انگیزه‌های مسکو برای پناه دادن به اسنودن

انگیزه‌های این اقدام روسیه و آینده روابط دو کشور را با شعیب بهمن، کارشناس امور روسیه در میان گذاشتیم که در پی می‌آید.
  
با توجه به اینکه مسکو و واشنگتن اخیرا معاهده همکاری اطلاعاتی و امنیتی را با هم امضا کردند و آگاهی مسکو از بروز تنش میان دو کشور در صورت پذیرش اسنودن، ‌انگیزه مقام‌های روسیه برای اعطای پناهندگی به این افشاگر اسرار اطلاعاتی آمریکا چه بوده است؟
در شرایط فعلی چند دلیل برای اعطای پناهندگی موقت به اسنودن وجود دارد؛ اول اینکه این اقدام مسکو ادامه تقابل سنتی میان روسیه و آمریکاست که از دوره جنگ سرد وجود داشته است. در دوران جنگ سرد این تقابل دارای ابعاد ایدئولوژیک بود اما امروزه ابعاد و الزامات ژئوپولتیک یافته و دو طرف برای کسب حوزه نفوذ بیشتر در مناطق مختلف با هم رقابت می‌کنند. روسیه در شرایط فعلی، ماجرای اسنودن را از موارد اختلاف و تنش با آمریکا می‌بیند، مانند موضوعاتی از جمله بحران سوریه، پرونده هسته‌ای ایران، سپر دفاع موشکی، ایجاد و گسترش پایگاه‌های آمریکا در آسیای مرکزی و قفقاز و گسترش ناتو که تمام این موارد هم باعث پرتنش شدن رابطه دو کشور شده است. از نگاه مسکو، ماجرای اسنودن هم در پیوند با این پرونده‌هاست. تمام این مسائل در کنار شائبه مداخله آمریکا در مسائل داخلی روسیه که مقام‌های کرملین بیشتر به آن دامن می‌زنند، باعث شده مسکو دست به چنین اقدامی بزند. البته مساله جاسوسی، میان هر دو کشور وجود دارد و از طرف هر دو هم مدیریت می‌شود. دلیل دوم اطلاعاتی است که اسنودن در اختیار دارد. اسنودن که کارمند نهاد‌های اطلاعاتی و امنیتی آمریکا بود، اطلاعات و داده‌های ارزشمندی را از سیستم اطلاعاتی واشنگتن خارج کرده است. روسیه هم توانسته در زمانی که اسنودن در سالن ترانزیت فرودگاه مسکو بود، او را تا حدی تخلیه اطلاعاتی کند ولی اسنودن هم زرنگی کرد و تمام اطلاعات خود را در اختیار مقام‌های اطلاعاتی و امنیتی روسیه قرار نداد و برای دریافت اجازه اقامت در مسکو، وارد نوعی معامله با آنها شد. نکته مهم در این مورد دستیابی انحصاری مسکو به اطلاعات اسنودن است. شرط روسیه برای اعطای اقامت به اسنودن این بود که وی از درز بیشتر اطلاعات به صورت عمومی جلوگیری کند. مسکو این‌گونه می‌خواست دسترسی به اطلاعات اسنودن را در اختیار خود داشته باشد. دلیل سوم، افزایش احتمال تکرار این سناریو در آینده است. حمایت روسیه از اسنودن ممکن است در آینده هم در مورد دیگر افشاگران و جاسوسان فراری تکرار شود. حمایت روسیه از اسنودن و پناه دادن به او می‌تواند در آینده هم باعث دلگرمی افراد دیگری شود که قصد دارند اطلاعاتی را از سیستم اطلاعاتی آمریکا منتشر کنند و به دنبال آن هستند که کشوری به آنها پناه دهد. چهارمین و آخرین دلیل برای اعطای پناهندگی به اسنودن، واکنش به موضع‌گیری‌های اخیر آمریکاست. نباید فراموش کنیم که واشنگتن و مسکو توافق استرداد مجرمان را امضا کرده‌اند اما در شرایط فعلی، روسیه، آمریکا را متهم می‌کند که این توافق را اجرا نمی‌کند. برای مثال، ایالات متحده مدت‌هاست تلاش می‌کند شهروندان روسی دارای تابعیت آمریکایی را بازگرداند. یکی از نمونه‌هایی که باعث بروز تنش در روابط دو طرف شده ماجرای دیمتری اوستینوف است. این بازرگان که تابعیت آمریکایی دارد و در لیتوانی زندگی می‌کند معاملاتی را با دولت لیتوانی انجام داده که براساس آن اقلام نظامی که کارکرد دوگانه دارند را در اختیار دولت لیتوانی قرار می‌دهد. آمریکا در حال حاضر به لیتوانی فشار می‌آورد تا اوستینوف را به واشنگتن مسترد کند اما دولت لیتوانی زیر بار نمی‌رود و معتقد است که این فرد هیچ‌اقدام غیرقانونی‌ای مرتکب نشده است. میان روسیه و آمریکا بارها چنین تنش‌هایی ایجاد شده؛ چند سال پیش ایالات متحده تعدادی از جاسوسان روسیه که از نهاد‌ها و سازمان‌های امنیتی آمریکا جاسوسی می‌کردند را از خاک آمریکا اخراج و به روسیه فرستاد. این اقدام واشنگتن در راستای اجرای توافق استرداد مجرمین صورت گرفت اما مسکو این بار زیر بار نرفت تا اقدام متقابلی انجام دهد و ترجیح داد در واکنش به مداخلات آمریکا در مورد مسائل داخلی روسیه و موارد مشابهی که در سال‌های اخیر رخ داده بود، اسنودن را پناه دهد.
در این شرایط، آمریکا چه گزینه‌ها و ابزارهایی برای مقابله با این تصمیم روسیه در اختیار دارد؟
واشنگتن در مقابل اقدام روسیه برای اعطای پناهندگی یک‌ساله به اسنودن در دوراهی قرار دارد. از طرفی آمریکا می‌خواهد تا مسکو، اسنودن را مسترد کند اما با مخالفت روسیه با این اقدام، ابزاری قانونی در اختیار ندارد که وی را بازگرداند. واشنگتن از حضور اسنودن در روسیه نگران است و نمی‌خواهد اطلاعات ذی‌قیمت و حساس او در اختیار نهاد‌های اطلاعاتی روسیه به‌عنوان رقیب آمریکا قرار گیرد اما از طرفی هم نمی‌تواند او را به خاک آمریکا بازگرداند. با وجود اینکه حتی اوباما در تماس تلفنی با پوتین خواستار آن شده بود که اسنودن اجازه ورود به خاک روسیه را نداشته باشد و مقام‌های روسیه وی را بازگردانند اما این درخواست یا تهدید اوباما عملی نشد و واشنگتن هم در واکنش به ورود اسنودن به خاک روسیه اعلام کرد که از این اقدام مسکو ناامید شده است. واشنگتن تمام تلاش‌های علنی و غیرعلنی برای بازگرداندن اسنودن را انجام داد اما بی‌نتیجه بود و به همین دلیل جان مک‌کین سناتور شناخته‌شده جمهوریخواه اخیرا اعتراف کرد مسکو با این کار سیلی محکمی به کل مردم آمریکا نواخت. شرایط امروز برای اوباما بسیار دشوار است؛ اوباما که تاکنون درخواست‌ها و هشدار و تهدید‌هایش برای بازگرداندن اسنودن نتیجه‌بخش نبوده دیگر نمی‌تواند این روند را ادامه دهد و از طرفی هم ابزاری در اختیار ندارد تا او را بازگرداند. در چنین شرایطی است که جمهوریخواهان به اوباما فشار می‌آورند تا در واکنش به این اقدام مسکو، روابط دو کشور را کاهش دهد.
با توجه به اینکه از نظر شما آمریکا در ماجرای اسنودن قادر به انجام کاری نیست، آیا در دیگر حوزه‌های مورد مناقشه میان دو طرف، واشنگتن می‌تواند ناکامی خود را جبران کند؟
گمانه‌زنی‌هایی برای اقدامات احتمالی واشنگتن مطرح شده است. این احتمال وجود دارد تا آمریکا لیست سیاه حقوق بشری روسیه را گسترش دهد. بر همین اساس واشنگتن توجه و تبلیغ بیشتری در قبال بحران‌های حقوق بشری روسیه انجام خواهد داد. برای مثال در مورد پرونده‌های میخاییل خودروکفسکی و الکسی ناوالنی، آمریکا حساسیت و توجه بیشتری نشان خواهد داد؛ مخالفان سرشناس پوتین که به همین دلیل برای آنها پرونده‌سازی‌هایی در مورد فساد مالی و رشوه درست شده است. از این پس باید در انتظار فشار بیشتر واشنگتن در مورد چنین پرونده‌هایی باشیم. از طرف دیگر هم احتمالا برنامه آمریکا برای سرعت بخشیدن به پروژه تکامل سامانه دفاع موشکی در شرق اروپا با جدیت بیشتری پیگیری خواهد شد. مباحثی مانند احتمال لغو سفر اوباما به روسیه برای شرکت در اجلاس گروه بیست در سن‌پترزبورگ هم این روزها مورد توجه رسانه‌ها قرار دارد. با این وجود، واقعیت غیرقابل انکار این است که روس‌ها ضربه اصلی را به آمریکا وارد کردند.
درنهایت شما آینده روابط آمریکا و روسیه پس از درگیری و تنش بر سر اسنودن را چگونه می‌بینید؟
در حال حاضر ترس و نگرانی بر روابط دو طرف سایه افکنده است. این ترس بیش از آمریکا در روسیه و نزد پوتین وجود دارد. رئیس‌جمهور روسیه اخیرا سیاست‌های جدید اطلاعاتی و امنیتی این کشور را اعلام کرد که براساس آن اصلی‌ترین تهدید برای مسکو استفاده از فناوری‌های اینترنتی است. از نگاه مسکو، این تهدید حتی خطرناک‌تر از عملیات‌های تروریستی و جنایی است. با توجه به این نگرش و نگرانی پوتین شاید گزارش‌های برخی رسانه‌ها که از جمع‌آوری کامپیوتر‌ها و جایگزین کردن دستگاه‌های تایپ قدیمی در کرملین خبر داده بودند باورپذیرتر شود. در مجموع باید گفت آینده روابط آمریکا و روسیه در طیفی از همکاری و رقابت تا درجه‌ای از تنش و منازعه مدیریت‌شده پیش خواهد رفت.
منبع: روزنامه فرهیختگان