بدون تردید آقای سید هادی خسروشاهی، یکی از پرکارترین نویسندگان مذهبی ـ سیاسی دهه ۴۰ و ۵۰ است که کتاب های فراوانی در زمینه های مختلف اسلامی و فرهنگی پیش از انقلاب منتشر کرده است.
علاوه بر آن، وی از سال ها قبل، با مطبوعات دینی مختلف همکاری داشته و مقالاتی در بیشتر آنها و تقریباً به طور مرتب در مکتب اسلام به چاپ رسانده است. در واقع، ایشان از نخستین سال های دوره جوانی تا انقلاب اسلامی یکسره در فعالیت های فرهنگی ـ سیاسی بوده و افزون بر ارتباط با فدائیان اسلام، تشکل های مذهبی تهران و شهرستان ها به خصوص تبریز در دوره اخیر به یکی از همکاران ثابت مجله مکتب اسلام، دارالتبلیغ اسلامی و سردبیری برخی از نشریات آن و نیز نگارش در عرصه های مختلف، از جمله: معرفی اندیشه های سید جمال الدین اسدآبادی، نگارش در نقد مکتب ها و ادیان و موضوعات دیگر مشغول بوده است.
آقای خسروشاهی در سال ۱۳۱۷ در تبریز به دنیا آمد. پدرش آیت الله سید مرتضی خسروشاهی از علمای صاحب رساله در آذربایجان بود که آثاری در فقه و غدیر داشت. جد ایشان هم آیت الله سید احمد خسروشاهی از علمای آذربایجان بود. اجداد وی تا چند نسل در سلک روحانیت و از چهرگان و عالمان حوزه نجف و خطه آذربایجان بوده اند.
ایشان در سال ۱۳۳۲ش در سن پانزده سالگی عازم قم شد و پس طی دروس سطح، در درس فقه و اصول و تفسیرِ حضرت آیات امام خمینی، شریعتمداری، علامه طباطبائی و ـ چند ماهی هم در محضر ـ آیت الله بروجردی حاضر گشت. وی از همان زمان با جریان های انقلابی ـ اسلامی همکاری داشت و به خصوص با فدائیان اسلام و آیت الله کاشانی در ارتباط بود. وی به سال ۱۳۳۷ کتابچه ای با عنوان «اسلام و دمکراسی» (تهران، سازمان مطبوعاتی گلستان «سالنامه گلستان») نوشت و ضمن آن به برخی از نمونه های تاریخی مربوط به حکومت اسلامی و نیز شماری از قضاوت هایی که نویسندگان خارجی از وجود دمکراسی در اسلام کرده بودند، پرداخت. روی جلد آن نوشته شده بود: «اسلام و دمکراسی، سیستم حکومت دموکراسی در سایه ایدئولوژی و اصول تعلیماتی اسلام». در این کتاب شانزده صفحه ای از تعبیر حکومت اسلامی و یک مورد هم تعبیر «حکومت جمهوری اسلامی» یاد شده بود.
آقای خسروشاهی درجریان رویدادهای نهضت اسلامی در سال های ۴۱ ـ ۴۴ بسیار فعال بود و به همراه شماری از همفکران خود نشریه داخلی حوزه علمیه قم با عنوان بعثت را طی سال های ۴۳ ـ ۴۴ منتشر کرد. این نشریه با همکاری اکبر هاشمی رفسنجانی، سید هادی خسروشاهی، علی حجتی کرمانی و سید محمود دعایی منتشر می شد.
نخستین فعالیت های فکری ـ سیاسی وی در ارتباط با فدائیان اسلام و شخص آیت الله کاشانی بوده است که انعکاس آن در مقالات و اسنادی است که در شماره های متعدد مجله تاریخ و فرهنگ معاصر که با مدیریت خود وی در یک دهه اخیر انتشار یافته، منعکس شده است.
به لحاظ فکری، آقای خسروشاهی، به مانند بسیاری از دوستانش و البته در این جهت بیش از همه، هوادار و ترویج کننده اندیشه های سید قطب (اعدام در ۱۳۸۶ق/۱۳۴۶) در ایران بوده و بسیاری از آثار وی و دیگر اخوانی ها را به فارسی ترجمه و به چاپ رسانده است.
از دیگر حوزه های قلمی ایشان، پرداختن به مسائل دینی و اختلاف ادیان و تبلیغات مسیحیان و ردیه نویسی بر آنهاست که این قبیل آثار، به صورت تألیف و بیشتر ترجمه، در نوشته های آقای خسروشاهی وجود دارد.
حوزه دیگر کارهای وی پرداختن به نهضت ها و جنبش های آزادیبخش و مسأله فلسطین و حرکت های اصلاحی در جهان اسلام است که در رأس آنها، همت وی به بازشناسی زندگی، اقدمات و فعالیت های سید جمال الدین اسدآبادی معطوف بوده است. پرداختن به مسائل مسلمانان کشمیر، هند، الجزایر و غیره نیز از جمله موضوعاتی است که در نوشته های ایشان به چشم می خورد. از سویی وی را باید در ردیف کسانی تلقی کرد که برای تحقق وحدت شیعه و سنی تلاش فراوانی داشته است.
آقای خسروشاهی سال ها از ارکان دارالتبلیغ اسلامی بود و افزون بر مدیریت برخی از نشریات، مانند «نسل نو»، «پیام شادی» و مجله عربی «الهادی» به نگارش مقالات و کتاب های متعددی مشغول بود که شماری از آنها توسط دارالتبلیغ منتشر شد. وی از مؤسسان حزب خلق مسلمان بود؛ اما به محض آغاز برخورد این حزب با انقلاب اسلامی، ضمن صدور اطلاعیه ای همراه دیگر مؤسسان از آن جدا شد و برای مدت دو سال نماینده امام در وزارت ارشاد اسلامی بود. پس از آن هم برای پنج سال سفیر ایران در واتیکان بود. وی پیش از دارالتبلیغ، در شمار مؤسسان مؤسسه در راه حق نیز بود که در جای خود به آن اشاره کردیم.
جناب آقای خسروشاهی تا امروز از نگارش دست نکشید و افزون بر چاپ آثار پیشین خود با عنوان «مجموعه آثار»، کارهای تازه فراوانی نیز به انجام رسانده است.
آقای خسروشاهی یکی از معدود افراد یا حتی از این حیث، شخصیتی منحصربه فرد است که بیشترین روابط را با اسلام گرایان خارج از ایران در طول سال های قبل از انقلاب داشته و با مراکز اسلامی مختلف مکاتبه داشته است. به علاوه، در داخل نیز جزو معدود افرادی بود که تقریباً با غالب شخصیت های بنام فکری و سیاسی مخالف رژیم پهلوی آشنایی و رفت وآمد داشته و تقریباً در میان همه گروه های فکری شناخته شده بوده است. نشانه آن، همکاری گسترده ایشان با انواع و اقسام نشریاتی است که در طول سالیان در ایران به چاپ رسیده است.
* استاد دانشگاه و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
جناب استاد سیدهادی خسروشاهی پنج شنبه ۸ اسفند به دلیل بیماری کرونا درگذشت. از آنجا که به دلیل شرایط خاص اجتماعی، فعلا مراسمی برای این مرد بزرگ برگزار نمی شود، خبرآنلاین سنت «پاسداشت مکتوب نخبگان» را برای این عالم فرزانه منتشر می کند.
نظر شما