توضیحاتی درباره مرگ یک کودک توسط تمساح/درخواست سازمان محیط‌ زیست برای حمایت از روستائیان میزبان گاندو

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین به نقل از پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست؛ در اخبار منتشر شده در روز پنج شنبه 10 تیرماه 95 یک تمساح، در رودخانه پایین دست سد پیشین شهرستان سرباز به یک کودک 10 ساله به نام علیرضا بزرگ زاده که نزدیک رودخانه رفته بود حمله کرد و وی را با خود به زیر آب برده و خفه کرده است .

سید مجید خرازیان مقدم مدیرکل دفتر تنوع زیستی و حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست ، ضمن عرض تسلیت به خانواده این عزیز از دست رفته و همدردی با ایشان، با توجه به اینکه حفاظت و مدیریت تمساح تالابی را در دستور کار این دفتر قرار دارد، جهت تنویر افکار عمومی و اطلاع رسانی مطالب ذیل را به استحضار عموم می رساند:

بیولوژی و تولید مثل گونه:

تمساح مردابی ، جانوری است با اندازه متوسط تا بزرگ که بیشترین طول آن به 4 تا 5 متر می رسد اما اندازة کوچک تر آن بین 2 تا 5/2 متر معمول تر می باشد.

فصل تولید مثل تابعی از شرایط محیطی بوده و در مناطق مختلف متفاوت می باشد . این مرحله در ایران از اسفند ماه شروع شده و تخم گذاری عمدتاً در اردیبهشت ماه انجام پذیرفته و نوزادان در تیرماه ، بسته به گرما و رطوبت هوا از تخم خارج می شوند.

تغذیه در تمساح مردابی:

تمساح مردابی دارای آرواره های قوی و پوزة پهن می باشد که برای شکار حیواناتی مثل پرندگان و پستانداران که از اسکلت بندی محکمی برخوردار هستند مناسب می باشد . نوزادان از سخت پوستان ، حشرات و ماهیهای کوچک تغذیه می کنند و تمساحهای بالغ و بزرگتر نیز ماهیها ، دوزیستان ، پرندگان و پستانداران را شکار می کنند .نوع تغذیة این گونه بستگی به منابع غذایی قابل دسترسی داشته و در برخی مناطق بیشتر به نظر می رسد که ماهی خوار باشد . از منابع غذایی مهم این گونه در ایران می توان به انواع دوزیستان ، ماهیها ، سگهای ولگرد و احشام اشاره کرد.

بر خلاف گونه هایی مثل تمساح نیل و آب شور که "انسان" جزو رژیم غذائی آنها به شمار میرود، تمساح مردابی عادت آدمخواری یا حمله به انسان را ندارد.

رفتار شناسی تمساح مردابی :

رفتارهای تمساح تاحد بسیار زیادی شباهت به سایر تمساح ها داشته از قبیل رفتارهای اجتماعی بین گونه ، فعالیتها و عادات روزانه، استراحت و آفتابگیری ، نقب زدن ، راهپیمایی طولانی و کوچ کردن ، قلمرو طلبی و دفاع از لانه و از نوزادان که در حالتهای آخر حرکات حمله و تهاجمی تمساح نشان داده میشود هرچند تمساح حیوانی آرام و منزوی است .

علل احتمالی حمله تمساح به انسان:

از دلایل حمله تمساح ها به انسان (در شرایطی که از سوی انسان تحریک نشود)، می توان موارد زیر را برشمرد:

1. شکار برای تهیه غذا: تمام انواع تمساح ها (بجز تمساح مردابی )حیوانات فرصت طلبی هستند و از هرچه که در دسترس داشته باشند تغذیه می کنند. با بزرگتر شدن اندازه بدن، طعمه تمساح هم بزرگتر می شود و انسان هم جزو آن دسته از موجوداتی است که در دایره طعمه های تمساح قرار می گیرد.

2. دفاع از قلمرو: برخی گونه ها از جمله کروکودیل آب شور به شدت قلمروطلب هستند و در مقابل مزاحمان و متجاوزان از جمله انسان شدیداً عکس العمل نشان می دهند.

هرچند رفتار قلمروطلبی در ایران به خوبی مطالعه نشده اما تمساح پوزه کوتاه نسبت به هم نوعان خود دارای تحمل پذیری بالایی است. این حالت به خصوص در فصل گرما که در اثر خشک شدن منابع آبی ،جمعیت آنها متمرکز می شوند بیشتر به چشم می خورد. در طول فصل تولید مثلی هر دو جنس نر و ماده، به شدت قلمروطلب می شوند و نسبت به حضور هر تمساح دیگری با حرکات متفاوت نظیر ایجاد صدا، ضربه زدن با سر و دم به آب عکس العمل نشان داده و حالت تهاجمی به خود می گیرند و در این راستا ممکن است صدماتی نیز به هم وارد کنند.

3. دفاع از لانه و یا بچه ها: اکثر گونه های تمساح به شکلی از لانه خود دفاع می کنند. البته در این میان کروکودیل آب شیرین استرالیا را باید جزو استثناءها به حساب آورد که در طبیعت از لانه ی خود دفاع نمی کند، اما ممکن است در اسارت این کار را انجام دهد. درست برعکس این گونه، کروکودیل آب شور ماده با شدت تمام از لانه خود دفاع می کند تا مانع از ورود درندگان و مزاحمان شود؛ این در حالی است که گونه های دیگر با شدت بسیار کمتری در مقابل انسان واکنش نشان می دهند. تمساح ها همچنین در مقابل صداهایی که نوزادان شان در مواقع خطر تولید می کنند عکس العمل نشان می دهند.

4. تشخیص اشتباه: این احتمال وجود دارد که برخی حمله ها به قصد گرفتن سگ یا حیوان دیگری که همراه انسان بوده اتفاق افتاده و به اشتباه منجر به گاز گرفتن انسان شده است.

در منطقه حفاظت شده گاندو، رابطه مردم بومی با این حیوانات بسیار خوب است. آنها گاندو را مقدس دانسته و از آسیب رساندن به گاندوها خودداری می‌کنند و حتی در زمان خشکسالی برای انتقال گاندوها از برکه‌های خشک شده به برکه‌های پرآب‌تر و تامین غذای گاندوها اقدام می‌کنند. مردم بومی معتقدند "هر جا گاندو هست، آب فراوان نیز هست" .در نتیجه خطری از ناحیه انسان ، گاندوها را تهدید نمی‌کند و تاکنون شکار این حیوان در ایران مشاهده نشده است. گاندوها رژیم مرده خواری یا لاشه خواری نیز دارند. در یک مورد در منطقه راسک، رد پای آن کنار مقداری ماهی مرده که کنار برکه تخلیه شده بود پیدا شد. متاسفانه در سال 82 نیز برای اولین بار در ایران یک مورد حمله منجر به مرگ در حوزه شهرستان راسک ثبت شد که در آن یک کودک 12 ساله مورد حمله یک تمساح قرار گرفته بود.این احتمال وجود دارد که شنا کردن تعداد زیادی کودک در یک برکه کوچک باعث تحریک و حمله تمساح شده باشد و با توجه به سالم بودن جسد نمی توان این حمله را به قصد شکار و تغذیه تلقی کرد.

در مجموع، وجود گاندو در برکه‌ها و استخرها تهدیدی برای مردم محلی نمی‌باشد به طوری که حتی بچه‌ها در این برکه‌ها شنا کرده و زنان با آسودگی خاطر در کنار برکه‌ها به شستن ظرف و لباس می‌پردازند و در تمامی مناطق پراکنش این گونه حمله گاندوها به انسان بسیار نادر است.

زیستگاه:

اگرچه به گونه تمساح تالابی، نام palustris یعنی ساکن مرداب اطلاق می شود ولی این گونه تمساح بیشتر ساکن رودخانه ها ، دریاچه ها و برکه ها بوده و خود را با دامنة وسیعی از زیستگاههای موجود در سطح مناطق پراکنش خود مطابقت داده است که از آن جمله می توان به برکه های مصنوعی و دست ساز ، کانالهای آبیاری ، دریاچة پشت سد ، برکه های طبیعی اشاره کرد . انتخاب نوع زیستگاه ممکن است تحت تاثیر شیوه یا عادت لانه سازی آنها باشد در منطقه پراکنش این گونه در ایران نیز گاندو را می توان در زیستگاههای متفاوت یافت نمود اما عمدتاً آنها به ظاهر برکه های بزرگ باپوشش گیاهی مناسب و گاه متراکم کنار آبزی را بیشتر ترجیح می دهند. زیستگاههای شاخص این گونه در منطقه می توان به برکه های دست ساز کنار رودخانه ها یا " هوتکها " نیز اشاره نمود که در اکثر آنها می توان تمساح را مشاهده کرد. در برخی موارد این برکه ها به صورت "عبوری " یا گذری " در مسیر جابجایی مورد استفاده واقع می شوند. از برکه های مهم و حائز شرایط مطلوب زیستگاهی میتوان به برکه های پیر سهراب، پشت پاسگاه پیر سهراب، پائین دست سد پیشین، آزادی، هوت گت، باهو کلات، شیرک گواز ، شیر گواز و سایر موارد اشاره کرد .

پراکنش تمساح مردابی :

تمساح مردابی از حوزه رودخانه سرباز در جنوب شرق ایران به طرف شرق تا آسام و به طرف جنوب تا سریلانکا یافت می شود و احتمال می رود جمعیت بسیار کوچکی نیز ، در برمه وجود داشته باشد. عمده جمعیت های وحشی این گونه در مناطق پراکنش خود از بین رفته اند و در حال حاضر بخش اصلی جمعیت های باقیمانده آن در سریلانکا و بخش هایی از هند متمرکز می باشد. منطقه پراکنش این گونه در ایران ، غربی ترین محدوده پراکنش جهانی این گونه به شمار می رود و عوامل زمین شناختی و آب شور مهم ترین موانع محدود کننده پراکنش آن می باشند. کشورهای هند ، پاکستان ، ایران ، بنگلادش، نپال و سریلانکا در حوزه پراکنش این گونه قرار دارند . پراکنش این گونه در ایران از حوزه شهرستان سرباز شروع شده و در مسیر رودخانه سرباز ( باهو کلات ) ادامه یافته و به برکه کلانی در نزدیک هور باهو ختم می شود. از حوزه این برکه به بعد، آب مسیر ، متأثر از آب دریا، شور می شود. بخش دیگری از جمعیت این گونه نیز در مسیر رودخانه کاجو می باشد که این حوزه تا بخش هایی از حوزه شهرستان نیک شهر و بالادست محل احداث سد زیردان ادامه می یابد. تمام زیر شاخه ها و رودخانه های منتهی به رودخانه های اصلی کاجو ، سرباز و باهوکلات مهم ترین حوزه پراکنشی تمساح مردابی به شمار می روند.

منطقه حفاظت شده گاندو در منتها الیه جنوب شرقی بلوچستان قرار دارد. این منطقه از نظر تقسیمات سیاسی قسمت هایی از شهرستان چابهار ، شهرستان سرباز ، شهرستان نیکشهر و شهرستان قصرقند را شامل می گردد. مساحت کل منطقه مورد نظر 380 هزار هکتار میباشد که حدود 7000 کیلومتر آن دشتی و بقیه کوهستانی است.

وضعیت حفاظتی تمساح مردابی:

در طبقه‌بندی اعلام شده در طرح اقدام برای حفاظت از تمساحها که توسط گروه تخصصی کروکودیل (CSG) به چاپ رسیده است، با توجه به نیازهای گونه‌ها برای انجام اقدامات حفاظتی، تمساح مردابی در طبقه نیاز بالا (High) قرار گرفته است که نشانگر این است که جمعیتهای موجود این گونه در تمام مناطق پراکنشی خود نیاز به انجام اقدامات مدیریتی و حفاظتی دارند تا بتوانند شرایط مناسبی از نظر جمعیتی و ترمیم آسیبهای وارده داشته باشند.

این گونه در طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت در کتاب سرخ در طبقه آسیب پذیر (Vulnerable) قرار گرفته است .

وضعیت جمعیتی تمساح مردابی در ایران :

جمعیت موجود در ایران عمدتاً در طول رودخانه های مهم موجود در منطقه یعنی سرباز، کاجو و باهو کلات متمرکز گردیده است . در این مسیرها نیز نباید از اهمیت و نقش زیستگاههائی مثل سد پیشین چشم پوشی کرد.

بر اساس آخرین سرشماری انجام شده تمساح تالابی در مناطق بلوچستان، تعداد 405 سر تمساح مشاهده و آمار برداری و گزارش شده است (تهرانی ، حسینی. بهمن 94).

عوامل تهدید کنندة تمساح مردابی در ایران:

به مانند سایر گروهها و گونه ها عوامل تهدید کنندة این گونه در ایران را می‌توان به دو دسته عمده عوامل طبیعی و انسانی تقسیم بندی کرد؛

الف ) عوامل انسانی : تخریب زیستگاه را می‌توان به عنوان مهمترین عامل تهدید کنندة انسانی تمساح مردابی و یا بطور عام گونه ها نام برد. توسعة زمینهای کشاورزی در نزدیکی و اطراف برکه‌ها، برداشت آب از برکه‌ها، تغییر و تبدیل زمینها، انجام سمپاشی ها و استفاده از سموم، سدسازی در مسیر رودخانه ها از جمله این عوامل هستند. نظر به وابستگی حیات به آب و نیز شرابط و اوضاع اقلیمی منطقه بلوچستان و جوامع محلی، هر گونه رشد و توسعه‌یافتگی جوامع انسانی در امتداد منابع آبی موجود بخصوص رودخانه‌ها می‌باشد که زیستگاههای طبیعی تمساحها نیز می‌باشند. فشار ناشی از افزایش جمعیت انسانی در منطقه و فعالیتهای مرتبط به آن ممکن است دامنه انتشار تمساحها را محدودتر نموده و تحت تأثیر خود قرار دهد.

ب ) عوامل طبیعی: از مهمترین عوامل طبیعی و یا به بیان دیگر تأثیرگذارترین آنها میتوان به سیل و خشکسالی اشاره نمود. خشکسالی از جنبه‌های مختلف نظیر از بین زیستگاه و پناهگاه، در معرض مستقیم آسیب قرار گرفتن تمساحها و عدم تحمل شرایط محیطی ، نبود و یا نابودی منابع غذایی به جمعیت تمساحها لطمه وارد می‌سازد. نبود زیستگاه برای تمساحها به معنی نبود غذا و گرسنگی مفرط، عدم موفقیت در تولید مثل، عدم بقاء نوزادان و آسیب پذیری بیشتر و در نهایت مرگ آنها میباشد. کمبود منابع غذایی همچنین باعث افزایش رقابت بین تمساحها نیز می‌شود.عامل طبیعی تهدید کنندة دیگر با توجه به رژیم بارندگی موجود در منطقه بلوچستان سیلاب می‌باشد که به نوبه خود عامل بسیار مهمی در مرگ و میر تمساحها می‌باشد. سیلاب تمساحهای بزرگ را در مسافتهای بسیار طولانی جابجا می‌کند و در بسیاری از موارد باعث خفه شدن آنها و نیز بسیاری از تمساحهای کوچک می‌شود. ضمن اینکه ممکن است در اثر برخورد تخته سنگها و تنه درختان نیز تمساحها مرده و یا آسیب ببینند. اما مهمترین تأثیر سیلاب بخصوص با توجه به اینکه معمولاً در طول فصل بهار اتفاق می‌افتد از بین بردن لانه‌ها می‌باشد که در نزدیکی رودخانه یا منبع آبی احداث می‌شوند. با از بین رفتن لانه‌ها و تخمها تلاش سالانه تولید مثلی تمساحها عملاٌ از بین می‌رود که در مقایسه تعداد جمعیت موجود تلفات سنگینی به شمار میآید. سیلابهای شدید باعث تغییردر سیمای زیستگاهی نظیر از بین رفتن پوشش گیاهی کنار آبزی نیز می‌شوند.

شکارچیان طبیعی نظیر بزمجه‌ها، مرغان ماهیخوار نظیر حواصیل، روباه، شغال و خدنگ بخصوص از دیگر عوامل تهدید کننده تخمها و نوزادان تمساحها به شمار می‌روند.

اهداف برنامه حفاظت و مدیریت تمساح در ایران:

با مد نظر قرار دادن موارد مذکور، اهداف اصلی انجام طرح مدیریت تمساح تالابی عبارت خواهند بود از:
1- حفاظت از تنوع زیستی کشور/ منطقه
2- ترمیم و بازسازی جمعیت گونه مذکور در ایران
3-کمک در بهبود وضعیت حفاظتی جهانی آن به عنوان یک گونه در معرض تهدید
4- ایجاد بسترهای مناسب برای بهره برداری پایدار از تمساح مردابی در ایران
برنامه های پیش بینی شده جهت تحقق اهداف:
محور اول ( الف ):مطالعه و پژوهش
1-الف : تعیین محدوده پراکنش دقیق تمساح مردابی در ایران
2-الف- انجام سرشماری در منطقه پراکنش تمساح مردابی
3-الف- شناسایی وثبت لانه‌های بیشتر
4-الف: ایجاد مرکز آموزش و تحقیقات تمساح در منطقه
محور دوم( ب ) : مدیریت حفاظت از تمساح مردابی
1-ب : اجرای برنامه‌ مدیریت زیستگاه
1 -1-ب : اجرای طرح مدیریت منطقه حفاظت شده :
2-1-ب : اصلاح محدوده و ارتقاء بخشی از منطقة حفاظت شده گاندو:
2-ب : احیاء و پویایی جمعیت گونه
3-ب : نظارت و پایش جمعیت
محور سوم ( ج ) : توانمندسازی جوامع محلی
1-ج: توانمندسازی جوامع محلی شامل انجام برنامه‌های آموزشی، آگاه سازی و تبادل اطلاعات
2-ج: همکاریهای ملی و بین المللی برای حفاظت و مطالعه تمساحها
3-ج: برنامه‌ریزی جهت انجام برنامه‌های اکوتوریسم و بهره‌برداری گردشگری از مراکز نگهداری و نیز زیستگاههای طبیعی تمساحها
4-ج: برنامه‌ریزی و هماهنگی جهت جبران خسارتهای وارده از طرف تمساحها به مردم محلی

درخواست سازمان محیط زیست برای حمایت از روستائیان میزبان گاندو

صندوق ملی محیط زیست؛ طرح حمایت از روستاییان میزبان گاندو( تمساح مردابی ) در استان سیستان و بلوچستان به اجرا در می آورد.
این صندوق به منظور افزایش مشارکت جامعه مدنی از هموطنان علاقه مند درخواست نموده است در صورت تمایل کمک های مالی خود را به حساب شماره 749953576 شماره شبا IR 330160000000000749953576 بانک کشاورزی شعبه 4815 واریز کنند.

درج جمله بابت حمایت از روستاییان میزبان گاندو در فیش واریزی ضروری است.

۴۷۴۷