محمد امین خرمی:سمینار «چشم انداز امنیتی قطب شمال» با حضور دبیر کل ناتو، برخی وزرای امور خارجه و سفرای کشورهای عضو این سازمان و روسیه طی روزهای 28 و 29 ژانویه در ریکیاویک، پایتخت ایسلند، برگزار شد تا شروعی باشد برای اعلان رسمی حضور ناتو در مناطق مورد مناقشه قطب شمال.
شرکت کنندگان در این سمینار عنوان داشتند با ذوب شدن یخ های قطب شمال و باز شدن آب راه های جدید و در نتیجه افزایش رقابت کشورهای حاشیه قطب در این منطقه، در آینده نزدیک شاهد ایجاد تنش و درگیری در میان کشورهای مدعی این سرزمین خواهیم بود. یاپ دوهوپ شفر، دیبر کل ناتو، در رابطه با حضور ناتو در منطقه قطب شمال اعلام کرد: «من آخریم کسی هستم که در این میان ممکن است انتظار بروز درگیری را داشته باشد، اما ما حضور نظامی خواهیم داشت.»
مسئله قطب شمال و منابع نفت و گاز موجود در آن، به مسئله گرم شدن زمین گره خورده است. در سال های اخیر وجود منابع غنی نفت، گاز، طلا، الماس و نیکل در سرزمین قطب شمال، و امکان انجام اکتشافات در این سرزمین در اثر ذوب شدن یخ ها، باعث ایجاد تنش در روابط کشورهای حاشیه قطب شده است. بر اساس مطالعات انجام شده این منطقه 25 درصد منابع کشف نشده نفت و گاز زمین را در خود جای داده است. روسیه، نروژ، ایالات متحده، کانادا و دانمارک - این کشورها به جز روسیه همه از اعضای ناتو هستند - هر کدام ادعاهایی نسبت به این منطقه دارند. برخی حتی چین را مدعی آینده در این منطقه می دانند.
کانادا و روسیه چندین بار بر سر ادعاهای یکدیگر درگیری لفظی داشته اند. روسیه در سال 2007 با قرار دادن پرچمی از جنس تیتانیوم در کف دریا در زیر قطب، منطقه بسیار وسیعی را از آن خود دانست که تنها میزان نفت موجود در آن 10 میلیارد تن تخمین زده می شود. روس ها پس از آن نیز بارها بمب افکن های خود را بر فراز این منطقه پرواز داده اند. روسیه همچنین آموزش بخشی از نیروهای نظامی خود را برای عملیات در سرمای 50 درجه زیر صفر آغاز کرده است. از سوی دیگر، کانادا هم حضور نظامی خود را در این منطقه افزایش داده و برنامه ساخت پایگاهی نظامی در سرزمین های مجاور خود در قطب شمال را اعلام کرده است.
محدوده مورد ادعای کشورهای حاشیه قطب، در نقاط بسیاری همپوشانی دارند. با توجه به اهمیت منابع نفت و گاز در آینده، چشم پوشی این کشورها از هر بخشی از سرزمین های مورد ادعای خود غیر ممکن به نظر می رسد.
برخی مطالعات نشان می دهد از میزان یخ آب های قطب شمال تا سال 2013 و در فصل تابستان، بسیار کاسته می شود، به نحوی که راه های جدیدی برای عبور کشتی های اکتشافی و حتی تجاری باز خواهد شد. شفر در سمینار ریکیاویک به این مسئله اشاره داشت و گفت، مسیرهای عبوری از قطب شمال در آینده می توانند ارزش تجاری بسیاری داشته و حتی با مسیرهای مهمی چون کانال سوئز و پاناما برابری کنند.
با توجه به اختلافات موجود، با حضور کشتی های اکتشافی و تجاری در آب های قطب شمال، بدون شک کشورهای حاشیه قطب بیش از پیش بر حضور نظامی خود خواهند افزود. افزایش حضور نظامی این کشورها می توانند به درگیری نیز منتتهی شود و این مسئله ای است که از هم اکنون باعث ایجاد نگرانی در میان آن ها شده است.
شفر در عین حال، ضمن اشاره به افزایش فعالیت های نظامی کشورهای حاشیه قطب شمال در این منطقه، احتمال بروز درگیری بین این کشورها را بسیار ضعیف دانست. وی با اشاره به فعالیت های روسیه در منطقه، وجود «تهدید» از سوی این کشور را رد کرد و شرایط فعلی را حتی فاقد کوچکترین «مزاحمت» برای هر یک از کشورها از سوی طرف دیگر دانست.
روابط ناتو و روسیه در سال های اخیر بر سر طرح استقرار سپر دفاع موشکی ایالات متحده در اروپا، عضویت اوکراین و گرجستان در ناتو، حمله روسیه به گرجستان و اخیرا قطع جریان گاز اوکراین بسیار متزلزل شده است. علاوه بر این، مسئله حضور کشورهای رقیب روسیه در سرزمین قطب شمال و در قالب ناتو، می تواند عرصه بعدی بروز اختلافات بین روسیه و این سازمان باشد.
یاپ دوهوپ شفر ضمن اشاره به همکاری های پیشین بین ناتو و روسیه در قطب شمال، دلیل اصلی حضور نیروهای این سازمان در این منطقه را انجام ماموریت های امداد و نجات برای کمک به کشتی هایی که در آینده نزدیک از مسیرهای جدید قطب شمال تردد خواهند کرد، دانست. اما آنچه واضح است حضور سازمانی نظامی در این منطقه تنها با دلایل نظامی قابل توجیه است. افزایش فعالیت های جدی نظامی روسیه در سال های اخیر، چه در رابطه با گسترش برنامه های تسلیحاتی و چه در حمله به گرجستان و حضور در قطب شمال، نگرانی های اعضای ناتو را افزایش داده است؛ بنابراین آن ها از هم اکنون به دنبال استقرار نیروهای خود در این منطقه هستند.
نظر شما