تغییر تحت کنترل؛ پاپ ساده‌زیستی که برای اصلاحات آمد

مجید تفرشی
با گزینش کاردینال "خورخه ماریو برگولیو" با نام فرانسیس اول (فرانچسکو اول) به عنوان دویست و شصت و ششمین پاپ و رهبر واتیکان، کلیسای کاتولیک‌ همزمان چند هدف را در تیررس خود قرار داد. استعفای بندیکت شانزدهم، رهبر مستعفی و آلمانی کاتولیک‌های جهان که ظاهرا به دلیل ضعف و بیماری صورت گرفت، اگرچه امری نامعمول و غیرمنتظره بود، ولی به دلیل مشکلات مختلف سال‌های اخیر واتیکان چندان هم با شگفتی یا ناراحتی جامعه یک میلیارد و دویست میلیونی کاتولیک‌های جهان مواجه نشد.
مسایلی از قبیل رسوایی‌های متعدد اخلاقی و سوءاستفاده‌های جنسی از کودکان در کلیسا و پنهان‌کاری نهادینه درباره آن، جنجال‌های اداری و اختلاس مالی در قلب واتیکان، بحث بی پایان سقط جنین، مرگ از روی ترحم و یا مواضع کلیسای کاتولیک در برابر همجنس گرایی و اشتغال زنان به امور رسمی روحانی از جمله موضوعاتی بودند که بندیکت شانزدهم در سالهای اخیر توفیقی در حل و فصل آن‌ها نداشت.
سوای موضوعات ذکر شده، در سال‌های اخیر، کلیسای کاتولیک با چند معضل جدی دیگر مواجه بود که آشکار و نهان رهبری واتیکان را به چالش جدی فراخوانده بود: سهم نادیده گرفته شده جمع گسترده و انبوه کاتولیک‌های آمریکایی (اعم از آمریکای شمالی یا آمریکای لاتین) و آفریقایی در هرم قدرت مذهبی واتیکان، رشد فزاینده نارضایتی نسبت به فاصله افتادن بین اشرافیت کلیسا و فرودستان کاتولیک در سراسر جهان، نارضایتی مردم ایتالیا از نداشتن سهمی مناسب از نهاد دینی که در قلب کشورشان قرار دارد، و بالا بودن نسبی سن کاردینال‌های ارشد و سران کلیسای کاتولیک از جمله این چالش‌ها بودند.
اگرچه پاپ بندیکت شانزدهم و تیم همراه او در چند سال اخیر با گزینش کاردینال‌های نسبتا جوانتر (55 تا 65 سال) و ارتقای مقام چندین سراسقف از آفریقا، آمریکای لاتین و آسیا، تلاش کردند تا برخی از این معضلات را رفع کنند، ولی سیاست مماشات و سکوت او در برابر مفاسد اخلاقی و نادرستی‌های مالی برخی از کشیشان ارشد، هیچ کمکی به افزایش یا حفظ محبوبیت او نکرد. اکنون رهبری جهان کاتولیک با انتخابی نسبتا متفاوت تلاش دارد تا به برخی از این چالش‌ها و مطالبات پاسخ گوید.
خورخه برگولیو 76 ساله، متولد 1936 در بوینس آیرس پایتخت آرژانتین از پدر و مادری ایتالیایی است. او به مدت 15 سال از 1998 تا زمان انتخابش به عنوان پاپ جدید، سراسقف کلیسای کاتولیک بوینس آیرس بوده است.
پاپ جدید از خانواده‌ای کارگر مهاجر فرودست ایتالیایی است و برخلاف اکثر کاردینال‌های فعلی، تحصیلات اولیه‌اش نه در علوم دینی که در رشته شیمی بوده است. او به زندگی ساده و بی آلایش و تشریفات و در عین حال مقاومت در برابر مطالبات فزاینده هواداران اصلاحات بنیادین در آیین کاتولیک شهرت دارد.
انتخاب اولین پاپ در تاریخ از نیمکره جنوبی و قاره آمریکا از والدینی ایتالیایی، همزمان موجب خوشحالی آمریکایی‌ها، ایتالیایی‌ها و البته ساکنان کشورهای آمریکای لاتین شد. همچنین شهرت برگولیو در دفاع از حقوق و شان فرودستان نیز معیار مهمی در انتخاب او به شمار آمده است. او به کاردینالی شهرت دارد که آشپز ندارد، غذایش را خودش می‌پزد، راننده ندارد و بدون تشریفات مرسوم در دفتر کارش حاضر می‌شود.
در سال‌های اخیر چند بار نام برگولیو در جنجال‌های سیاسی و رسانه‌ای آرژانتین مطرح شده است. او متهم شده که در مورد اتهام همدستی کلیسای کاتولیک با رژیم نظامی در سرکوب مخالفان سکوت کرده یا تلاش داشته به این موضوع سرپوش نهد. از سوی دیگر، برگولیو در چند مورد در مواضعه اتحادیه های صنفی وکارگری و اعتصابات عمومی، به مخالفت با سیاست‌های دولتی برخاست و از اعتصاب کنندگان و فقرا حمایت کرد.
انتخاب پاپ جدید نشانگر آن است که رهبری واتیکان از یک سو به ضرورت تغییر در ساختار و عملکرد خود آگاه است و از سوی دیگر با انتخاب یک کاردینال محبوب مردمی و محافظه کار می خواهد دامنه و عمق این اصلاحات را محدود و کنترل کند. کوتاه سخن آن که، رهبری کلیسای کاتولیک با انتخاب کاردینال برگولیو به عنوان پاپ جدید، تلاش دارد تا با پوست انداختن و مواجهه با معضلات پیش آمده در سال‌های اخیر، دوران جدیدی از حیات خود را رقم بزند. سوای سن بالای برگولیو، به نظر می رسد که کامل‌ترین گزینه برای این چالش جدید واتیکان بوده است.
5252