یک دایره المعارف جنگی

«جنگ» در زمان وقوع پدیده ای حماسی، تکان دهنده، مخرب، ویرانگر و غم انگیز است. پس از آنکه صبلح برقرار می شود، جنگ برای افرادی که درگیر آن بوده اند به پدیده ای نوستالژیک و حسی تبدیل می شود و به مرور، با نشستن غبار فراموشی بر این رویداد، جنگ به رویدادی تاریخی تبدیل می گردد که مانند هر اتفاق تاریخی دیگری، نکات و حاشیه های خواندنی و عبرت آموز دارد.
شاید در سال های اولیه پس از جنگ جهانی دوم، شمار کشته های حدودا 20 میلیونی این رویداد مساله ای تکان دهنده بود اما امروز کمتر مخاطبی از شنیدن آمار کشته های این نبرد شوکه می شود. حتی دیدن تصاویر سیاه و سفید کشته شدگان نیز مانند سابق احساس ترحم و دلسوزی درمخاطب ایجاد نمی کند اما درباره جنبه مختلف این رویداد، کنجکاوی های فراوانی وجود دارد که هنرمندان در سراسر دنیا با ساخت فیلم، مستند، خاطرات، انتشار کتاب های داستانی و... به آن پاسخ می دهند.
در طول سی سال گذشته «سینمای ایران» همیشه سهم ناچیزی از انعکاس تصویر واقعی جنگ هشت ساله را به عهده داشته و بخش عمده ای از بار مسوولیت نمایش تصویر واقعی این رویداد به عهده حوزه ادبیات و کتاب و فیلم های بوده است. در سال های اخیر حوزه ادبیات با انتشار کتاب های خاطرات رونق فراوانی یافته و علاقمندان زیادی را از گنجینه جنگ سیراب نموده است اما این مساله به معنای عدم نیاز نسل امروز به منابع تحقیقی و پژوهشی درباره این رویداد نیست و همچنان جنبه های مختلف این رویداد ناشناخته مانده اند که باید کشف و بررسی شوند.
کتاب «دایره المعارف مصور تاریخ جنگ» که این روزها به بازار نشر عرضه شده است، اثری مکتوب است که در حجمی حدودا 500 صفحه ای، 10 سال سرنوشت ساز از تاریخ کشورمان را بررسی و تحلیل می کند. این کتاب نوشته «جعفر شیرعلی نیا» محقق و پژوهشگر حوزه جنگ است که با همراهی یک تیم مفصل تحقیق و پژوهش و با بهره گیری از عناصر تصویری جذاب از سوی «نشر سایان» به بازار نشر عرضه شده است.
این اثر مکتوب رویدادهایی که در فاصله سال های 1357 تا 1369 ـ یعنی از دو سال قبل از آغاز جنگ تحمیلی تا دو سال پس از آن ـ را بررسی و تحلیل می کند و از این حیث، هم به پیش زمینه های جنگ ایران و عراق می پردازد و هم تبعات آن را بررسی می نماید.
یکی از مهم ترین ویژگی های این اثر مکتوب، حجم فراوان تصاویر به کار گرفته شده در آن است. تصاویری که کتاب مذکور را پیش از آنکه خواندنی کند، تماشایی می کند و از همین جهت کاربری آن برای بسیاری از مخاطبان آسان می شود. حتی برای مخاطبانی عادت دارند ابتدا عکسهای کتاب را با دقت بینند و سپس آن را تهیه کنند، کتاب مذکور ای ویژگی را در خود دارد که به واسطه اطلاعاتی که در حاشیه عکس ها و نمودارها آمده، با یک تورق مختصر تاریخ جنگ را برای مخاطب خود بازگویی کند.
مهم ترین ویژگی این دایره المعارف مصور، حجم فراوانی از عکس های گوناگون است که در کتاب به کار گرفته شده است. عکس هایی که مرتبط با متن است و با دارا بودن شناسنامه دار بودن و توضیحات کامل، مطالعه کتاب را آسان می کند.
جنگ پدیده پیچیده و گسترده ای است و بازنمایی این ابعاد در قالب یک اثر مکتوب، امر مهمی است. یکی از ضعف های عمده کتاب های منتشر شده در حوزه جنگ نبود آمار و نمودارهای قابل فهم برای مخاطب در این آثار است. در این کتاب حدود 40 نمودار و جدول آماری منتشر شده که به واسطه پرداخت مناسب گرافیکی و تصویری، به یکی از بخش های جذاب و قابل مطالعه کتاب تبدیل شده است.
بازآفرینی تصویری عملیات های نظامی هم از دیگر ویژگی های اثر مذکور است. این عملیات های پیچیده به زیبایی بازآفرینی شده و نقشه هایی که از نبردهای زمینی، هوایی و دریایی در کتاب وجود دارد، ابعاد گوناگون این عملیات ها را برای مخاطب روشن می کند.
حتی در بخشی جنگ افزارهای استفاده شده در جنگ، لوازم شخصی رزمندگان، رسانه های جنگ و ... نیز به صورت کامل و تصویری معرفی شده است.
در زمینه محتوای اثر نیز این نکته قابل ذکر است که روایت کتاب از رویدادهای جنگ، صرفا به روایت های داخلی ـ ایران ـ متکی نیست و در موارد بسیاری به وضعیت داخلی عراق نیز اشاراتی شده است. روایت دخالت های آمریکا در جنگ ایران و عراق از زبان و قلم نویسندگان و محققان آمریکایی آمده است. در مسادل کلان نظامی و سیاسی نیز روایت مسوولان و فرماندهان ذکر شده و در بخش هایی که از دیپلماسی حرفی به میان آمده، روایت هایی از مردان دیپلمات، نوشته های دبیرکل سازمان ملل و یا افرادی همچون دکتر الکواری که آن زمان در سازمان ملل حضور داشته در کتاب قرار گرفته است.
«دایره المعارف مصور تاریخ جنگ» رویداد بزرگی را به صورت خلاصه و خواندنی در یک جلد جمع آوری و عرضه کرده است. رویدادی که هنوز هم نکات خواندنی فراوانی برای ما ایرانی ها دارد.
5757