ماموریت ماهواره امید، سوم فروردین پایان می‌یابد

ذوالفقار دانشی: «ماهواره امید همراه با پایان موفقیت‌آمیز مأموریت خود، 13 روز دیگر در فضا می‌سوزد». این، تیتر خبری بود که روز گذشته نگاه‌ها را به خود جلب می‌کرد. اگر متن خبر را جستجو می‌کردید، به سایت خبری الف و خبرگزاری فارس می‌رسیدید که عنوان می‌کرد فتح‌ا... امی، ناظر پروژه ماهواره امید اعلام کرده است که فعالیت نخستین ماهواره ایرانی برای 50 روز برنامه‌ریزی شده و ماموریت آن 13 روز دیگر (البته از امروز، 12 روز دیگر) پایان می‌پذیرد.

پیش از این نیز رییس سازمان فضایی ایران در تشریح مشخصات ماهواره امید، گفته بود: «با توجه به این‌که ماهواره امید نخستین ماهواره ساخت کشور است، نخواستیم سیستم‌های گران را برای آن استفاده کنیم و زمان دو ماهه لحاظ شده برای کارکرد این ماهواره در مدار هم به علت محدودیت عمر باتری‌ها است.»

اما آیا پایان یافتن ماموریت امید به معنی سوختن آن در جو است؟ سیستم تامین انرژی ماهواره امید می‌تواند برای حدود دو ماه، انرژی این ماهواره را تامین کند. اما پس از آن، امید نیز مانند هر ماهواره دیگری که عمرش به پایان می‌رسد، خاموش می‌شود و مرکز هدایت زمینی دیگر نمی‌توان با آن ارتباط برقرار کرده و احیانا مسیرش را تصحیح کند. اما ماهواره امید از آن ماهواره‌هایی نیست که موتور داشته باشد و بتواند با سوزاندن سوخت، مسیرش را در فضا تغییر دهد.

امید پس از پرتاب در مداری به ارتفاع متوسط 311.5 کیلومتری سطح زمین (حداقل 245 و حداکثر 378) قرار گرفت؛ مداری نزدیک به سطح زمین و درون لایه‌های بسیار رقیق جو فوقانی زمین. ماهواره‌هایی که در مدار ارتفاع پایین قرار می‌گیرند، با لایه‌های جو فوقانی اصطکاک پیدا می‌کنند و با از دست دادن سرعت، آرام آرام به ارتفاع پایین‌تر سقوط می‌کنند. همین پدیده موجب شد امید، طی 36 روز حدود 25 کیلومتر سقوط کند و امروز به مدار متوسط 287 کیلومتری (کمینه 241 و بیشینه 333) برسد.

روند این کاهش ارتفاع را نمی‌توان به دقت پیش‌بینی کرد. به همین دلیل برخی از ماهواره‌های ارزشمند و مهم، بخصوص ماهواره‌های شناسایی و نظامی، به موتورهایی مجهزند که هر چند وقت یک بار، این کاهش ارتفاع را تصحیح می‌کنند و عمر ماهواره را افزایش می‌دهند. اما ماهواره امید کوچک‌تر از آن است که چنین موتورهای تصحیح‌کننده و گران‌قیمیت داشته باشد. بنابراین اولین ماهواره کشورمان آرام آرام ارتفاع خود را از دست می‌دهد تا به ارتفاع حدود 100 کیلومتری برسد و به سطح زمین سقوط کند. اما تا یک روز مانده به ورود ماهواره، نمی‌توان زمان و مکان دقیق ورود ماهواره را به جو تعیین کرد.

تعداد مرکزها و کارشناسان پیش‌بینی فرود ماهواره‌ها بسیار اندک است. کارشناسان نظامی و فضایی ایالات متحده با توجه به مشخصات مداری ماهواره امید، پیش‌بینی کرده‌اند که امید، حوالی نیمه خرداد وارد جو زمین می‌شود و مرحله دوم موشک سفیر نیز که در ارتفاع نه چندان بالاتری از مدار این ماهواره گردش می‌کند، حدود یک ماه بعد به جو زمین سقوط می‌کند. اما دقت این محاسبات نیز فعلا در حد یک ماه است و تا هفته‌های پایانی، چندان به دقت آن افزوده نمی‌شود.

ممکن است این پرسش مطرح شود که آیا فرود ماهواره امید به جو می‌تواند خطرساز باشد یا خیر. ابعاد کوچک، شکل هندسی مکعب مانند، سبکی بسیار زیاد این ماهواره (27 کیلوگرم) و پوشش خارجی آن سبب می‌شود این ماهواره در زمان ورود به جو، به شدت داغ شود و به احتمال بسیار زیاد، متلاشی شود. بنابراین، ماهواره نه به شکل مکعبی به اضلاع 40 سانتی‌متر، که به‌صورت تکه‌های خرد شده فراوانی روی خشکی یا دریا فرود خواهد آمد.

اردیبهشت ماه، زمانی است که می‌توان با اندازه‌گیری مشخصات مداری و مسیر حرکت ماهواره امید، مسیر دقیق‌تر ورود این ماهواره را به جو زمین تعیین کرد. شاید خیلی‌ها دوست داشته باشند ماهواره امید به عنوان افتخار ملی، سالم به زمین برگردانده شود و در موزه‌ای به نمایش درآید. اما چنین عملیاتی بسیار پیشرفته، پیچیده و خطرناک است و علاوه بر هزینه بسیار، نیازمند طراحی آیرودینامیک سپر فرودی و نصب چتر نجات در ماهواره است که بعید به‌نظر می‌رسد برای امید درنظر گرفته باشند.