر در این ایالت افزیش یافته است؛ در حالی‌که دانشمندان می‌گویند تا پیش از سال 2100 / 1479، ممکن است سطح آب دریاها به اندازه 1 متر بالا بیاید.
استفان کولبرت تفسیر جالبی در این باره دارد. وی می‌گوید: «اگر دانش شما نتیجه‌ای به دست می‌دهد که شما خوشتان نمی‌آید، کافی است قانونی تصویب کنید که می‌گوید این نتیجه غیرقانونی است. مشکل حل می‌شود!»
حجم انتقادات به قدری بود که در ماه جولای / تیر، قانون‌گذران پیشنهاد اصلاحیه‌ای برای این قانون را به رای گذاشتند که استفاده از مدل‌های غیرخطی را تنها تا سال 2016 / 1395 ممنوع می‌کند. در ماه آگوست / مردادماه این لایحه به صورت قانون به تصویب رسید.

طلایی که خاک شد

در ماه دسامبر / آذرماه، شرکت Pfizer تایید کرد که خاک طلایی به ارزش 700 هزار دلار را گم کرده است. جالب اینجاست که آنها نمی‌دانند این خاک طلا در جای اشتباهی گذاشته شده یا دزیده شده است!
 

قاتل سیاسی

احتمالا اعضای گروه تحلیل داده‌های انتخاباتی میت رامنی، پس از آنکه کلکسیونی از گاف‌های نابود کننده را در روز انتخابات مرتکب شدند، درگیری‌های داخلی وحشتناکی را نیز تجربه کرده‌اند. قرار بود که در روز انتخابات آنها اپلیکیشنی به نام ORCA را منتشر کنند (ORCA نوعی نهنگ قاتل است). وظیفه نرم‌افزار این بود که با فراهم ساختن داده‌های دقیقی بلادرنگ در روز انتخابات برای اعضای گروه، بتوان مشخص کرد که چه کسی باید برای رای‌دهی در موقعیت‌های کلیدی حاضر شود. به این ترتیب، مراکز اصلی کمپین انتخاباتی رامنی می‌توانستند استراتژی‌های خود را برای رای‌دهی تدوین کنند. تنها مشکل این بود که این اپلیکیشن –که قرار بود توسط هزاران گوشی هوشمند دواطلبان مشتاق در حوزه‌های رای‌گیری قابل دسترس باشد- کار نکرد. به جای اینکه اپلیکیشن در یک فروشگاه مجازی خاص این برنامه‌ها بارگذاری شود، داخل یک وب سایت اینترنتی قرار داده شده بود. آدرس این سایت به صورت https بود، و تایپ www یا http کاربران را به سایت درست هدایت نمی‌کرد. حتی زمانی‌که دواطلبان وارد سایت درست شدند، نام کاربری و کلمه عبور آنها کار نمی‌کرد. و به این ترتیب اپلیکیشن سقوط کرد.

دانشمندی که چشمش به دنبال جایزه نوبل است

آیا کمیته جایزه نوبل امسال مرتکب اشتباه شده است؟ رانگ ژیانگ لو، دانشمند چینی که این طور فکر می‌کند. ژو ادعا می‌کند که نقشی اساسی در پیشرفت حوزه پزشکی احیاء کننده داشته است؛ و در ماه دسامبر / آذرماه، انستیتو کارولینسکا سوئد را که مسولیت اهدای جایزه نوبل پزشکی را بر عهده دارد به خاطر بدنام کردن وی در این حوزه تحت تعقیب قضایی قرار داد.
بر اساس دادخواست وی، اعلامیه منتشر شده در خصوص برندگان جایزه نوبل یعنی جان گوردن و شینیا یاماناکا، همکاری‌های ژو را در زمینه برنامه‌نویسی مجدد سلولی نادیده گرفته است. ژو گفت: «اولویت اصلی من برای پر کردن این دادخواست، روشن شدن اشتباه آکادمی و اعلامیه گمراه کننده آن، برای محافظت از بشریت و نسل‌های آینده است.»
در اعلامیه اعطای جایزه نوبل پزشکی امسال، کمیته جایزه به موفقیت سال 1962 / 1341 گوردون در شبیه‌سازی قورباغه با جایگذاری هسته سلول روده یک قورباغه بالغ درون سلول‌های تخم قورباغه، و آزمایشات سال 2006 / 1385 یاماناکا در خصوص اثبات نیازمندی به تنها چند ژن برای بازگرداندن سلول موش‌های بالغ به وضعیت جنینی اشاره کرده است. ژو می‌گوید زمانی‌که در سال 1984 / 1363 مشغول مطالعه بر روی درمانی برای قربانیان سوختگی بود، وجود «سلول احیاء کننده» را کشف کرده است؛ و بنیاد جایزه نوبل این دستاورد را در اعلامیه خود به اشتباه به دیگران نسبت داده است. انجمن نوبل اطلاعیه‌ای را منتشر ساخته است که طی آن اعلام کرده است که نام ژو هرگز به آنها پیشنهاد نشده است.

بخش دوم این گزارش می‌توانید فردا در خبرآنلاین بخوانید.
 53275