مجید سلیمی بروجنی:
امروز دیگر تردیدی وجود ندارد که نفت، نبض اقتصاد جهان را در دستان خویش گرفته است. اقتصاد جهانی آن‌چنان به نفت وابسته شده است که هرگونه صعود و نزول قیمت‌های نفت، شوک‌های سنگینی را به بدنه اقتصاد بین‌الملل تحمیل می‌کند.
طی سه، چهار سال گذشته با افزایش تقاضای جهانی، قیمت نفت صعود از پلکان قیمت‌ها را در پیش گرفت. مصرف فزاینده انرژی و مخصوصاً نفت در اقتصادهای نوظهور همچون هند و چین در کنار کاهش مازاد ظرفیت تولید، منتهی به افزایش بهای نفت گردید. و لیکن با شروع بحران مالی غرب و تشدید آن در نیمه دوم سال 2008، تقاضا و قیمت‌های جهانی نفت روند نزولی خود را آغاز کردند و پیش‌بینی کارشناسان این است که هرچقدر بحران کنونی مالی و اقتصادی بیشتر طول بکشد و نوسان و فشار بر بهای نفت بیشتر شود، مازاد ظرفیت تولید، بیشتر و انگیزه برای سرمایه‌گذاری در حفظ تولید کمتر میشود. این امر در درازمدت بر ثبات بازار و سرمایه‌گذاری در زنجیره ارزش نفت و گاز و نهایتاً بر نگرانی‌های مصرف‌کنندگان در زمینه امنیت انرژی و دورنمای توسعه منابع توسط تولیدکنندگان و نیز سیاست‌های کاهش پیامدهای تغییر آب و هوا تأثیر می‌گذارد. نگرانی دیگر در وضعیت تداوم بحران شدید، ناتوانی صنعت انرژی برای تأمین سرمایه‌گذاری بر اثر وجود تنگنای اعتبار از یک‌سو و جذاب نبودن برخی طرح‌ها در محیط کنونی از سوی دیگر است. در نتیجه بحران اقتصادی فعلی، طی ماه‌های اخیر بیش از یک‌صد میلیارد دلار سرمایه‌گذاری لغو شده یا به تأخیر افتاده است. کارشناسان معتقدند به دلیل کاهش بهای نفت، از مجموع نزدیک به 15میلیون بشکه ظرفیت بالقوه افزایش بین سال‌های 2009 تا 2014، حدود 7میلیون بشکه در خطر است.
با وجود اینکه پیش‌بینی میشود رشد اقتصادی در کشورهای تولیدکننده نفت بر اثر پیامدهای بحران کاهش یابد، افزایش بهای نفت در خلال چند سال گذشته سبب شده است تا برخی از دولت‌ها و شرکت‌های ملی نفت از ذخیره ارز خارجی لازم برای گذراندن این بحران و ادامه سرمایه‌گذاری هرچند اندک‌تر در حفظ و افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز برخوردار شوند. هنوز معلوم نیست که آیا سیاست‌های انرژی که در پاسخ به دوره کوتاه افزایش بهای نفت اتخاذ شده ادامه می‌یابد یا چارچوب سیاست جدیدی برای پاسخگویی به چالش‌های بنیادی اقتصادی و مسائل انرژی در درازمدت تدوین خواهد شد.
یکی از چالش‌های مهم انرژی در درازمدت، درک از امنیت انرژی است. با وجود اینکه بنیان امنیت انرژی در تنوع عرضه انرژی و ترکیب آن است، روشن است که تنوع ترکیب انرژی یک فرآیند بلندمدت است که نیازمند سرمایه‌گذاری و سیاست‌هایی برای توسعه منابع دیگر انرژی است،اما تنوع عرضه انرژی مشکل‌آفرین‌تر است.
پیش‌بینی میشود کشورهای اوپک 85درصد از افزایش تولید جهانی نفت به میزان 20میلیون بشکه در روز را تأمین کنند. یک ویژگی دیگر که با الگوهای پیش‌بینی عرضه و تقاضای نفت و گاز همراه است، وابستگی متقابل و فزآینده بین مناطق است. پیش‌بینی میشود تجارت جهانی نفت با 34درصد رشد از 41میلیون بشکه در روز در حال‌حاضر به 55میلیون بشکه در روز تا سال 2030 برسد. تجارت گاز هم از حدود نیم‌تریلیون مترمکعب در سال به یک‌تریلیون مترمکعب خواهد رسید. از دیگر چالش‌های درازمدت انرژی می‌توان به انگیزه کشورهای نوظهور مصرف‌کننده یا کشورهای تولیدکننده برای توسعه منابع انرژی اشاره کرد.
رشد تقاضا برای رفع نیازهای اقتصادی و اجتماعی کشورهای دسته اول باعث ایجاد تبعاتی از جمله افزایش تولید گاز دی‌اکسید کربن و تغییر آب و هوا میشود. در کوتاه مدت هنگامی که اقتصاد جهانی شروع به بازیابی خود کند و تقاضا از سر گرفته شود، رشد تقاضا بدون توجه به سرمایه‌گذاری‌های جدید می‌تواند باعث دور جدیدی از افزایش قیمت و احتمالاً بروز چرخه‌ای دیگر از افزایش و کاهش قیمت‌ها شود حتی اگر فاصله تقاضا به سرعت افزایش نیابد، نرخ استهلاک چاه‌های نفت موجود، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های جدید در ابعاد عظیم است که بهای نفت در حال‌حاضر آن را امکان‌پذیر نمی‌کند.
سازمان بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند که مجموع سرمایه‌گذاری در بخش بالادستی و پایین‌دستی نفت و گاز در خلال سال‌های 2007 تا 2030 که برای پاسخ دادن به نیازهای فوق‌الذکر لازم است، حدود 3/6تریلیون دلار برای نفت و 5/5تریلیون دلار برای گاز است. در طول دوره افزایش قیمت با رشد تنش‌های سیاسی در مناطق اصلی تولیدکننده نفت و گاز، نگرانی‌های مربوط به امنیت انرژی اغلب به وابستگی به واردات نفت و گاز از منطقه‌ای خاص مربوط میشود.
این قبیل تفسیر از امنیت انرژی اغلب مربوط به سیاست‌های شتابزده تجاری یا انرژی منتهی میشود. حفظ ظرفیت تولید مازاد برای استفاده در مواقع بحرانی تنوع مسیرهای صادرات و سرمایه‌گذاری در تأسیسات پالایشگاهی در بازارهای مصرف‌کننده نمونه‌هایی از کمک کشورهای مصرف‌کننده و تولیدکننده برای تخفیف نگرانی درباره امنیت عرصه انرژی است. وجود بازارهای شفاف انرژی، سیاست‌های زیست محیطی قابل پیش‌بینی، تنظیم بازارهای مالی و مواد خام و سیاست‌های تجارت انرژی غیرحمایت‌گرایانه، نمونه‌هایی از اقداماتی است که مصرف‌کنندگان می‌توانند برای بهبود پیش‌بینی‌پذیری و پایداری به عمل آورند.
نظر شما