محمود حاج‌زمان: قاصدک‌ها به‌جز استفاده در انواعی از سالادها، نوشیدنی‌های گیاهی و بعضی نوشیدنی‌ها عملا گیاهان بلااستفاده‌ای هستند. حداقل تاکنون که این‌طور بود. اما یک گونه روسی این گیاه که Taraxacum kok-saghyz یا به اختصار TKS نامیده می‌شود، ممکن است تحول بزرگی را در صنایع لاستیک به‌وجود آورد.
به گزارش اکونومیست، این گونه از قاصدک در شیره خود مولکول‌های لاستیک تولید می‌کند. اگر تحقیقاتی که در آلمان و آمریکا در حال انجام است به نتیجه برسد، این گونه می‌تواند مکمل و یا حتی جایگزینی برای درختان کائوچو سنتی به نام هویا (Hevea Brasiliensis) باشد.
علی‌رغم اختراع لاستیک‌های مصنوعی، مانند همه مواد مصنوعی که جایگزین مواد طبیعی می‌شوند، این لاستیک‌ها استحکام و قابلیت ارتجاعی لاستیک‌های طبیعی را ندارند. این مساله به این دلیل است که مولکول‌های لاستیک طبیعی که محصول یک سنتز آنزیمی گام به گام هستند، نسبت به لاستیک‌های مصنوعی که با علم مهندسی شیمی تولید می‌شوند ،ساختار منظم‌تری دارند. علاوه بر این، قیمت لاستیک مصنوعی به قیمت نفتی که از آن تولید می‌شود وابسته است و تغییر قیمت نفت بر روی قیمت لاستیک نیز تاثیر می‌گذارد. از آنجاکه نفت در آینده بسیار گران‌تر خواهد شد، لاستیک‌های طبیعی از هر دو جنبه اقتصادی و مهندسی جایگزین مناسبی برای لاستیک‌های مصنوعی محسوب می‌شوند.
لاستیک‌های طبیعی
در ماشین‌های معمولی حدود یک پنجم تایر از لاستیک طبیعی تشکیل شده و در هواپیماها این مقدار به بیش از هشتاد درصد می‌رسد. با این وجود لاستیک‌های طبیعی نیز مشکلاتی دارند. پرورش هویا در قاره آمریکا مشکل است. به دلیل بیماری زنگار برگ (Leaf Blight) لازم است درختان هویا در فواصل زیادی از هم کاشته شوند. حتی در آسیا که تاکنون از شر این بیماری در امان بوده، کاشت درختان کائوچوی جدید مستلزم قطع جنگل‌های بارانی است که با مخالفت عمومی مواجه است.
از طرف دیگر رشد درختان و رسیدن آنها به سنی که بتوان محصول آنها را برداشت کرد زمان می‌برد. به همین دلیل گیاهان کوچک‌تری که بتوان محصول آن را سریع‌تر برداشت کرد جذابیت زیادی دارد. یک پیشنهاد استفاده از گوایول (Guayule) است، درختچه‌ای که در زمین‌های خشک رشد می‌کند. لاستیک تولیدی گوایول عاری از پروتئین‌های آلرژی‌زا است و برای تولید لوازمی مانند دستکش‌های جراحی بسیار مناسب است.
با این وجود گیاهان صحرایی رشد آهسته‌ای دارند. گوایول دو سال زمان لازم دارد تا به یک گیاه بالغ تبدیل شود. محصول سالیانه شرکت Yulex که گوایول را به شکل تجاری پرورش می‌دهد، حدود 400 کیلوگرم در هر هکتار است. هویا می‌تواند چهار تا پنج برابر این مقدار را تولید کند و با استفاده از TKS نیز می‌توان همین مقدار محصول را به‌دست آورد. قاصدک‌ها گیاهانی با رشد سریع هستند که به سرعت گرده‌افشانی می‌کنند و می‌توانند دوبار در سال محصول بدهند. لذا اغلب به عنوان علف هرز شناخته می‌شوند. اگر بتوان آنها را به محصولات قابل استفاده تبدیل کرد حتی می‌توانند از هویا نیز پیشی بگیرند.
تحقیقات انجام شده
کریستین اسکولز گرونوور و همکاران وی که در زمینه زیست‌شناسی مولکولی و بوم‌شناسی کاربردی در انستیتو فرانهوفر واقع در آخن آلمان فعالیت می‌کنند، ژن‌هایی را شناسایی کرده‌اند که عامل تولید لاستیک در TKS هستند. آنها همچنین آنزیمی را به نام پلی‌فنولوکسیداز (Polyphenoloxidase) کشف کردند که مسئول انعقاد شیره لاستیک‌مانند TKS است.
این انعقاد برای گیاه لازم است، اما برای این‌که بتوان از آن استفاده کرد، شیره نباید خیلی زود منعقد شود. دکتر اسکولز با استفاده از تکنیکی به نام مداخله RNA راهی پیدا کرده‌است تا آنزیم پلی‌فنولوکسیداز را غیرفعال کند. این روش مولکول‌های حامل دستورات ژن پلی‌فنولوکسیداز را برای ساختن آنزیم جدا و تخریب می‌کند. در نتیجه می‌توان لاستیک را به‌راحتی از گیاه استخراج کرد.
در‌همین حال، ماتیو کلاینهنز از دانشگاه ایالتی اوهایو بر روی افزایش محصول لاستیک TKS کار می‌کند. دکتر کلاینهنز از روش قدیمی اصلاح نژاد استفاده می‌کند. وی نژادهای مختلف TKS پرورش می‌دهد و با آسیاب کردن ریشه‌های گیاه، که بیشتر شیره گیاه در آنجا یافت می‌شود، بررسی می‌کند کدام نژاد بیشترین مقدار لاستیک را تولید می‌کند. هدف وی خلق نژادی است که هم پرمحصول باشد و هم ریشه‌های درشتی داشته باشد. به این ترتیب می‌توان محصول را به روش ماشینی، با استفاده از وسیله‌ای شبیه آنچه که اکنون برای برداشت هویج از آن استفاده می‌شود، درو کرد.
ترکیب دو روش فوق -روش پیشرفته مهندسی زیستی و روش قدیمی اصلاح نژادی- ممکن است منجر به تولید یک گونه کاملاً جدید در دنیای مدرن شود. این کار همچنین می‌تواند آغازگر راهی باشد که به اعتقاد برخی تنها راه پیش روی بشر است؛ بازگشت به استفاده از محصولات گیاهی که تحت‌الشعاع حضور کوتاه‌مدت نفت ارزان قرار داشته‌است.
نظر شما