«کلیدر» بی‌دولت آبادی، «نی‌نوا» بی‌عندلیبی

آرش نصیری: سال گذشته تقریباً همین موقع، درویشی و علیزاده در عرصه‌ای هنری با یکدیگر رقابت می‌کردند. طبیعتاً رقابت هنری در زمینه موسیقی در ایران وجود ندارد که خود از آن مسائل عجیب و غریب جامعه موسیقی ماست. دو آهنگساز نامدار موسیقی ایران کاندیداهای دریافت سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن جشنواره فیلم فجر بودند که نهایتاً این سیمرغ را علیزاده مثل تمام سال‌هایی که در جشنواره حضور داشت، به خانه برد. امسال اما این دو موزیسین بزرگ ایرانی، در عرصه‌ای دیگر همکار هم شده بودند. ابتدا می‌گفتند علیزاده و درویشی قرار است کنسرت مشترکی برگزار کنند. خبری که بیش از هر چیز عجیب می‌نمود. کنار هم قرار گرفتن درویشی و علیزاده روی صحنه طبیعتاً خبر نامتعارفی است. اما رسانه‌ها کوتاه نمی‌آمدند و از برگزاری کنسرت مشترک علیزاده و درویشی می‌گفتند. رجوع به جست‌وجوگر گوگل نشان می‌دهد که مهم‌ترین رسانه‌های کشور، این خبر را بارها و بارها در قالب‌های گوناگون منتشر کرده‌اند. البته در این زمان، خبری هم از سوی برگزارکنندگان این کنسرت بزرگ در باب اشتباه بودن این خبر منتشر نمی‌شد. نهایتاً خبر رسید که قرار است ارکستر سمفونیک ناسیونال اوکراین در اجرای قطعات اساتید ایرانی با آن‌ها مشارکت داشته باشد. در واقع چسب همکاری علیزاده و درویشی اجرای قطعات آن‌ها توسط ارکستر سمفونیک ناسیونال اوکراین بود. اما جالب این‌که در زمان برگزاری کنسرت و به ویژه در پارت اول، بسیاری از حاضران در سالن، می‌پرسیدند پس درویشی کجاست و کی به روی صحنه می‌آید؟ خیلی‌ها بدون توجه به اخبار و اطلاعات کنسرت، به هوای دیدن اجرای درویشی و علیزاده بلیت‌های کنسرت را تهیه کرده بودند و از جزئیات اجراها مطلع نبودند که این داستان، عبارت جهل مرکب را به ذهن می‌آورد. البته در تبلیغات فوق‌العاده حرفه‌ای برگزارکنندگان این کنسرت که از دوستان آگاه و کارآمد مطبوعاتی ما در نشریه فرهنگ و آهنگ هستند، روی تک‌نوازی علیزاده، شعاری و بابایی مانور بسیاری داده شده بود و به نظر می‌رسید بخش تک‌نوازی این موزیسین‌های برجسته ایرانی، بخش بیشتری از این کنسرت را در بر داشته باشد. اما به هر ترتیب برای تعدادی از حاضران در سالن پس از پایان کنسرت مشخص شد که به دیدن اجرای ارکستر سمفونیک ناسیونال اوکراین از قطعات علیزاده و درویشی آمده‌اند و نه کنسرت مشترک علیزاده و درویشی و ارکستر سمفونیک اوکراین.

«کلیدر» ملال‌آور 
بخش اول کنسرت، به هیچ رو علاقه‌مندان موسیقی را راضی نکرد. قطعه «کلیدر» که قرار است همراه با چاپ جدید رمان نویسنده بزرگ ایرانی محمود دولت آبادی به بازار بیاید، یک قطعه دراماتیک است که بدون دکلمه محمود دولت آبادی به هیچ رو قابلیت جذب مخاطب را ندارد و انتظار سیراب کردن شنونده از شنیدن یک سوئیت جذاب را برآورده نمی‌کند. بگذریم که کمرنگ بودن ملودی در ساخت یک قطعه موسیقایی و تکیه بر فضاسازی‌های سوئیت برای ارکستر زهی چقدر برای گوش ایرانی ثقیل است. البته درویشی اعلام کرده که این قطعه را برای مخاطب عام نساخته، اما اساساً برگزاری سه کنسرت در سالن سه هزار نفری یعنی توجه به مخاطب. اگر آلبومی منتشر می‌شد، میزان فروش آلبوم نشان می‌داد که آیا آلبوم در جذب مخاطب عام و حتی خاص موفق بوده یا نه. با این حال نفس برگزاری کنسرتی برای عموم از قطعاتی که در قالب آلبوم به بازار عرضه شده‌اند، ایرادی ندارد و می‌تواند چشم‌اندازی از موفقیت کار به خالق اثر بدهد اما وقتی روی بی‌توجهی به مخاطب عام تأکید می‌شود، سؤال هم پیش می‌آید. به هر ترتیب، پارت اول اجرا که بیشتر در دستگاه نوا ساخته شده بود و البته برخلاف پارت دوم هیچ ساز دیگری اعم از پیانو یا سازهای ایرانی نظیر نی و سه تار را نیز در برنداشت، توسط ارکستر اروپایی اوکراین که از ربع پرده‌های ایرانی هم بی‌بهره است، بخش ملال‌آوری را تشکیل داده بود. البته نباید از هوشمندی برگزارکنندگان هم غفلت کرد که این بخش را در پارت اول گنجانده بودند وگرنه بعید نبود برای پارت دوم بسیاری از صندلی‌ها خالی شود.

تقدیم به علیزاده و درویشی
بی‌شک هوشیار خیام از با استعدادترین و بهترین پیانیست‌های ایرانی است که در اجرای دو بخش «شیشه رنگی» از ساخته‌های خودش و «عصیان» از ساخته‌های حسین علیزاده بسیار خوش درخشید. طرفه آن که او مدتی پیش عصیان را به سفارش حسین علیزاده شخصاً برای پیانو، زهی و کوبه‌ای تنظیم کرده بود. «شیشه رنگی» هم قطعه‌ای بود که او سال‌ها پیش به سفارش ارکستر زهی پارسیان ساخته بود و این بار توسط ارکستر سمفونیک ناسیونا اوکراین اجرا شد. اما واقعیت این است که حاضران بیش از علاقه برای تماشای هنرنمایی هوشیار خیام آمده بودند تا نوای ساز علیزاده را بشنوند. به هر ترتیب، هوشیار خیام از مدتی پیش همکاری جدیدی را با حسین علیزاده آغاز کرده که امید می‌رود این همکاری با توجه به ذهن باز و خلاق و نوآور علیزاده، مخلوقات شنیدنی فراوانی را به بار آورد. هوشیار خیام سال گذشته آلبوم «تاتاری» را از طریق نشر هرمس به بازار ارائه کرد و نکته جالب آن که او در این آلبوم، قطعه «تاتاری» را به محمدرضا درویشی و قطعه «اسلیمی» را به حسین علیزاده تقدیم کرده بود تا همکاری‌اش با این اساتید رنگ ویژه‌ای به خود بگیرد.

«سپیده» بی‌شجریان، «نی‌نو» بی‌عندلیبی
علیزاده در کنفرانس مطبوعاتی خود خطاب به محمدرضا لطفی گفته بود که اجرای «سپیده» بدون حضور شجریان، اصلاً لطفی ندارد اما خود او نیز اجرای نی نوازی «نی‌نوا» را به جوانی با آتیه و با استعداد به نام پاشا هنجنی سپرده بود که انصافاً لحظات فوق‌العاده‌ای برای حاضران در سالن ساخت، هرچند برای خیلی‌ها شنیدن صدای نی جمشید عندلیبی یک چیز دیگر است. البته همچنان ارکستر سمفونیک اوکراین در ارائه تمام قابلیت‌های نفسگیر این ملودی عجیب و حیرت‌آور، ناتوان بود و اگر حضور خوب نی هنجنی نبود، این بخش کنسرت هم تا حدی از دست می‌رفت. 

سحر ساز ایرانی در ترکمن
بخش آخر کنسرت اما جذاب‌ترین و البته کوتاه‌ترین بخش آن بود. ترکمن یکی از اوج‌های فعالیت خلاقانه و جشورانه علیزاده در طول سالیان گدشته است. این بار هم هوشیار خیام این قطعه را برای ارکستر زهی تنظیم کرده بود و هم نوازی علیزاده، بهداد بابایی و مسعود شعاری به غایت دلنشین و فوق‌العاده بود. ارکستر سمفونیک اوکراین در برابر نوای مسحورکننده شورانگیز و سه تارها، واقعاً رنگ می‌باخت و همین چشمگیر بودن صدای سازهای ایرانی مقابل ارکستر زهی، قابلیت‌های پنهان موسیقی ایران و سازهای ایرانی را به خوبی نمایان می‌ساخت.

شجریان و ناظری در کنسرت علیزاده
ترکیب نامأنوسی در صندلی‌های ردیف اول کنسرت اجرای آثار علیزاده و درویشی توسط ارکستر سمفونیک ناسیونال اوکراین نشسته بودند؛ ترکیبی که در کنسرت هیچ کس دیگری الا حسین علیزاده در یک محفل جمع نخواهد شد. از یک سو محمدرضا شجریان و فرزندش همایون و از سوی دیگر شهرام ناظری به تماشای این کنسرت آمده بودند. داوود گنجه‌ای هم  کنار شجریان نشسته بود. صدیق تعریف و سالار عقیلی هم در میان حاضران به چشم می‌خوردند. درویشی نیز که روی صندلی آخر ردیف اول نشسته بود. یوسف پوریا سازساز مطرح ایران هم در این کنسرت حضور داشت. عده‌ای هم که منتظر بودند تا تصویری از این هنرمندان بر مانیتورهای سالن نقش ببندد تا شروع به تشویق و فریاد زدن کنند. البته ظاهراً در شب اول هم هنرمندانی نظیر منوچهر صهبایی رهبر ارکستر سمفونیک تهران، حسین دهلوی آهنگساز، سامان احتشامی نوازنده پیانو، علی اکبر شکارچی نوازنده کمانچه هم در کنسرت حضور داشتند.