تهران و ریاض ،دو سوی یک رقابت مدرن یا سنتی ؟

مشکل بتوان به موضوعی در خاورمیانه عربی و خلیج فارس اشاره کرد بدون آنکه نامی از ایران و عربستان به میان نیاورد. تنیدگی اجباری جغرافیائی،همسایگی ، موقعیت ژئوپولتیک،فراز های ایدئولوژیک،کوشش در جهت بقاء تاثیر گذار، آرایش وحمایت نیروهای وفادار و متحدان منطقه ای و بین المللی،تلاش در جهت تاثیر گذاری بر مناسبات و تحولات بین المللی،رقابت در عرصه سازمان ها و مجامع جهانی وبحث دائمی و داغ انرژی، تنها بخش ملموس وقابل مشاهده و ردیابی مسائل دو کشور است که معمولا این دو را به رقابتی ناخواسته می کشاند.اما اینها مسائل جدیدی میان دو کشور مهم خلیج فارس نیست که تصور کنیم پس از انقلاب 1979 ایران بوجود آمده باشند.پیشینه روابط تقریبا 8دهه ایران و عربستان نشان میدهد مناسبات آنها همواره با نوعی کشمکش و رقابت ذاتی هم زیست بوده که ریشه های آن به سنت روابط دو کشورو قبل سال 1979 باز می گردد. اسناد معتبر وزارتخانه های امور خارجه بریتانیا و ایالات متحده که اخیرا و طی 5 سال گذشته منتشر شده نشان میدهد بحث نفوذ،رقابت ،بی اعتمادی،امنیت، جنگ نفت وانرژی از تولید گرفته تا سهم بازار و قیمت ،تردد کشتیرانی در خلیج فارس وتنگه هرمز وحتی اختلافات شدید بر سر مسائلی چون امارات تازه تاسیس شده ، لبنان،سوریه، بحران های عمان ،بحرین وحتی یمن شمالی و جنوبی آن زمان ، دریای سرخ یا شمال اقیانوس هند، از مهمترین دغد غه های استراتژیک و ذاتا رقابت پذیر دو کشور از گذشته بوده اند.نگرانی درخصوص روابط تهران - ریاض به دلیل اینکه اساس چنین روابطی بیش از آنکه مربوط و محدود به خود آنها باشد،به امنیت و ثبات خاور میانه عربی وکشورهای خلیج فارس مربوط می شود،نگرانی چندان بی موردی نیست. چراکه جدای از اهدافی که دو کشوردر حوزه قلمرواقتدار خوددنبال می کنند(صرف نظر از وسعت فلات امنیتی هر یک)،ماهیت ژئواستراتژیک ایران و عربستان در دوسوی خلیج فارس خود به خود آنها را به سوی رقابتی ناخواسته می کشاند. این رقابت می تواند تاثیر مستقیم وپایداری برثبات و امنیت منطقه و به تبع آن عرصه بین المللی بگذارد. منطقا عکس این قاعده نیز صادق است. به همین دلیل است که حوزه های فرا پیرامونی بین المللی ویا تاثیری داخلی فلات امنیتی دو کشور ،اگر هم بخواهند نمی توانند خودرا از تبعات رابطه دو کشور(مثبت یا منفی) مصون نگه دارند. صرف نظر از روابط به شدت آسیب خورده تهران و ریاض اکنون ایران به هر دلیل و هرچه که باشد قابل فهم است، برای ایجاد برقرار روابط بهتر با عربستان" با درکی که از تبعات آن دارد" اعلام آمادگی کرده .تا به آنجا که حتی نیروهای سیاسی جدای از دولت حسن روحانی مانند اکبر هاشمی رفسنجانی که گفته می شود دارای اعتبار زیادی نزد رهبران سعودی خصوصا پرنس عبدالله پادشاه این کشور است وارد میدان شده اند. خود رئیس جمهور روحانی نیزبرای برقراری روابط بهتر اعلام آمادگی کرده است.در عرصه بین المللی نیز با توجه به شرایط عمیقا نگران کننده منطقه، واشنگتن از ریاض خواسته است بهبود روابط با تهران را مد نظر قرار دهد. اما مقاومت عجیب رهبران ریاض در مقابل این دو خواست دیپلماتیک به یک گره کور در عرصه دیپلماسی عمومی تبدیل و آنان اکنون مخاطره را به مرز های اقتصادی و حوزه انرژی کشانده اند.امیل خوری تحلیل گر ارشد روزنامه "النهار" معتقد است "اگر ریشه های سنتی و دائمی رقابت های ایران و عربستان را نادیده یا طبیعی فرض بگیریم،علتی که سعودی ها را به شدت نگران و از آمریکا ئی ها دل خور کرده، ناشی از 2 چیز است. اول، نگرانی از موقعیت و جایگاه آنها در منطقه که مانده اند در برابر نفوذ روز افزون ایرانی ها چه کنند؟ علت دوم را سعودی ها بر پایه اول گذاشته اند.مبنی بر اینکه تهران و واشنگتن بر اختلافات خود که محدود به برنامه اتمی ایران نیست حتما فائق خواهند آمد. یک چنین تفوقی به خودی خود دامن عربستان را خواهد گرفت". خوری معتقد است"واشنگتن این تاثیر را مثبت ،اما ریاض منفی می داند. به همین دلیل به سوی کاخ سفید سنگ پرتاب می کند. آنها بیش از 3 دهه است عادت کرده اند در زمین تنها بازی کنند! ".
دیدگاه هائی از این دست شاید منعکس کننده بخش قابل توجهی از واقعیت باشند،اما متقابلا معتقدم موتور دیپلماسی ایران در منطقه عربی چندان که باید گرم نشده و شتاب گشتاوری مناسبی ندارد. اما از آنجا که عربستان یک پیوستگی و وابستگی عجیبی با کل جهان عرب دارد،ضروری ست تهران همزمان با حل پرونده اتمی ،سرعت گشتاوری موتور دیپلماسی عربی خودرا بالا ببرد . matinmos@gmail.com