گمانه زنی در باره چگونگی مرگ برزوفسکی

جسد "بوریس برزوفسکی" میلیاردر تبعیدی روسی روز شنبه درحمام خانه اش واقع در منطقه "ساری" در جنوب غرب لندن پیدا شد . رسانه‌های روسی به نقل از خانواده و وکیل او ضمن تائید خبر درگذشت این مخالف سابق پوتین رئیس جمهوری روسیه ، اعلام جزئیات بیشتر در باره علت مرگ وی را، منوط به بررسی های پزشکی و اعلام تحقیقات بیشتر پلیس کردند. پلیس انگلیس روز یکشنبه اعلام کرد کارشناسان شیمیایی، بیولوژیکی، و هسته ای؛ محل اقامت بوریس برزووفسکی میلیاردر روس را جستجو کردند و مورد مشکوکی نیافته اند.
جایگاه و پیشینه برزوفسکی در ساختار قدرت روسیه
برزوفسکی ریاضی دادن متولد 1946 تا قبل از فروپاشی شوروی در دانشگاه درس می داد و بیش از ده کتابِ مختلف دانشگاهی و دهها مقاله در مباحث ریاضی تالیف کرده بود . او بعد از فروپاشی شوروی توانست ازخصلت چرب زبانی اش درشکوفا ساختن علایق بازرگانی و فعالیت های اقتصادی اش کمک بگیرد. درهمین مسیر شاید بخاطر برخورداری از ذهن تحلیلگر ریاضی خود، بخوبی توانست با استفاده از رانت خواری اقتصادی ، راه صد ساله را در کمتر از یک دهه طی کند.
پس از فروپاشی شوروی در دسامبر 1991 برزوفسکی برای خرید شرکت های دولتی که خصوصی می شد ،به یک حامی حکومتی نیاز داشت. بنابراین از طریق نزدیک شدن به خانواده بوریس یلتسین، توانست درکمتر ازهشت سال ازیک استاد ساده دانشگاه به یک مولتی میلیاردر تبدیل شود.
البته نباید این واقعیت را از نظر دور داشت که یهودی بودنِ برزوفسکی به او کمک کرد تا لابی اسرائیل وغرب نیز به پیشرفت سریع او در پشت سرگذاشتن مدارج عالی حکومتی روسیه در دهه نود میلادی کمک کنند.
در این دوران برزوفسکی به خوبی دریافت برای تاثیرگذاری بیشتر در سیاست روسیه پس از فروپاشی شوروی، باید نفوذ خود را در بین رسانه های این کشور گسترش دهد. با همین هدف او موفق شد شبکه تلویزیونی او.آر.تی و چندین روزنامه مطرح درآن زمان را به مالکیت خود درآورد. اما مهم ترین عامل کسب درآمد های اقتصادی برزوفسکی سرمایه اندوزی های او در شرکت های نفتی روسیه از جمله شرکت سیبنفت و هواپیمایی ایرفولت روسیه بود.
در این مسیر برزوفسکی تا آنجا پیش رفت که در رسانه های روسیه از برزوفسکی به عنوان شخصیت پشت پرده ی دوره دوم ریاست جمهوری بوریس یلتسین ، یاد می شد. اما او بطور رسمی از سال 1996 تا 1999 مسئولیت دبیری شورای امنیت ملی روسیه و پس از آن دبیری جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع را عهده دار بود.
شاید اگر برزوفسکی فعالیت های خود را فقط در بازرگانی و اقتصاد محدود می کرد، امروز زنده مانده بود و می توانست موفقیتهای خود را در ساختار قدرت در روسیه تثبیت کند. اما او خصلتا بازیگری مشتاقِ فعالیت های سیاسی بود. به همین دلیل برزوفسکی در زد و بندهای سیاسی پشت پرده قدرت در کشورش تا آنجا پیش رفت که در عزل و نصب وزرای روسیه دخل و تصرف می کرد. همچنانکه حتی درجریان جانشین شدن پوتین به جای یلتسین در سال 2000 نقش کلیدی ایفا کرد.
اما از زمان اجرای سیاست پوتین علیه رانت خواری و آنچه که "الیگارشی مالی" در روسیه دهه نود خوانده می شد، ستاره بخت او رو به افول رفت و مغضوب کرملین واقع شد.
برزوفسکی بعد از آنکه دادگاهی درمسکو در سال 2000 او را برای ادای توضیحاتی فراخواند، به لندن گریخت . از آن زمان او به یک منتقد جدی سیاست های پوتین تبدیل شد. زندگی سیزده ساله تبعیدی او در لندن هیچگاه ثبات و آرامشی نداشت بطوری که شاید بخاطر صراحت لهجه اش در مطرح کردن انتقادات تند علیه پوتین ، در طول این مدت بیش از یازده بار مورد سوء قصد قرار گرفت. اما از همه آنها جان سالم به در برد. ولی ظاهرا او در بار دوازدهم با شرایط متفاوتی روبرو شده است .
تحلیل دلایل احتمالی مرگ برزوفسکی
درمورد دلیل یا دلایل مرگ این ناراضی تبعیدی سه احتمال مختلف و شاید هم متضاد مطرح است:
1- مرگ در اثر خودکشی یا حمله قلبی
"الکساندردوبرووینسکی" وکیل برزوفسکی در گفتگویی با شبکه تلویزیونی غیردولتی "روسیه 24 " علت مرگ را خود کشی اعلام کرد. وی گفت برزوفسکی اخیرا وضعیت نابسامان اقتصادی داشته است.البته یکی از دوستان برزوفسکی بلافاصله پس از انتشار این خبر، خودکشی کردن وی را رد کرد. او گفت :
«هیچ کس نمی داند چه اتفاقی افتاده است. چرا که هیچ نشانه ای از خود کشی ، گَزیده شدن و یا مصرف دارو وجود ندارد. » (1)
به گفته نزدیکان برزوفسکی وی در سال های اخیر دچار مشکلات شدید مالی شده بود و از افسردگی رنج میبرد و به همین دلیل احتمال خودکشی وی دور از ذهن نیست . بویژه آنکه او در اواخر عمرش در کار تجارت موفق نبود. بطوریکه ثروث برزوفسکی زمانی که به لندن وارد شد،حدود دو میلیارد پوند تخمین زده می شد اما پس از گذشت 13 سال این ثروث به حدود 450 میلیون پوند کاهش یافت.
با این حال یک منبع نزدیک به برزوفسکی علت مرگ وی را حمله قلبی می داند . اما هیچ کس نمی داند به چه علت وی دچار ایست قلبی شده است.
برزوفسکی بویژه زمانی که در اوت 2012 در دادگاه لندن محکوم شد. با سرخوردگی بیشتری روبرو گردید. زیرا او نتوانست ادعای خود را در مورد خسارت سه میلیارد پوندی ازآبرامویچ میلیارد دیگر روسی تبعیدی در لندن به اثبات برساند. بدین ترتیب او نه تنها سه میلیارد پوند را بدست نیاورد بلکه خسارت 100 میلیون پوندی بابت هزینه دادگاه را پرداخت .
برزوفسکی، پس از این دادگاه ، آبرامویچ را یک "گانگستر" توصیف کرده بود . متقابلا آبرامویچ هم درباره چگونگی پرداخت هزینه های آقای برزوفسکی دست به افشاگری زد. ازجمله درباره هزینه های هواپیمای خصوصی، نقاشی های گران قیمت، جواهراتی که برای دوست ‌دخترخود خریداری کرده و کاخهای آقای برزوفسکی در فرانسه را برای افکار عمومی افشاء کرد.
2- قتل توسط نیروهای امنیتی روسیه
برزوفسکی به عنوان یک فعال سیاسی مخالف پوتین درلندن فعالیت داشت. او در مصاحبه های متعددی از جمله با روزنامه گاردین (2) عزم خود را برای سرنگونی حکومت پوتین بر روسیه وبه راه انداختن یک "انقلاب " اعلام کرده بود. او در این مصاحبه پوتین را به ایجاد یک حکومت خودکامه متهم کرده وگفته بود که رهبری روسیه را تنها از طریق اِعمال زور می‌توان پایین کشید.
براین اساس بطور طبیعی این احتمال در اذهان شکل می گیرد که احتمال دارد سرویس خارجی اداره امنیت فدرال روسیه همچنانکه در نوامبر 2006 به مسموم کردن " آلکساندر لیتویننکو" یک افسر سابق این سازمان درلندن با ماده پولونیم 210 متهم شد. اینبار نیز ممکن است برزوفسکی دوست نزدیک او را به قتل رسانده باشد. این گمانه زنی زمانی بیشتر در ذهن قوت می گیرد که بدانیم برزوفسکی از همان زمان به شدت پیگیر دلایل کشف مسمومیت و در نهایت کشته شدن لیتویننکو بود.
با وجود این آندره لوگووی که زمانی افسر سازمان امنیت فدرال روسیه بوده، درنوامبر سال 2007 درجریان کنفرانس مطبوعاتی خود درمسکو(3) ضمن متهم کردن انگلیس به دست داشتن در قتل آلکساندر لیتویننکو، افسرسابق سازمان امنیت فدرال روسیه، مدعی شد لیتویننکو وحامی وی برزوفسکی هر دو به استخدام سرویس جاسوسی MI 6 انگلیس درآمده اند.
روزیکشنبه "دیمیتری پسکوف" سخنگوی پوتین در کنفرانس مطبوعاتی درباره مرگ برزوفسکی درمسکو گفت:
« برزوفسکی "دشمنی ناتوان" و اثرگذاری او"نزدیک به صفر" بود. ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه دربرابر انتقادهایی که برزوفسکی از لندن علیه روسیه مطرح می کرد، بی تفاوت بود. زیرا انتقاد وی سازنده نبود و انتقادِ یک دشمن ناتوان بود. »
با این حال پسکوف در این مصاحبه مطبوعاتی اذعان کرد نقش برزوفسکی پیش از به قدرت رسیدن پوتین و تبعید وی به لندن، در دهه 1990 بسیار مهم بوده است. اما او بصورت غیر مستقیم سعی کرد نشان دهد به دلیل بی اهمیت بودن نقش و تاثیر برزوفسکی، انگیزه ای برای ترور او از سوی کرملین وجود نداشته است . پسکوف در این مورد گفت :
« من ازاینکه بخواهم نقش وی را بیش از حد واقعی ارزیابی کنم، خودداری می کنم. نقش وی بسیار ناچیز بود. وی در روسیه هیچ تاثیری نداشت و نقش وی درانگلیس کاهش یافته و به صفر رسیده بود. » (4)
روسیه بارها به دلیل محکومیت قضایی برزوفسکی خواستار استرداد او شده بود. ولی دولت انگلیس از تحویل وی به مسکو خودداری می کرد. دادگاه مسکو درهفتم آبان ماه 1386 بصورت غیابی برزوفسکی را به جرم اختلاس بیش ازهشت میلیون دلار از شرکت هواپیمایی ایروفلوت به ۹ سال زندان محکوم کرده بود.
3- احتمال قتل برزوفسکی توسط MI 6 انگلیس
یک سخنگوی دولت روسیه اعلام کرد وی به تازگی از شخص ولادیمیر پوتین رییس جمهور روسیه خواسته بود به او اجازه دهد به کشورش بازگردد. این سخنگو به جزئیات بیشتر این درخواست اشاره ای نکرد. (5) درآخرین مصاحبه برزوفسکی که در شب قبل از مرگش با خبرنگار مجله "فوربس" انجام شده است او گفته بود که تصمیماتش رادرباره بسیاری از مسائل تغییر داده و زندگی اش بی معنی شده و آرزو دارد به روسیه برگردد(6)
نگارنده معتقد است ازآنجا که انگلیس به برزوفسکی پناهندگی سیاسی داده بود. بازگشت او به روسیه میتوانست برای انگلیس گران تمام شود. زیرا برزوفسکی دراین مدت صندوقچه اصرار سرویس خارجی اداره جاسوسی انگلیس موسوم به MI6 شده بود.
برزوفسکی از نقش انگلیس و آمریکا در سازمان دهی تظاهرات ضد پوتین در سالهای اخیر بخوبی آگاه بود . بنابراین ممکن است انگلیس برای ممانعت از لو رفتن زد و بند های پشت پرده در یک دهه گذشته ، برزوفسکی را از سرراه برداشته باشد.
بااین حال این دلیل محکمی برای انگیزه حذف او نیست. زیرا دولت انگلیس حداقل در یک دهه گذشته از نقش و جایگاه برزفسکی به عنوان اهرمِ فشار انگلیس علیه روسیه استفاده می کرد. بنابراین باید انگیزه قوی تری برای حذف او توسط MI6 وجود داشته باشد.
درواقع برزوفسکی به جهت ناکامی در ایجاد تشکیلات قوی برای سرنگونی حکومت پوتین بویژه از یکسال پیش به این سو که پوتین سومین دوره ریاست جمهوری خود را آغاز کرد، دیگر در عمل کارایی گذشته خود را برای لندن از دست داده بود . براین اساس می توان گفت حذف او بیش از ماندنش برای دو طرفنفع داشت.
جمع بندی بحث :
1- برزوفسکی چه به مرگ طبیعی مرده و چه خودکشی کرده باشد و یا حتی اگر به قتل رسیده باشد در اینکه پوتین از حذف یکی از مهم ترین مخالفان خود در خارج روسیه، احتمالا خشنود شده است ،تردیدی وجود ندارد.
2- با مرگ برزوفسکی یکی از مهم ترین موانع جدی برسرعادی سازی مناسبات لندن و مسکو پس از هفت سال تیره گی روابط روسیه و انگلیس از میان برداشته شد.
3- بیش ازچهارمیلیارد دلار ثروث برزوفسکی که درانگلیس پس از ده سال مورد استفاده قرار گرفت در زمان مرگش به کمتر از 500 میلیون دلار تقلیل یافت. این میراث برجای مانده برای بانکهای انگلیسی و سرمایه داران شرکتهای این کشور تا زمان تعیین تکلیف نهایی آنها همچنان برای انگلیس سود آور خواهد بود.
4- سرانجام حرکت ناکام برزوفسکی این سیاستمدارِ ریاضی دانِ بازرگان پیشه ، باردیگر نشان داد تکیه به سایرکشورها به بهانه نجات کشور از شرّ دیکتاتوری ها موفقیتی در پی ندارد بویژه آنکه اگر کشور مورد اتکاء خود سابقه توسعه طلبی و استعمارگری داشته باشد.
5- آبرامویچ این روس خود تبعیدی صاحب باشگاه فوتبال چلسی به عنوان یک رقیب سیاسی و تجاری برزوفسکی اکنون نگران آینده خود در انگلیس است . اگرچه آبرامویچ هیچگاه نه سابقه ماجراجویی های برزوفسکی را در کارنامه خود داشته و نه مثل او انگشتی به کندوی زنبور سیاست و نظام قدرت در روسیه نرسانده است. زیرا برای آبرامویچ و همه بازرگانان با نفوذ مثل او، استفاده از شهدِ گلهای رانت خواری در امور بازرگانی و اقتصاد را بر عسل حاصل از زد و بندهای سیاسی ترجیح می دهند.
آّبرامویچ و میلیاردرهایی مثل او خوب می دانند عرصه کندوی سیاست اگرچه عسلش شیرین است اما گاهی نیش های مرگ باری نیز دارد.

منابع:
1- خبرگزاری رویترز 24 می 2013
2- روزنامه گاردین 13 آوریل 2007
3- خبرگزاری رویترز سی ام می 2007
4- خبرگزاری فرانس پرس 24 مارس 2013
5- خبرگزاری فرانس پرس 23 مارس 2013
-6 خبرگزاری رویترز 23 مارس 2013