مینا علی‌اسلام :سید رضا سجادی، سفیر ایران در مسکو در دیدار با لئونید مایسییف مدیر کل اداره شانگهای وزارت خارجه روسیه، روند همکاری‌های دو کشور در چارچوب سازمان اقتصادی شانگهای را مورد بررسی قرار دادند. در این دیدار طرف روسی نسبت به نهایی شدن عضویت کامل ایران در این سازمان ابراز امیدواری کرد و سفیر ایران در مسکو هم سازمان شانگهای را بستر مناسبی برای توسعه روابط میان کشورهای عضو و ناظر ارزیابی کرد.
به نظر می‌رسد در شرایط کنونی روابط ایران و روسیه، بررسی و بازبینی مجدد نوع و فرایند همکاری‌های تهران و مسکو در سازمان شانگهای به دو دلیل پیگیری می‌شود؛ دلیل اول ترغیب طرف روسی برای حمایت از عضویت کامل ایران در شانگهای و دلیل دوم تأکید بر سطح بالای روابط دو کشور در ابعاد مختلف و در عرصه منطقه و برنامه‌ریزی برای توسعه این روابط.
در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضو ناظر سازمان شانگهای در این سازمان فعالیت دارد. با سفر محمود احمدی‌نژاد به روسیه در خرداد ماه سال جاری و با هدف شرکت در اجلاس سران سازمان اقتصادی شانگهای، ادامه همکاری‌های سیاسی و اقتصادی تهران و مسکو در مسیر پرفراز و نشیب روابط فی‌مابین مورد تأکید قرار گرفت.
نهادینه کردن عدالت و احترام متقابل، ادامه مشورت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بین اعضا، گسترش روابط اقتصادی با تأسیس بانک سازمان شانگهای، تأکید بر استفاده از پول واحد در کشورهای عضو و تشکیل دو کمیته سیاسی و اقتصادی برای بررسی دقیق‌تر اوضاع جهانی و ارائه پیشنهادهای مفید جهت رسیدن به مبانی نظری مشترک سیاسی و اقتصادی و اصلاح ساختارهای بین‌المللی و ایجاد انسجام و هماهنگی در سیاست‌های منطقه‌ای و جهانی از جمله پیشنهادهایی بود که محمود احمدی‌نژاد به اعضای حاضر در اجلاس ارائه کرد.
اما تلاش ایران برای بهره‌برداری از سطح مناسبات و همکاری‌های درون‌سازمانی اعضای شانگهای برای تبدیل عضویت ناظر به عضویت کامل بیش از هر عامل دیگری در راستای تقویت مناسبات تهران با پکن و مسکو دنبال می‌شود.
از تعامل اقتصادی تا مناسبات استراتژیک
چین و روسیه دو کشور دارای حق وتو در شورای امنیت و از اعضای شانگهای هستند، ایران در صورت عضویت دائم در این پیمان و به دست آوردن رابطه و تعهدات نظامی درونی آن، با اطمینان بیشتری می‌تواند در مقابل تهدیدات آمریکا در منطقه ایستادگی کند.
همچنین سازمان شانگهای این توان را دارد تا همگرایی ایران با روسیه و چین را تقویت و به این وسیله پیوندهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی ایران با کشورهای عمده آسیا را بالا ببرد.
در سال‌های گذشته روس‌ها در تعریف جایگاه خود در برابر غرب بین موضع یک رقیب استراتژیک یا یک شریک مهم در نوسان بوده‌اند و به همین دلیل، تحت شرایطی تعامل با جمهوری اسلامی ایران (و یا حداقل نمایش آن) برای آنها از اهمیت زیادی برخوردار بوده است.
چینی‌ها نیز با توجه به رشد چشمگیر توسعه اقتصادی، به کشوری تأثیرگذار در عرصه اقتصادی و سیاسی جهان تبدیل شده‌اند و نمی‌توان آینده‌ای را متصور بود که در آن چین در خلاف جهت اهداف غرب حرکت کند، چرا که چین و کشورهای غربی روابطی را میان خود تنظیم می‌کنند که متأثر از نیازهای متقابل است. اما در ایران با وجود سیاست‌های کاملاً آشکار تهران در مورد روابط با آمریکا، از یک‌سو به دلیل تردیدهای روسیه و چین نسبت به حمایت کامل از ایران و از سوی دیگر به دلیل تردیدهایی که در داخل ایران نسبت به میزان پایبندی و توانمندی مسکو و پکن در برآورده ساختن نیازهای استراتژیک ایران وجود دارد، هیچ‌گاه اعتماد و همکاری کاملی میان این سه کشور وجود نداشته است.
با این حال وابستگی اقتصادی متقابل کشورها به یکدیگر یکی از مهمترین عواملی است که می‌تواند در جهت‌گیری سیاست خارجی آنها نقش قابل توجهی ایفا کند. بر این اساس عضویت روسیه و چین در اجلاس شانگهای و حضور ایران به عنوان عضو ناظر در آن، زمینه تعامل مشترک اقتصادی بین طرفین را فراهم آورده است اما مهمترین مسئله در این تعامل مشترک از نظر ایران، کسب حمایت جامع چین و روسیه در مسیر تحقق اهداف هسته‌ای کشور است که البته روسیه و چین نیز در این مسیر بنا به مصالح و منافع خود حمایت‌هایی را از ایران داشته‌اند.
شانگهای و موضوع عضویت ایران
روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای هستند و ایران، مغولستان، پاکستان و هند به عنوان عضو ناظر در آن شرکت می‌کنند. ایران در بین کشورهای ناظر اولین کشوری بود که رسماً درخواست الحاق به سازمان همکاری شانگهای را ارائه داد.
موضوع عضویت کامل ایران عکس‌العمل‌های متفاوتی را به وجود آورد. گذشته از تاجیکستان که نظر مثبت خود را بیان کرد، دیگر اعضای دائم یعنی روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و ازبکستان با احتیاط اعلام موضع کردند.
مقامات آمریکایی هم موضوع عضویت کامل ایران در این سازمان را با لحنی انتقادی مطرح کردند و حتی برخی از آنها با ابراز نگرانی از احتمال عضویت ایران در این سازمان، این مسئله را از نظر ایالات متحده آمریکا مثبت نمی‌دانند.
اعضای ناظر به طور کامل امکان مشارکت در فعالیت‌های سازمان همکاری‌های شانگهای را دارند و تنها در اتخاذ تصمیمات حق رأی ندارند با این وصف چرا ایران به دنبال تغییر از عضویت ناظر به کامل است؟
روشن است که ایران برای درخواست خود انگیزه‌هایی بیش از همکاری‌های اقتصادی متقابل با کشورهای دائم این پیمان دارد و خواهان به دست آوردن حق تصمیم‌گیری است.
اهداف اولیه و اساسی این سازمان در سه مقوله اساسی همکاری دفاعی و امنیتی (به خصوص مبارزه با تروریسم و افراطی‌گری)، همکاری اقتصادی و همکاری با دیگر سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای تعیین شده بود.
با این وجود گسترش فعالیت‌های این سازمان فراتر از اهداف اعلام شده است و به نظر می‌رسد که از همان ابتدای امر بنیانگذاران این سازمان و بهخصوص روسیه و چین با تشکیل این سازمان، پایه‌گذاری قطب جدید قدرت در مقابل ناتو و سازمان‌های منطقه‌ای که آمریکا در آنها عضویت دارد را جست‌وجو می‌کردند.
گستردگی و تنوع اهداف تشکیل این سازمان، فقدان نگاه مشترک اعضا به اهداف اولیه، محدوده منطقه‌ای وسیع با تنوع آب و هوایی و دوری جغرافیایی که به نوعی اشتراک اهداف را از اعضا دور می‌کند و در نهایت نوع ارتباط اعضا با قدرت‌های فرامنطقه‌ای که امکان یکدستی مواضع آنها در قالب سازمان اقتصادی شانگهای را کمرنگ می‌سازد، از جمله دلایل ضعف کارکرد و عملکرد این سازمان در مقایسه با سازمان‌های مشابه منطقه‌ای است.
بنابراین به‌رغم تلاش‌های ایران برای توسعه روابط خود با کشورهای محوری شانگهای که به ترتیبی می‌تواند زمینه‌ساز عضویت کامل ایران در شانگهای شود، موجودیت و نحوه فعالیت شانگهای نیز به نوبه خود با مشکلاتی مواجه است که تلاش تهران برای دستیابی به قدرت تصمیم‌گیری بیشتر در حوزه فعالیت سازمان شانگهای را کم‌اثر می‌کند.
نظر شما